به گزارش ایرنا كارشناسان حوزه میراث فرهنگی در چند سال اخیر تلاش كرده اند كه صنعت نمد مالی را زنده نگه دارند و این هنر اصیل را با زمزمه ترانه های استادكاران به هنگام فعالیت در خراسان رونق بخشند اما، برخی مشكلات مانع رونق آن شده است.
خراسان شمالی دارای اقوام مختلف فارس، تات، ترك، كرمانج، تركمن است، حضور قومیت های مختلف با فرهنگ های متنوع، همنشینی جذاب و در خور تحسینی را برای تولیدات صنایع دستی فراهم آورده است.
بسیاری از نقوش، موتیف و تكنیك ها از قومی به قوم دیگر راه یافته، به گونه ای كه می توان مجموعه هنرهای سنتی و صنایع دستی خراسان شمالی را چشم اندازی بدیع از تكامل اندیشه ها دانست.
نمدمالی، هنر كهن مردان و زنان خراسان شمالی است، این هنر كه روزی در استان از رونق خاصی برخوردار بود و در بیشتر خانه های روستایی، عشایری و حتی شهری دیده می شد اما، هم اكنون تعداد انگشت شماری از صنعتگران در این حرفه مشغول به فعالیت هستند.
نمد مالی مصنوعی است كه بر اثر درگیری و تراكم پشم و كرك در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شود، این صنعت در منطقه راز و جرگلان، مانه و سملقان و جاجرم بیشتر به چشم می خورد، زمینه این زیر انداز ها بیشتر خود رنگ بوده و به رنگ های كرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در آن نیز از قرمز استفاده می شود.
هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیف های هندسی و همچنین حركات حلزونی استفاده می شود، زیرانداز، دم دری، كلاه، پالتو، كیف محصولات تولید شده از نمد هستند.
نمدمالی صنعتی است كه با تمام اعضای بدن در ارتباط است و نمدمال با عشق تمام به كار به انتظار فرش كردن دستمایه تلاش خود می‌نشیند، دستمایه‌ای كه جلوه‌ای از طبیعت زیبا را با نقوش ساده و صمیمی به بینندگان نشان می‌دهد.
نمد، نوعی بافت سنتی است كه با پشم تولید می‌شود، این صنعت از دوران های كهن تا به امروز همواره در استان های مختلف از جمله خراسان شمالی رواج داشته به طوری كه نمدمالی یكی از صنایع دستی بومی این دیار بشمار می‌رود.
تولیدات نمدی در استان از زیبایی، ظرافت، استحكام و مرغوبیت خوبی برخوردار است كه به صورت پراكنده در این استان به چشم می خورد.
صاحب جمال رحیمی یكی از زنان فعال در حوزه صنایع دستی راز و جرگلان گفت: روزگاری در تمام خانه های روستایی زیرانداز نمد بود اما هم اكنون رونق این رشته از صنایع دستی از بین رفته است.
این زن تركمن با بیان اینكه هم اكنون پرداختن به نمد درآمد ناچیزی عاید استادكاران آن می كند، افزود: در راز و جرگلان بیشتر زنان مشغول به این فعالیت بوده و با رنگ های زیبا نقش هایی را بر آن خلق می كنند.
وی با بیان اینكه زیرانداز نمد هم اكنون جایگاه خود را در مصرف از دست داده است،گفت: هم اكنون صنعتگران با مشكل فروش مواجه شده اند و به اجبار این هنر را كه از نیاكان خود آموخته بودند، كنار گذاشته اند.
وی كه هم اكنون مشغول فعالیت در حوزه نمد در سایز های كوچك و تزیینی است افزود: تلاش می كنم تا با ارائه كار های نمدی در كاربرد های جدید رونقی به این هنر در این منطقه بدهم كه نیاز به توجه مسئولان است.
وی گفت: زنان راز و جرگلانی از رنگ های طبیعی در نمد استفاده می كنند كه جلوه ای خاص به كارها می دهند اما هم اكنون این صنایع دستی با قیمت مناسبی به فروش نمی رسد.
وی بر آموزش استادكاران تاكید كرد و افزود: باید این هنر به روز و برای آن كاربرد های متفاوتی تعریف شود كه با این امر می توان رونق دوباره ای به این صنعت قدیمی داد.
