به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ كودتای 28 مرداد 1332خورشیدی به عنوان حادثه ای تاریخی با امروز جامعه ما نیز در پیوندی ناگسستنی است؛ چراكه از یك طرف هنوز درگیر مسایلی همچون نفت، آمریكا و ... هستیم و 28 مرداد و تبعات آن تاثیر شگرف و غیرقابل انكاری در ابعاد مختلف در سیاست خارجی ایران بعد از آن تا به امروز داشته است. از طرفی دیگر در این مدت اسنادی به دست آمده كه روایت های مختف از این حادثه ارایه می دهد. هرچند نباید از نظر دور داشت كه هنوز هم موافقان و مخالفان و روایت های متضاد آنها در برابر هم صف كشیده‌اند و هر یك دیگری را متهم می كنند.
**كودتا و سقوط دولت مصدق
ماجرا سقوط دولت محمد مصدق از آنجا شروع شد كه دولت انگلیس كه با ملی شدن صنعت نفت ایران در 29اسفند1329خورشیدی دست خود را از این طلای سیاه كوتاه می دید، یك كودتای نظامی علیه دولتی ملی در ایران طرح ریزی كرد. البته دولت آمریكا در ابتدا با چنین طرحی مخالف بود اما پیروزی «دیوید آیزنهاور» در انتخابات ریاست جمهوری این كشور تغییرات عمده ای در سیاست خارجی آنها ایجاد شد و «كرمیت روزولت» رییس اداره خاور نزدیك سازمان سیا به فرماندهی عملیات انتخاب شود.
روزولت در 28 تیر 1332خورشیدی به تهران وارد شد و پس از ملاقات با محمدرضا پهلوی و جلب نظر او فعالیت های خود را برای سرنگونی دولت آغاز كرد. محمدرضا پهلوی نیز پس از آن كه از طرف دولت آمریكا و انگلیس خیالش راحت شد رضایت خود را اعلام داشت و در ساعت 2 بامداد 25 مرداد 1332 سرهنگ «نعمت‌الله نصیری» فرمانده گارد شاه، فرمان عزل مصدق نخست‌وزیر را در منزلش به وی ابلاغ كرد اما بلافاصله توقیف شد و دولت مصدق طی اعلامیه‌ای وقوع یك كودتای نظامی در تهران و خنثی شدن آن را اعلام و متعاقب این حادثه محمدرضا پهلوی از ایران فرار كرد اما سرویس های اطلاعاتی انگلیس و آمریكا با استفاده از ماشین تبلیغاتی خود برای تخریب وجهه سیاسی مصدق، رشوه دادن به برخی از نمایندگان وقت پارلمان ایران، سازماندهی نیروهای نظامی و به راه انداختن راه‌پیمایی‌ها و اعتراضات خیابانی توانستند در 28 مرداد كودتا را عملی كنند و «فضل‌الله زاهدی» توانست به عنوان مجری طرح كودتا به جای مصدق نخست وزیر شود.
**كودتا یا قیام ملی
از آن روزهای پرالتهاب خیابان های تهران 65 سال می گذرد؛ روزهایی كه سر و صداها در بازار و خیابان ها پیچیده بود، عده ای شعار های مرگ بر مصدق، مرگ بر شاه، زنده باد مصدق و زنده باد شاه، سرمی دادند. همین اتفاق ها سببب شده تا روایت های متفاوتی از این حادثه ارایه شود. در همان سال ها و دوره حكومت پهلوی 28 مرداد به نام «قیام ملی» نامگذاری شد و هر سال جشن می گرفتند كه این اتفاق چندان دور از انتظار نبود چراكه حكومت مستقر لاجرم باید می بایست هرگونه مخالفت با خود را مخالفت با ملت تلقی می كرد.
