به گزارش خبرنگار ایرنا، گسترش برداشت مكانیزه شالی در چهار سال اخیر كه امسال به 95 درصد رسیده است، شالیكوبی ها را به تنها محل دپوی دسترنج كشاورزان تبدیل كرده تا در كوتاه ترین زمان با استفاده از دستگاه خشك كن، این محصول را به برنج تبدیل كنند.
برداشت مكانیزه با همه مزیت هایش، این مشكل را برای برنجكاران ایجاد كرده كه نتوانند محصولشان را پس از برداشت حتی برای مدتی كوتاه در انبارهای خانگی نگهداری كنند.
بر اساس اعلام كارشناسان جهاد كشاورزی، در روش مكانیزه ، شالی برداشت شده حاوی 25 تا 30 درصد رطوبت است كه ضریب ماندگاری آن را در انبار به كمتر از یك هفته كاهش می دهد و كشاورزان مجبورند برای جلوگیری از پوسیدن و فساد محصول آن را بلافاصله به شالیكوبی بسپارند تا بعد از خشك شدن در دستگاه خشك كن به برنج تبدیل شود.
در برداشت مكانیزه شالی، دانه در حالی از خوشه طلایی جدا می شود كه هنوز ریشه شالی در گل قرار دارد و ساقه دارای رطوبت بالاست . با توجه به این كه در این روش درو و خرمنكوبی در یك مرحله صورت می گیرد ، رطوبت باقی مانده در ساقه زنده همچنان در خوشه و شلتوك جریان دارد و به همین دلیل محصول باید در كمتر از 24ساعت از گونی خارج و به مدت 48 تا 72 ساعت در دمای 30 تا 40 درجه خشك و تبدیل به برنج شود.
این در حالی است كه در روش سنتی و برداشت دستی ، شالی از ساقه با داس درو و به مدت سه روز در مزرعه در معرض هوای آفتابی پهن و رها می شود تا طوبت ساقه و دانه به كمترین میزان ممكن برسد و بعد از آن جمع آوری و خرمنكوبی می شود.
شلتوكی كه از خرمنكوبی به روش سنتی به دست می آید به خاطر رطوبت كم قابلیت ماندگاری تا چند ماه را در انبار خانگی كشاورزان دارد ، در حالی كه در روش ماشینی و مكانیزه چنانچه كشاورز بخواهد شلتوك را نگهداری كند باید آن را برای چند روز با زحمت زیاد در هوای آفتابی خشك كند و حتی در این صورت هم مشخص نیست بتواند برنج مرغوبی در مرحله شالیكوبی از آن به دست بیاورد.
كشاورزان برنجكار مازندران معتقدند هر مقدار كه فاصله میان برداشت شلتوك تا تبدیلش به برنج فاصله بیشتر بیفتد ، برنج مرغوبتر با شكستگی كمتر به دست می آید و این مزیت هم در حال حاضر از برنجكاران سلب شده است .
این روزها نزدیك شدن به شالیكوبی داران از طرق مختلف برای جلو انداختن نوبت تبدیل شالی به برنج در حال جاافتادن به عنوان یك رویه است كه احتمالا اگر مسئولان امر دیر بجنبند ، كسب و كار جدیدی برای عده ای سودجو ایجاد خواهد شد .
بر اساس آمار جهاد كشاورزی مازندران، امسال 208 هزار از 230 هزار هكتار شالیزاری استان زیر كشت اول برنج رفت و تاكنون نیز برداشت شالی از سطح بیش از 150 هزار هكتار برداشت شده است .
امسال حدود چهار هزار دستگاه كمباین مخصوص برداشت شالی وارد شالیزارهای مازندران شد كه به معنای برداشت 95 درصدی برنج كشت اول به روش مكانیزه است .
** نگرانی از تغییر رنگ و شكستگی برنج
واقعیت این است كه زنجیره كشاورزی مكانیزه در مازندران در تمامی بخش ها با مشكل مواجه است و اكنون كه در بخش كاشت و برداشت برنج به نقطه حساسی رسیده ، بیش از همه نقصانش را نمایان كرده است .
كمبود دستگاههای خشك كن در شالیكوبی ها مهم ترین علت نگرانی كشاورزان در باره سرنوشت مبهم دسترنج یك ساله اشان است، وضعیتی كه برای آنان نه راه پس باقی گذاشته است و نه راه پیش .
