تنوره های گوشخراش خشكسالی و هدر روی آب

خشكسالی 10 ساله و كاهش منابع آبی، نای كشاورزی فارس را ربوده و مسئولان حوزه كشاورزی و آب این استان می گویند كه دیگر دوره مجانی بودن آب به سر آمده و خشكسالی و كاهش بارندگی در بیش از ده سال گذشته در كنار برداشت های غیراصولی و بی رویه خصوصا از منابع آبی زیرزمینی در فارس این استان را با مشكل جدی تامین آب شرب و كشاورزی مواجه كرده است.
اگر چه تنوره های خشكسالی از درون چاه های خشك، گوش را خراش می دهد و پنجه های آن از لا به لای شكاف های زمین های تفتیده در همه ایران چشم را می آزارد اما وضع استان های جنوبی كشور نظیر فارس كه پیشه غالب اهالی آن از دیرباز كشاورزی آنهم با روش های سنتی و غیراصولی بوده وخیم تر است به گونه ای در تابستان سال جاری به بسیاری از شهرها و روستاهای فارس با تانكر و بصورت سیار آبرسانی می شود.
مدیریت منابع آب برای مقابله با این وضعیت و جلوگیری از تشدید اثرات سوء خشكسالی، اجتناب ناپذیر است و در این مسیر هر اقدام مورد نیاز از جمله بازنگری در قوانین كهنه و ناكارآمد، هم افزایی دستگاه های متولی و جلوگیری از جزیره ای عمل كردن آنها ضروری به نظر می رسد.
ضرورت و چگونگی مدیریت منابع آبی فارس و راهكارهای گذار بخش كشاورزی از این بحران امری مهم و بنیادین برای این استان محسوب می شود كه خبرگزاری جمهوری اسلامی مركز فارس در قالب برگزاری میزگردی به بررسی آن پرداخت.
در این میزگرد، مشاور استاندار فارس در حوزه كشاورزی، معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای استان و معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان به ارائه تصویری از وضعیت كنونی خشكسالی در استان و بیان راهكارها برای خروج از این وضعیت پرداختند.

** بیش از 90 درصد آب های فارس فدای كشاورزی
معاون حفاظت و بهره برداری شركت سهامی آب منطقه ای فارس در این میزگرد با اشاره به فرارسیدن یازدهمین سال خشكسالی پی در پی استان گفت: بیش از 90 درصد آب مصرفی این استان در حوزه كشاورزی هزینه می شود و وضعیت به گونه ای در سالهای گذشته پیش رفته كه اكنون تامین آب برای مصارف مختلف همچون آشامیدنی و صنعتی با سختی زیادی همراه است.
حسین صالح جهرمی افزود: برای تعادل بخشی و بهره وری بیشتر از منابع آبی فارس، 14 طرح بزرگ در سطح استان نظیر نصب كنتور هوشمند بر چاه های آب كشاورزی،فرهنگ سازی و اطلاع رسانی نحوه مصرف، آبخیزداری، نصب جی پی اس بر دستگاه های حفاری و ... در حال انجام است.

** فارس معادل 16 استان چاه مجاز دارد
وی ادامه داد: فارس با 72 هزار حلقه چاه معادل 16 استان كشور چاه مجاز دارد و این نشان می دهد كه در این استان معادل 16 استان در كشور نیاز به كنترل و نظارت در این باره وجود دارد.
معاون حفاظت و بهره برداری شركت سهامی آب منطقه ای فارس اظهار داشت: براساس قانون، نصب كنتور برعهده بهره برداران است و طبیعی است كه آنها تمایل به انجام این كار بصورت اختیاری ندارند.