البته جای تاسف دارد كه با وجود اسناد منتشر شده توسط دولت آمریكا، هنوز عده ای سرنگونی دولت ملی مصدق را كودتا نمی دانند. نگاهی به اسناد و منابع تاریخی نشان می دهد كه نه تنها دیدگاه این افراد به واقعیت نزدیك نیست بلكه هیچ تناسبی نیز نمی توان با اتفاقی كه در 28 مرداد 1332 افتاد با قیام ملی دید بلكه حادثه ای بود كه هیچ تعریفی به جز كودتا ندارد چراكه در این روز عده ای زیادی از مردم توسط نیروهای نظامی و افراد اجیر شده حكومت زخمی و كشته شدند كه سندی بازیابی شده از آرشیو اداره كل پژوهش و اسناد ریاست جمهوری گویای این مطلب است. این سند نامه «سعید حكمت» رییس اداره پزشك قانونی به فرمانداری نظامی تهران در همان روزهای نخست پس از كودتا است كه نشان می دهد در این روز 41 تَن مقتول و 75 تَن مجروح شده اند كه هویت 24 تَن از كشته شدگان معلوم شده و هویت بقیه افراد معلوم نیست. همچنین در این سند تاریخی آمده كه از كشته شدگان عكس برداری شده و افرادی كه جراحت های جزیی داشته اند پانسمان و از بیمارستان ها مرخص شده اند. به هرترتیب با نگاهی به این سند تاریخی چیزی جز كودتای نظامی برای حوادث 28 مرداد نمی توان متصور شد.
**اسناد؛ بازگو كننده نقش آمریكا در كودتا
با نگاهی به منابع تاریخی و حوادث به وجود آمده در 28 مرداد 1332خورشیدی نمی توان نقش دولت آمریكا را در سرنگونی دولت ملی مصدق نادیده گرفت؛ نقش كه بعد از آن به نفوذ این دولت در ایران منجر شد و آمریكا سعی داشت آن را مخفی نگه دارد اما در سال های اخیر برخی مقامات به این دخالت اعتراف كردند و اسناد نیز در همین ارتباط منتشر شد كه در 2013 میلادی سازمان سیا با خارج كردن اسنادی از طبقه بندی محرمانه به نقش خود در كودتا اعتراف كرده بود یا اینكه وزارت امور خارجه آمریكا برای نخستین بار در 15ژوئن 2017میلادی برابر با 25 خرداد 1396خورشیدی اسناد مرتبط با كودتای 28 مرداد را منتشر كرد كه در این اسناد به وقایع سال های 1951 تا 1954 میلادی(1329 تا 1332خورشیدی) می پردازد و حوادث پیش از كودتا، عملیات سرنگون كردن دولت مصدق و وقایع پس از آن را در بر می‌گیرد.
همچنین 47سال پس از وقوع كودتا «مادلین آلبرایت» وزیر خارجه وقت آمریكا در ضمن یك سخنرانی دخالت كشورش را در كودتا به صورت رسمی تایید كرد. وی گفت: «در 1953 ایالات متحده نقش برجسته ای در سازماندهی براندازی نخست وزیر مردمی ایران، محمد مصدق، بر عهده داشت. دولت آیزنهاور اعتقاد داشت كه این اقدام به دلایل استراتژیك قابل توجیه است. اما كودتا آشكارا موجب یك عقب گرد در امر توسعه سیاسی ایران شد. اكنون درك آن آسان است كه چرا بسیاری از ایرانیان كماكان از این مداخله آمریكا در امور داخلی شان برآشفته اند».
بنابراین نقش دولت آمریكا در كودتای 28 مرداد 1332خورشیدی قابل انكار نیست چرا كه این دولت علاوه بر همكاری با انگلیس تامین هزینه های عملیات نیز برعهده گرفت.
به هرترتیب دولت آمریكا از این زمان در ایران نفوذ پیدا كرد و سعی داشت حكومت پهلوی را ملزم كند تا مناقع این كشور را در نظر بگیرد كه این مهم در اصلاحات دهه 40 خورشیدی و طرح كاپیتولاسیون به خوبی در نظر گرفته شد اما پیروزی انقلاب اسلامی در 1357خورشیدی، فصل تازه در سیاست خارجی ایران نسبت به آمریكا باز كرد كه تا به امروز نیز تداوم پیدا كرده است.
پژوهش9370**9131
تهران- ایرنا- حرف و حدیث های فراوانی در ارتباط با حوادث 28 مرداد 1332خورشیدی وجود دارد اما براساس شواهد به دست آمده از سندی تاریخی می توان نتیجه گرفت حوادث این روز كه به كشته و مجروح شدن عده ای از مردم و سرنگونی دولت ملی محمد مصدق منجر شد، چیزی جز كودتای نظامی نبوده است.
