در فرهنگ مردم ايران اعياد ديني، مذهبي و ملي بسياري وجود دارند كه هر يك در بطن خود داراي مفاهيم خاصي هستند، در اين ميان عيد قربان به عنوان عيد ديني همه مسلمانان در حقيقت جشن حركت به سوي كمال است.
عيد قربان يا گوسپندكشان (عيد الاضحي) روز دهم ماه ذي الحجه از گرامي ترين عيدهاي مسلمانان است كه به ياد ابراهيم و فرزندش اسماعيل، توسط بسياري از مسلمانان جشن گرفته مي‌شود.
اين عيد را عيد اضحي نيز گويند، چرا كه اضحي جمع ماده ضحي به معني ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامي كه خورشيد بالا مي آيد (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحي گويند، چنانچه در قرآن كريم آمده است: والشمس و ضحيها (قسم به خورشيد و چاشتگاه آن) و چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قرباني مي كنند و قرباني را اضحيه يا ضحيه گويند بدين سبب روز دهم ذي الحجه را كه قبل از ظهر آن، عمل قرباني انجام مي شود «عيد اضحي» مي گويند.
عيد در لغت از ماده عود، به معناي بازگشت است؛ براين اساس به روزهايي كه مشكلات از قوم و جمعيتي برطرف مي شود و به پيروزي‌ها و راحتيهاي نخستين بازگشت ميكنند، عيد گفته مي شود.
همچنين واژه قربان از ماده قرب؛ به معناي نزديك بودن است و بر اين اساس نيز، با توجه به اين كه شخصي كه قرباني مي‌كند، در نظر دارد بدين وسيله به خداوند متعال تقرب جويد، اين عمل را قرباني مي‌گويند.
اما قرباني كردن به جز فدا كردن مال و انفاق آن در راه خدا، در باطن فلسفه هاي ديگري نيز دارد، كشتن حيوان اشاره به كشتن نفس اماره است و مخلوق خدا با عقل و ايمان، حيوان نفس را كه دائما وي را به كارهاي زشت وا مي دارد، قرباني كرده و خانه دل را پاك مي گرداند و حج اكبر به جا مي آورد و اگر نفس اماره و خواهش هاي او كشته نشود آرامش به او دست نمي دهد.
فلسفه قرباني كردن در عيد قربان از جمله آموزه هاي اسلام براي تكامل و رشد انسان ها، ايثار از جان و مال در راه خداوند يگانه مي باشد؛ به اين معنا كه انسان، همه دارايي ها و امكاناتش را امانتي الهي بداند كه بايد در طريق بندگي هزينه كند. قرباني كردن نيز نمادي از قطع دلبستگي و وابستگي ها و جلوه اي از ايثار مال و جان در راه محبوب واقعي و رضاي خداوند متعال مي باشد. البته آنچه كه از قرباني كردن و رسيدن به مقام قرب الهي به وسيله ذبح گوسفند، لحاظ شده است قطع علقه هاي روحي و مالي است كه باعث تقواي قلب و طهارت نفس مي گردد.
خداوند متعال اصل قرباني كردن را از شعائرالهي دانسته و آن را نشانه بزرگداشت و سپاس گزاري مؤمنان بر نعمت هدايت معرفي كرده و قرباني كننده را در گروه و خيل محسنين و نيكوكاران قرار داده است، در قرآن كريم آمده است: «وقتي شما قرباني مي كنيد آنچه كه متعلق به خدا است، تقواي شماست نه گوشت و پوست قرباني» بنابراين در قرباني كردن هر چند ظاهر كار سر بريدن است، اما واقعيت قضيه نهايت تسليم، سرسپردگي، عشق و علاقه بنده به مولاي خود است.
**تاريخچه قرباني كردن در اسلام
در روايات مختلف دين اسلام آمده‌است كه ابراهيم پيامبر در سن بالا داراي فرزندي شد كه او را اسماعيل نام نهاد و برايش بسيار عزيز و گرامي بود، اسماعيل به سنين نوجواني رسيده بود كه فرماني الهي در خواب به ابراهيم نازل شد.
چون شب هشتم ذي الحجه (يوم الترويه) فرا رسيد، حضرت ابراهيم بعد از انجام وظائف عبادي، سر بر بالين استراحت نهاد و در خواب به او ندا شد: «اي خليل گر تشنه ي وصال مائي برخيز و با كارد تيز فرزند دلبند خود را قرباني كن!» ابراهيم از هيبت اين خطاب بيدار شده و با خود گفت آيا اين امر رحماني است يا وسوسه شيطاني؟.
شب عرفه نيز همان خواب را ديد و در شب نحر (عيد قربان) نيز همين خواب را ديد و يقين او زياد شد و صبح روز عيد قربان ابراهيم خليل با همسرش هاجر وداع كرده و با اسماعيل از خانه به سوي منا روي نهادند، وقتي به منا رسيدند، جريان خواب خود را به فرزندش بازگو كرد و اسماعيل در واكنش به اين سخن پدر چنين گفت: اي پدر بزرگوار من اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهي قربان مي‌كردم و تسليم امر الهي مي‌شدم.
ابراهيم چون در منا به جمره اول رسيد، شيطان آمد كه او را تعرض كند، هفت سنگ به سوي او انداخت و در جمره دوم و سوم هم هفت سنگ پرتاب كرد و به اين ترتيبب اين رمي جمرات سه باره از جمله مناسك حج شد، هنگامي كه پدر و پسر حكم خدا را گردن نهادند، ابراهيم پيشاني اسماعيل را بر زمين نهاد و تيغ تيز بر حلق او گذاشت اما ذره‌اي از پوست و گوشت و رگ او بريده نشد و سرانجام از طرف حق تعالي ندا آمد كه عمل ابراهيم مقبول درگاه ما شد و آنرا پسنديديم.
خداوند كه او را سربلند در امتحان مي‌يابد، گوسفندي را براي انجام ذبح به نزد ابراهيم مي‌فرستد، اين ايثار و عشق پيامبر به انجام فرمان خدا، فريضه‌اي براي حجاج مي‌گردد تا در اين روز قرباني كنند و از اين طريق براي يتيمان و تهيدستان خوراكي فراهم سازند، بر اين اساس سنت ابراهيمي به نام قرباني كردن شكل گرفت.
برخي از اعمال روز عيد قربان شامل غسل، خواندن نماز عيد قربان كه بايد در فاصله طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر خوانده شود و دو ركعت است و خواندن دعاهائي كه وارد شده پيش از نماز عيد و بعد از آن از جمله دعاي ندبه و دعاي چهل و ششم و دعاي چهل و هشتم صحيفه سجاديه است.
فراهنگ**3009**1418
تهران-ايرنا- قربان، روز به مسلخ بردن نفس سركش از فرمان دوست در وجود خويش است. - از همين رو عيد است- سنتي كه ابراهيم هزاران سال پيش به فرمان خدا بنا نهاد و ما هر روز كه نفس اماره را مي كشيم، ابراهيمي هستيم كه ذبح مي كنيم نفس سركش را و فرمان مي بريم يگانه اي را كه همه اوست.