**قوانین كهنه
صالح جهرمی گفت: قوانین در این زمینه متعلق به سالیان گذشته است كه مشكل كمبود آب وجود نداشته و خشكسالی نیز نبوده و نیاز است كه اكنون این قوانین بازنگری و با شرایط موجود تطبیق داده شوند.
وی ادامه داد: مشخص است زمانی كه قانون در زمینه نصب كنتور برچاه های آب و كشاورزی، سخت گیری نكند،بهره بردار نیز آن را اجرا نخواهد كرد.
وی با اشاره به تخصیص بودجه ای پنج میلیارد تومانی در سال 96 برای تجهیز بخشی از چاه های استان به كنتور توسط دولت، گفت:بر اساس فراخوان و بررسی وزارت نیرو صلاحیت كنتورهای تولیدی هشت شركت داخلی برای نصب تائید شده است.
صالح جهرمی با اشاره به اینكه از 72 هزار حلقه چاه مجاز در استان فارس تنها 38 هزار حلقه كه مجهز به موتور برقی است قابلیت نصب كنتور دارند، افزود: از این تعداد نیز حدود 10 هزار چاه تاكنون به كنتور مجهز شده اما هنوز 28 هزار حلقه چاه برقی مجاز در استان وجود دارد كه باید به كنتور مجهز شود.
وی اضافه كرد: به عنوان مثال در دشت ارسنجان كه تقریبا تمام چاه های مجاز به كنتور مجهز شده وضعیت مشخص می كند كه این اقدام برای بهبود وضعیت آب موفقیت آمیز بوده است.

** تیشه به ریشه منابع آبی زیرزمینی توسط چاه های غیرمجاز
صالح جهرمی از وجود حدود 17 هزار چاه غیرمجاز در استان سخن گفت و ادامه داد: در مجاورت چاه های مجاز چاه های غیرمجازی در استان وجود دارد كه شبانه روز موتورشان روشن است و رمق منابع آبی زیرزمینی را ربوده است و هیچگونه كنترلی نیز بر عملكرد این چاه ها نمی شود.
وی با بیان اینكه قوانین ناقصی در كشور وجود دارد كه وضعیت خشكسالی را تشدید كرده ،گفت: زمانی كه برای پر كردن چاه های آب غیرمجاز به محل مراجعه می كنیم بهره برداران اظهار می كنند كه در حال دریافت مجوز هستند و پرونده آنها در جریان است و قانون نیز طرف آنها را گرفته و از پر كردن بعضی از این چاه ها جلوگیری می شود كه ضروری است این تناقضات برطرف شود.
معاون حفاظت و بهره برداری شركت سهامی آب منطقه ای فارس افزود: تاكنون حدود هفت هزار چاه غیرمجاز در استان پر شده كه در پی این اقدام 390 میلیون متر مكعب آب صرفه جویی شده است.

**سدهای درحال خشك شدن
وی ذخیره آب سدهای استان فارس را رو به كاهش دانست و بیان كرد: از 50 سال گذشته تا امروز با احتساب 11 سال خشكسالی اخیر، بطور میانگین سالانه 970 میلیون متر مكعب آب وارد سد درودزن كه آب شرب و كشاورزی شیراز و مرودشت را تامین می كند می شده است كه در سال زراعی كنونی كه یك ماه تا پایان آن مانده تنها 80 میلیون متر مكعب آب وارد سد درودزن شده كه از این میزان حدود 42 میلیون متر مكعب تبخیر می شود.
صالح جهرمی با اشاره به اینكه سد درودزن 35 میلیون متر مكعب آب شرب شیراز، 15 میلیون متر مكعب آب شرب شهرستان مرودشت و 13 میلیون متر مكعب آب مورد نیاز مصارف صنعتی را تامین می كند،گفت:در دو سال گذشته به دلیل عدم تخصیص آب سد درودزن برای مصارف كشاورزی بیش از 120 هكتار زمین زراعی در پایین دست این سد بی مصرف شده است.

**برنج و آب فراوان
وی به كشت برنج در منطقه كامفیروز مرودشت اشاره كرد و گفت: از صدها سال پیش در این منطقه برنج كاشته می شده و در سالهای اخیر سازمان جهاد كشاورزی فارس تلاش زیادی برای جایگزینی محصولات دیگر به جای كشت برنج كرده اما چون وسعت اغلب زمین های زراعی این منطقه كمتر از یك هكتار است كشت دیگری جز برنج صرفه اقتصادی ندارد.
صالح جهرمی به خلاء قانونی در زمینه كشت برنج در مناطق دچار بحران خشكسالی اشاره كرد و افزود: به دلیل نبود قانون روشن در این باره نمی توان كشت برنج را بطور كامل در استان فارس متوقف كرد و در پی تلاش های گسترده دولت در سالهای گذشته سطح زیركشت برنج در كامفیروز كه در گذشته حدود 12 هزار هكتار بوده اكنون به حدود شش هزار هكتار كاهش پیدا كرده است.
وی ادامه داد: در دو سال گذشته آبی از سد ملاصدرا برای مزارع برنج رها نشده است و این وضعیت باعث شده كشت برنج این منطقه به شدت آسیب ببیند.
وی در بخش دیگری از صحبتهای خود كشاورزی را علیرغم مصرف بالای آب ،مهمترین مصرف كننده برق نیز دانست و ادامه داد: میانگین مصرف آب در كشور حدود 55 درصد از آبهای زیرزمینی و 45 درصد از آبهای سطحی است كه متاسفانه در استان فارس 80 درصد آب مصرفی از آبهای زیرزمینی است.