وی اظهار داشت: با وجود اینكه مواد اولیه ارزان و فراوان در این منطقه وجود دارد و زنان و مردان هنرمند زیادی نیز در این زمینه استاد كار هستند اما هنر نمد مالی در راز و جرگلان به سمت فراموش شدن است.
تولید كننده نمد در شهرستان راز و جرگلان گفت: این امر نیازمند توجه ویژه مسئولان مربوط برای فراهم كردن زمینه آموزش و همچنین ایجاد بازار مناسب برای تولیدات دستی است.
رحیمی افزود: می توان از این كالا به عنوان زیر انداز، روكش اسب، دم دری، رو مبلی، كیف و سایر استفاده كرد اما نیاز به حمایت بیشتر است.
به گزارش ایرنا در رسته های تولیدات صنایع دستی خراسان شمالی، نمد مالی از جمله محصولاتی است كه با وجود پركابرد بودنش، اما در عصر حاضر با استقبال كمتر مشتریان روبه رو است و این محصول فقط در مناطق محدودی از جمله برخی از مناطق عشایر، روستاهای تركمن نشین و شماری از روستاهای دیگر این استان تولید می شود.
در روستای اینچه سفلی از توابع شهرستان مانه و سملقان و برخی از روستاهای راز و جرگلان استان خراسان شمالی، بانوان استادكار به همراه برخی از مردان روستا هنوز این میراث را زنده نگه داشته اند.
نمد مالی حرفه ای است كه در چند دهه گذشته از فعالیت های اهالی راز و جرگلان به شمار می آمد و زیر اندازهای نمدی در اندازه ها و طرح های مختلف از تولیدات و محصولات شاخص این عرصه است.
روزگاری منازل اهالی این منطقه به زیر اندازهای نمدی با عنوان محلی 'كچه ' مزین بود، نمد كه از پشم گوسفند تهیه می شود و طرح های نقش بسته روی آن خبر از فرهنگ و اصالت این قوم می دهد، این روزها دیگر نفس های آخرش را می كشد.
اهالی، نمد مالی را كه در زبان محلی كچه باسماق ( نمد را ورزدادن) می گویند به باد فراموشی سپرده اند و دستان پرتوانشان كمتر به رنگ های چشم نوازی كه با آن طرح های روی كچه را با پشم آماده می كنند آغشته می شود، حال از كودكان جرگلانی كمتر كسی ذره ذره روی هم چیده شدن پشم و غلتیدن نمد روی حصیر را در كنار مادرانشان نظاره گر هستند.
یكی دیگر از اهالی منطقه راز و جرگلان كه هنوز نیز كنج خانه اش چند رول زیرانداز نمدی دارد گفت: نمد در گذشته زینت بخش خانه هایمان بود كه امروزه جایش را به موكت و فرش های ماشینی سپرده است.
جواد یزدانی افزود: روزگاری 'كچه' به عنوان اصلی ترین پوشش كف اتاق در میان تركمن ها در ردیف اول جهیزیه دختران قرار می گرفت.
وی اظهار داشت: به واسطه اینكه دامداری از مشاغل اصلی این منطقه به شمار می آید و نمد از پشم گوسفند تهیه می شود، ماده اولیه این صنعت بعد از فصل پشم چینی گوسفندان مهیا بوده است.
وی گفت: نمد به صورت فرش در گذشته به سبب ضخامت، در منازل روستاییان به عنوان عایق نیز ایفای نقش می كرد و همچنین پوششی برای چوپانان و اسب های منطقه محسوب می شد.
وی افزود: در سال های اخیر كچه فراموش شده است و در صورت برگزاری نمایشگاه های عرضه صنایع دستی فرصتی برای شناساندن و احیای این هنر نیمه جان فراهم خواهد شد و بخشی از مشكلات اشتغال نیز برطرف خواهد شد.
این صنعتگر جوان اظهار داشت: در صورت تولید نمد در اندازه های مختلف و طرح های زیبا، نه به عنوان زیر انداز و فرش، بلكه به عنوان اثر هنری جایگاه خود را به دست خواهد آورد و در مقوله جذب توریست اثر گذار خواهد بود.
وی با بیان اینكه تولید نمد برای فعالان صنایع دستی توجیه اقتصادی ندارد گفت: باید زمینه ای برای بازار یابی این محصول فراهم شود.
یكی از نمد مالان مانه و سملقانی نیز می گوید: درهم تنیدگی الیاف پشم به حدی بالاست كه نمد، عایق بسیار مناسبی در برابر سرما و گرما است و برای التیام دردهای مفاصل و رماتیسم، بسیار مناسب است.