به اعتقاد كشاورزان، خشك نشدن بموقع و مناسب شلتوك در شالی كوبی ها سبب می شود تا هنگام تبدیل شدن به برنج سفید، محصول علاوه بر تغییر رنگ، بنددار شده و درصد شكستگی آن نیز افزایش یابد.
در حال حاضر بررسی های میدانی خبرنگار نشان می دهد به دلیل حجم بالای شالی هایی كه روزانه پس از برداشت مكانیزه روانه شالیكوبی ها می شود، شالیكاران با تحویل نگرفتن شالی از سوی صاحبان كارخانه ها هم مواجه هستند.
شالیكاران از اینكه محصولشان پس از برداشت مكانیزه باید پشت نوبت خشك كن های شالیكوبی ها به مدت 10تا 15 روز بماند به شدت نگرانند و می گویند كه نگهداری شلتوك خشك با رطوبت 25 تا 30 درصد به مدت 10 تا 15 روز سبب نفوذ رطوبت به دانه ها سفید برنج می شود كه نتیجه آن تغییر رنگ برنج پس از شالیكوبی و افزایش شكستگی است .
غافلگیری شالیكوبی داران و كشاورزان در سال جاری بیشتر ناشی از افزایش ناگهانی سطح برداشت مكانیزه شالیزارهای استان است ، در حالی كه در سه سال گذشته روند تدریجی افزایش برداشت به این روش سبب شده بود تا مدیریت زنجیره تولید راحت تر انجام شود .
كارشناسان كشاورزی می گویند كه از همان ابتدا با افزایش یكباره برداشت مكانیزه بروز كمبود در یك یا چند بخش زنجیره تولید برنج قابل پیش بینی بود و باید در این مورد به كشاورزان اطلاع رسانی می شد .
به اعتقاد این كارشناسان، افزایش دستگاههای كمباین مخصوص در چند سال گذشته هر چند موجب كاهش زمان و هزینه برداشت شده، اما ارسال یكباره صدها هزار تن شالی برای تبدیل كردن به برنج با توجه به ساختار فرسوده شالیكوبی ها و نیز نبود تجهیزات دیگر چون خشك كن ، موجب ضرر و زیان به كشاورزان می شود.
بر اساس آمار سازمان جهاد كشاورزی مازندران از یكهزار و 268 هزار واحد شالیكوبی دارای پروانه بهره برداری در استان ، 950 واحد فعال هستند و از این تعداد 350 واحد مدرن و پیشرفته به شمار می روند.
بر اساس این آمار، ظرفیت روزانه خشك كن های شالیكوبی های استان روزانه حدود 30 هزار تن است، در حالی كه روزانه بیش از 40 تا 45 هزار تن شالی نمناك به صورت مكانیزه برداشت می شود كه باید در كمتر از 72 ساعت وارد خشك كن شود.
در حال حاضر بسیای از شالیكاران بناچار به منظور جلوگیری از افزایش رطوبت، بند دار شدن و افزایش شكستگی ، برای خارج كردن شالی خیس و پهن كردن در فضای باز ، هزینه سه تا چهار هزار تومانی به ازای هر گونی را متقبل می شوند، ولی این كار ضمن به صرفه نبودن ، قابل استمرار نیست و همچنین مشخص نیست برنج به دست آمده از این شالی ها تا چه حد مطلوب نظر كشاورز و مصرف كننده باشد.
رمضان علی نیا یكی از شالیكاران بخش لاله آباد بابل با بیان اینكه این روزها همه مشغول درو شالیزارهایشان با كمباین هستند، گفت: صاحبان شالیكوبی برای خشك كردن شالی نوبت هفت تا 10 روزه می دهند كه در این زمان ، شالی های در اثر رطوبت از بین می روند.
وی افزود: اگر چه درو مكانیزه هزینه ها را بشدت كاهش داده است، اما شالی با رطوبت بالا باید در كمتر از 24 ساعت از گونی ها خارج شود تا آسیب نبیند.
این كشاورز شالیكار توضیح داد: شالی تازه برداشت شده حكم نوزاد تازه متولد شده را دارد كه همواره باید تحت مراقبت شدید باشد و اگر شالی دارای رطوبت بالا و خیس در اسرع فقط در دمای مناسب خشك نشود و به صورت نامناسب خشك شود، موجب بند دار شدن و افزایش شكستگی خواهد شد.