**آب در تمام فرآیندهای تولید عامل اصلی در نظر گرفته شود
مشاور استاندار فارس در بخش كشاورزی نیز در این میزگرد با اشاره به اینكه در تمام فرآیندهای تولید باید آب را به عنوان عامل اصلی در نظر بگیریم گفت: در استان فارس حدود 250 تا 300 هزار هكتار باغ وجود دارد كه به سیستم آبیاری قطره ای سطحی مجهز هستند كه اگر آنها را كه به سیستم آبیاری قطره ای زیرسطحی مجهز كنیم می توانیم در هر یك هكتار حدود 2 هزار متر مكعب صرفه جویی داشته باشیم.
امیررضا توكلی افزود: سهم كشاورزی از آب در تمام دنیا حدود 50 درصد است كه متوسط آن در كشور بیش از 75 درصد است كه ضرورت دارد به بحث مدیریت برداشت آب از چاه ها با نصب كنتورهای هوشمند توجه ویژه شود.
وی ادامه داد: اما این به تنهایی نمی تواند چاره ساز باشد و به همین میزان در حوزه توزیع و مصرف آب هم باید بهره وری را بالا برد.
او اظهار داشت: در كشورهای پیشرفته از لحاظ كارایی مصرف آب، به ازای مصرف هر متر مكعب آب سه كیلوگرم ماده خشك تولید می شود در حالی كه در كشور ما به ازای هر متر مكعب 900 گرم تولید می شود.
مشاور استاندار فارس در بخش كشاورزی افزود: هدفگذاری باید به این سمت باشد كه چه میزان تولید در واحد سطح بر اساس میزان آب مصرفی داریم.
توكلی، با اشاره به تاكید استاندار فارس بر لزوم توجه همه مجموعه ها به مساله آب گفت: معتقدیم كه باید تمام فرآیندهای تولید، توزیع و مصرف در تمام صنایع آب محور باشد.
وی افزود: همچنین لازم است كه در بحث مدیریت آب، دستگاه ها از پراكنده كاری و جزیره ای عمل كردن خودداری كنند.
او اضافه كرد: طی ماه های اخیر شاهد تشكیل كمیته سازگاری با كم آبی با حضور سازمان های آب، جهاد كشاورزی، صنعت و معدن و تجارت و محیط زیست بوده ایم كه این دستگاه ها برنامه های خود را به شكل راهبردی به استانداری آوردند و در قالب یك پكیچ ارائه كرده اند.

** توجه به بهره وری لازم است
توكلی، كسری آب استان فارس را سالانه حدود 600 میلیارد متر مكعب برشمرد و افزود: اگر رویكرد ما بهره وری مناسب در تمام زمینه ها باشد جبران این كسری كار دشواری نخواهد بود.
او اظهار داشت: دیدگاه متولیان امر تولید محصولات كشاورزی از گذشته كاشت، داشت و برداشت بوده در حالی كه در دنیای امروز مرحله پس از برداشت عامل اصلی در تعیین ارزش افزوده و ایجاد اشتغال است.
وی گفت: در كشورهای پیشرفته بابت مصرف هم متر مكعب آب 35 دلار ثروت تولید می شود در حالی كه این رقم در كشور ما سه دلار است و علت آن هم این است كه نسبت به مرحله بعد از تولید محصول و تكمیل زنجیره تولید بی تفاوت بوده ایم.
مشاور استاندار فارس در بخش كشاورزی، یكی از اقدامات انجام شده در جهت افزایش بهره وری در مزارع را روش به نژادی و استفاده از بذرهای مرغوب دانست و افزود: وقتی یك نمونه گندم تولید می كنیم كه یك دوره آبیاری كمتر نیاز داشته باشد این یعنی یك هزار متر مكعب صرفه جویی در مصرف آب و اگر سالانه حدود 200 تا 300 هزار هكتار گندم در استان كاشت می شود یعنی سالانه 200 تا 300 میلیون متر مكعب صرفه جویی فقط در كاشت گندم داشته ایم.
توكلی ادامه داد: البته رویكرد ما گندم هم نیست بلكه توجه به كاشت محصولات كم آب برتر مانند جو است.
وی، میانگین تبخیر آب در فارس را سه برابر میانگین تبخیر در دنیا دانست و افزود: این یعنی حدود 40 درصد منابع آبی استان بر اثر تبخیر از دست می رود و اگر همین سیستم آبیاری قطره ای سطحی را به زیر سطح زمین و به سمت پیاز رطوبتی گیاه ببریم علاوه بر بهره وری بیشتر و جلوگیری از تبخیر آب، به حذف علف هرز، كنترل بیماری ریشه و كاهش مصرف كود كمك كرده ایم.