مراد بهمن افزود: در تهیه پشم های نمد، از رنگ های طبیعی همچون پوست انار، روناس، گردو و حنا استفاده می كنیم، این زیر انداز از نظر پزشكی نیز بسیار تاكید شده است در حالی كه بسیاری از درد های مفصلی با نشستن و راه رفتن بر روی آن برطرف خواهد شد.
وی با بیان اینكه هم اكنون با همسر و فرزندانم مشغول به تهیه نمد هستیم اظهار داشت: به علت استقبال نكردن از نمد این كار نیاز هزینه های زندگی را پاسخگو نیست، در كنار كار كشاورزی و دامداری مشغول به این حرفه هستیم.
وی می گوید: نمد مالی را از مادرم یاد گرفتم و همه نقش ها و طرح های نمد را به صورت ذهنی و یا با الگوگیری از طبیعت پیرامون زندگی خود، می چینیم.
این هنرمند، نبود بازار برای معرفی و عرضه محصولات متنوع نمدی همچون زیرانداز، كلاه، كمربند و تن پوش نمدی چوپانان و خورجین چهارپایان را عامل فراموشی تدریجی این هنر دستی می داند و معتقد است باید هر چه زودتر در اندیشه نجات این میراث دستی بود تا آیندگان، فقط به شنیدن نام آن اكتفا نكنند.
یك استاد كار به سابقه بسیار طولانی هنر نمدمالی در این دیار اشاره ای كرد و اظهار می‌كند: متاسفانه بی‌توجهی به این هنر زیبا و كهن، آن را در آستانه فراموشی و نابودی قرار داده است.
احمد رستگار با بیان این كه نمدمالی یكی از صنایع‌دستی كهن استان خراسان شمالی است افزود: براساس پژوهش‌های انجام شده، قدیمی‌ترین نوع زیرانداز شناخته شده تاكنون محسوب می‌شود كه بسیار پر دوام و از نظر پزشكی نیز بسیار مناسب است.
وی با بیان اینكه نمدمالی با عمل بافتن سایر منسوجات بسیار متفاوت است گفت: ایجاد فشار، رطوبت و حرارت، موجب درهم رفتن الیاف پشمی به یكدیگر شده و دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن پشم، امكان تولید نمد را فراهم می‌كند.
وی گفت: استادكاران نمدمالی پشم خریداری‌شده را با كمان یا دستگاه، حلاجی می‌كنند و با استفاده از رنگ‌های طبیعی و ماندگار مانند، كرم، بادمجانی، قرمز، سبز، زرد و صورتی‌رنگ آمیزی می‌كنند.
این استاد كار اظهار داشت: در ادامه طرح‌هایی كه از قبل ترسیم شده است، به‌صورت قرینه‌ای روی نمد در كنار هم قرار می‌دهند و در مرحله بعد با ریختن آب جوش بر روی آن و فشار مداوم، نمد را تولید می‌كنند.
وی گفت: البته برای در هم آمیختن پشم باید محیط قلیایی باشد تا نوك رشته‌ها به چند رشته تبدیل شوند تا بهتر به هم گره بخورند كه استادكاران نماد مال برای این منظور از صابون یا مایع ظرف‌شویی استفاده می‌كنند.
وی مقاومت، دوام، قیمت ارزان، انعطاف‌پذیری را از جمله مزایای نمد برمی‌شمارد و می گوید: نمد، رطوبت را از خود عبور نمی‌دهد و عایق بسیار مناسبی در برابر سرما، گرما و صدا است، ضمن اینكه به علت كارگر نبودن نیش گزندگان و چنگ و دندان درندگان در آن، خاصیت محافظتی بالایی هم دارد.
وی گفت: در مناطق مرطوب از نمد برای مبتلا نشدن به بیماری‌های رماتیسمی و عضلانی، در صنعت خودرو سازی برای كف ماشین‌ها، در سنگ‌بری‌ها جهت جلا دادن به سنگ‌های تزئینی، تزئین خانه، عروسك و كیف سازی و غیره استفاده می‌كنند.
وی با اشاره به اینكه میزان تولید این محصول در این استان در سال های اخیر به شدت كاهش یافته است گفت: بازار فروش یكی از مهم ترین مشكلات تولید این صنعت است.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: حرفه كهن نمد مالی در استان هنوز پابرجا اما تولید آن بسیار پایین است.