وی افزود: در سه سال اخیر با ورود كمباین های مخصوص، برداشت شالی مكانیزه شده است برای این كه در مقابل به دلیل گرمای شدید و بالا بودن دستمزد، گرفتن كارگر هم به صرفه نیست و هم بموقع وجود ندارد و به همین دلیل برداشت سنتی با داس در این منطقه به صفر رسیده است.
علی نیا گفت: البته صاحبان شالیكوبی ها هم بر اساس ظرفیت خشك كن ها شالی ها را پذیرش و طبق نوبت كار می كنند، اما به هر حال شالی خیس پس از 24ساعت همواره در خطر از بین رفتن قرار دارد و از همین رو بسیاری كشاورزان بناچار با متقبل شدن هزینه های اضافی، شالی ها را از گونی خارج و در فضای بیرونی شالیكوبی ها پهن و پشت و رو می كنند.
وی افزود: ابری بودن هوا و بارندگی های اخیر هم سبب شده تا كشاورزان در حدود 10 روز گذشته این فرصت را هم نداشته باشند كه محصولشان را در هوای آزاد پهن و خشك كنند و از این بابت نگرانی ها افزایش یافته است .
احمد عسكری یكی از شالیكوبی داران آمل هم به خبرنگار ایرنا گفت: برداشت مكانیزه سبب شد تا روزانه حدود 30 تن شالی وارد كارخانه ام شود، در حالی ظرفیت خشك كن كارخانه كمتر از 20 تن است.
وی با بیان اینكه خطر شكستگی زیاد ، رشته و بنددار شدن شالی خیس خطر و نگرانی جدی این روزهای شالیكاران پس از برداشت است، گفت: ما نیز بر اساس ظرفیت خشك كن ها شالی را پذیرش می كنیم و تعهدی در قبال بند دار شدن شالی متقبل نمی شویم.
عسكری توضیح داد: با توجه به این كه رطوبت شالی در برداشت مكانیزه تا 30 درصد نیز می رسد ، شالی ها باید با دمای 30 تا 35درجه به مدت 2 تا سه روز در فرهای خشك كن ها بمانند و عملا نمی توان ظرفیت پذیرش و خشك كردن را در شرایط حاضر افزایش داد.
وی بروز مشكل كمبود خشك كن و نوبت گیری طولانی را برای كشاورزان و بقیه دست اندركاران زنجیره تولید برنج غافلگیر كننده دانست و توضیح داد: در برداشت سنتی، كشاورزان شالی را پس از خرمنكوب كردن به مرور زمان در سه نوبت و یك دوره 6 ماهه پس از برداشت روانه شالیكوبی می كردند، اما اكنون زمان برداشت به كمتر از یك ماه در كل مازندران كاهش یافت و طبیعی است كه شالیكوبی ها چنین ظرفیتی ندارند.
عسكری افزود: اگر چه طی چند سال گذشته در روند مكانیزاسیون كشاورزی مازندران در بسیاری از شالیكوبی ها خشك كن های جدید راه اندازی شده و ظرفیت ها هم افزایش یافته، ولی این میزان با ورود یكباره تعداد زیاد كمباین به شالیزارها و جمع كردن سر و ته برداشت شالی در یك بازه زمانی یك ماهه همخوانی ندارد.
وی خارج كردن شالی خیس از گونی و پهن كردن آن در فضای باز را كاری سخت و طاقت فرسا دانست و افزود: اگر شرایط آب و هوایی را هم به این وضعیت اضافه كنیم مانند یك هفته اخیر كه همواره هوا ابری و بارانی بود، كار برای كشاورز بسیار سخت می شود.
عسكری كه دستی هم در بازار برنج مازندران دارد، گفت: اگر شالی بموقع خشك نشود علاوه بر افزایش درصد شكستگی، باعث بنددار شدن برنج می شود كه به معنای كاهش 50 درصدی قیمت آن در بازار است، برای این كه این نوع برنج بازارپسند نیست.