علی عابدی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: هم اكنون این رشته در این استان احیا شده است و بیشترین استاد كاران در مناطق راز و جرگلان، مانه و سملقان و جاجرم فعالیت دارند.
وی بر افزایش كاربردهای نمد تاكید كرد و افزود: از نمد بیشتر به عنوان زیر انداز استفاده می شود اما باید از تجربه سایر استان ها از جمله چهار محال بختیاری استفاده كرد و محصولات نمدی متنوع از جمله كیف و كفش، و نمد های تزیینی تولید كرد.
عابدی گفت: علاوه بر تنوع باید محصولات نمدی كاربردی تر شود تا مشتریان بیشتر به خود جذب كند.
وی اظهار داشت: مواد اولیه این صنعت پشم است كه ارزان و فراوان در خراسان شمالی تولید می شود چرا كه این استان قطب دامپروری در كشور است.
وی همچنین به خاصیت پزشكی پشم نیز اشاره ای كرد و افزود: باید از این مزیت پشم نیز استفاده كرد و در راستای توسعه این هنر تولیدات متنوعی از جمله كمربند و مچ بندی طبی تولید كرد و برای تسكین درد های مفصلی نیز از زیر انداز و تشك نمدی بكاریگری كرد.
وی بر فراوری پشم تولیدی استان تاكید كرد و افزود: باید از این ماده اولیه ارزان استفاده بهینه كرد، در سال های دور پشم در استان كاربردهای زیادی داشت.
وی بر ایجاد و گسترش بازار فروش نمد و سایر تولیدات و صنایع دستی اشاره كرد و گفت: فراهم كردن فضاهای نمایشگاهی، ایجاد فضای الكترونیكی برای بازار یابی، آموزش استادكاران، تجارت الكترونیك در این راستا است.
عابدی اظهار داشت: استاد كاران نمد مال بیشتر فصلی به این كار مشغول هستند.
وی با بیان اینكه بیش از 120 نفر تولید كننده در این هنر مشغول به فعالیت هستند افزود: هم اكنون به صورت نقطه ای در این استان در رشته نمد مالی فعالیت دارند اما تلاش می كنیم این نقاط را افزایش دهیم و زمینه فعالیت بیشتر در شهرستان های اسفراین، شیروان و بجنورد را نیز گسترش داریم چرا كه ظرفیت و پتانسیل در این راستا نیز وجود دارد.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با بیان اینكه مهم ترین بخش در حوزه صنایع دستی حمایتی می باشد افزود: آموزش و حمایت از تولیدكنندگان و بازاریابی، تجاری سازی و رونق دادن به تولیدات صنایع دستی كه موجب رونق بخش اقتصادی خانواده و صنایع دستی می شود مهم است.
این مسئول اضافه كرد: متاسفانه 90 درصد از پشم تولیدی در خراسان شمالی یا سوخته و یا دور ریخته می شود و یا اینكه با نازلترین قیمت فروخته می شود به علت اینكه صنایع تبدیلی پشم ریسی و نخ ریسی به عنوان حلقه تامین مواد اولیه در استان وجود ندارد.
وی درباره منسوخ شدن برخی از صنایع دستی در خراسان شمالی گفت: هر صنعتی كه نتواند خودش را با شرایط زندگی تطبیق دهد، مانند پوستین دوزی، پالان دوزی، تولیدات مربوط به یراق آلات منسوخ می شود اما رشته هایی مانند مس گری، ابریشم بافی و چوخه بافی در استان با توجه به اهمیت و ارزش اقتصادی احیا شدند.
قالیچه و پشتی تركمنی، گلیم و جاجیم، چادرشب ابریشمی، كلاه كركی، چارق دوزی، پوستین دوزی و زین سازی از مهم ترین صنایع دستی استان محسوب می شود.
هم اكنون خراسان شمالی 61 رشته زنده و فعال صنایع دستی دارد كه 15 هزار صنعتگر و هنرمند در زمینه تولید صنایع دستی در خراسان شمالی فعالیت دارند.
3007/ 6042
بجنورد- ایرنا- نوای ترانه های نمدمالان خراسان شمالی و همهمه آنها به هنگام ورز دادن نمد كه در كوچه های این استان در سال های نه چندان دور می پیچید اما، هم اكنون كمتر به گوش می‌رسد و این هنر اصیل در حال فراموشی است.