** جهاد كشاورزی به دنبال راهكار
مدیر صنایع كشاورزی سازمان جهاد كشاورزی مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینكه امسال بیش از چهار هزار دستگاه كمباین دروگر وارد شالیزارهای استان شد، گفت: اگر زنجیره تولید برنج به روش مكانیزه در تمام بخش ها ایجاد نشود، ضایعات تولید چندین برابر می شود.
مسعود غلامی دغدغه و نگرانی شالیكاران را از برداشت شالی نمدار جدی دانست و افزود: مشكل كمبود خشك كن و نگرانی افزایش درصد شكستگی جدی است.
وی توضیح داد: از آنجایی كه ظرفیت خشك كن ها در شالیكوبی های استان در مقایسه با حجم شالی برداشت شده به صورت مكانیزه تنها نیمی را پوشش می دهد، شالیكاران بشدت نگران بند دار شدن و در نتیجه بالا رفتن درصد شكستگی محصول خود هستند.
این مسئول جهاد كشاورزی مازندران گفت: در حال حاضر كشاورزان شالی برداشت شده را بناچار به صورت سنتی و طبیعی در آفتاب خشك می كنند كه این كار سخت و طاقت فرسا نیز علاوه بر افزایش هزینه، خطر بارندگی و ابری بودن هوا را هم در پی دارد.
وی علت اصلی استقبال شالیكاران به برداشت مكانیزه را كمبود كارگر و هزینه بالای دستمزد دروی شالی به صورت سنتی دانست.
غلامی از حمایت نامحدود سازمان جهاد كشاورزی برای ساخت خشك كن در انبار شالیكاران و صاحبان شالیكوبی ها خبر داد و گفت كه دولت تسهیلات قابل توجهی را با كارمزد 10 تا 15درصدی برای این كار تخصیص داده است و محدودیتی هم در پرداخت آن وجود ندارد.
** طرح اصلاح شالیكوبی ها از سنتی به مدرن
این مسئول همچنین از اجرای طرح اصلاح ساختار شالیكوبی ها با هدف كاهش ضایعات برنج از 25 درصد به حدود 10 درصد خبر داد و گفت : از یكهزار و 268 واحد شالیكوبی استان كه از سوی سازمان های صنعت، معدن و تجارت و جهاد كشاورزی مازندران دارای پروانه بهره برداری هستند ، 950 واحد فعال هستند.
وی با بیان اینكه با حمایت های دولت در یك دهه اخیر 350 شالیكوبی استان پیشرفته و مدرن شدند، افزود: اكنون ضایعات كیفی تبدیل شالی به برنج سفید در این واحدها به هفت تا 10 درصد كاهش یافته است.
غلامی گفت: كاهش 15درصدی ضایعات كیفی در تبدیل یك میلیون و 350 هزار تن شالی به برنج سفید در شالیكوبی های مدرن برابر با 75 هزار تن افزایش تولید است.
كاهش ضایعات كیفی به معنای كاهش میزان نیم دانه و شكستگی برنج است كه در شالیكوبی های سنتی میزان شكستگی در هر 100 كیلوگرم تا 25 كیلوگرم می رسد.
اگر چه دانه های شكسته كه به آن ' نیم دانه ' گفته می شود در صنعت آرد برنج فراوری می شود، اما ارزش آن برای كشاورز نصف قیمت برنج و یا حتی كمتر است.
به هر حال، مكانیزاسیون كشاورزی در مازندران قدم بزرگی است كه برداشته شده ولی تكمیل زنجیره آن باید با نگاه علمی و حفظ منافع كشاورز و امنیت غذایی كشور شتاب بیشتری بگیرد.
كارشناسان كشاورزی هشدار می دهند كه در صورت كم توجهی به این مقوله ممكن است اصل مكانیزه كردن كشاورزی در مازندران به خاطر به خطر افتادن منافع كشاورزان زیر سئوال برود كه در این صورت امنیت غذایی كشور هم آسیب دیده و سر و كله دلالان و سودجویان بار دیگر از شكاف دیگر در روند كشاورزی سر بر خواهد آورد.
گزارش از : سیدرضا هاشمی كروئی
6990/1654
ساری - ایرنا - برداشت كشت اول برنج مازندران در حالی به روزهای پایانی خود نزدیك می شود كه شالیكوبی های استان دیگر گنجایش پذیرش و تبدیل شالی به برنج را ندارند و بسیاری از كشاورزان با هول و ولا منتظر گذر سالم از این مرحله هستند.