** تغییر روش كشت
او افزود: یك راهكار دیگر برای افزایش بهره وری و كاهش مصرف آب، تغییر شیوه های تولید از كاشت در فضای باز به كاشت گلخانه است كه این روند باید در استان سریعتر اتفاق بیافتد.

** قیمت،ذائقه، قانون
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی استان فارس نیز در این میزگرد بر عدم وجود هم اندیشی بین دستگاه های متولی حوزه آب اشاره كرد و اظهار داشت: تا زمانی كه یك محصول كشاورزی مانند برنج ارزش افزوده بالایی دارد و مورد پسند ذائقه مردم نیز هست و همچنین قانون محكمی نیز درباره كشت نكردن آن وجود ندارد نمی توان از كشت این محصولات پر آب بر در استان جلوگیری كرد.
حسین پژمان با اشاره به اقدامات فرهنگی انجام شده برای كشت نكردن برنج در استان و وجود مسائل امنیتی موجود افزود: براساس بخشنامه ابلاغی از سوی دولت در خصوص محدودیت در كشت برنج مقرر شده كه امسال كاشتن حدود 30 درصد از سطح زیر كشت برنج سال گذشته در استان فارس مجاز باشد.
وی با بیان اینكه كشت زراعی در استان فارس از یك میلیون و 100 هزار هكتار در گذشته اكنون به 500 هزار هكتار كاهش پیدا كرده ،اظهار داشت: به طور متوسط با كاهش هر هكتار از اراضی زراعی حدود چهار هزار متر مكعب آب صرفه جویی می شود.

**اصلاح الگوی كشت و مصرف
پژمان راهكار گذر از بحران خشكسالی را اصلاح الگوی كشت و مصرف دانست و گفت: ضروری است كه سطح زیركشت محصولات زراعی در استان فارس كاهش و اراضی باغی افزایش پیدا كند.
وی ادامه داد: براساس مستندات سامانه نوین آبیاری ،تاكنون حدود 300 هزار هكتار از اراضی استان فارس مجهز به سیستم آبیاری نوین شده و همچنین سالانه بیش از 14 هزار هكتار به این رقم افزوده خواهد شد.
وی توسعه كشت گلخانه ای را از دیگر موارد افزایش بهره وری و كاهش مصرف آب دانست و افزود: توسعه گلخانه در استان فارس در چهار سال گذشته از اولویت های اصلی جهاد كشاورزی فارس قرار گرفته و كارهای خوبی نیز در این زمینه انجام شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی فارس با اشاره به اینكه در سال جاری 150 هكتار كشت زعفران در این استان اجرا شده، بیان كرد: كشت گیاهان دارویی و توسعه باغ های دیم در اراضی شیب دار نیز امر مهمی در افزایش بهره وری و كاهش مصرف آب است كه این موارد نیز در دستور كار جدی جهاد كشاورزی فارس قرار گرفته است.
وی به گسترش كشت نشایی نیز اشاره كرد و گفت: سالانه حدود 18 هزار هكتار از اراضی این استان به سمت كشت نشایی نظیر چغندرقند و پنبه سوق داده می شود در صورتی كه كشت سبزی و صیفی نیز از گذشته با این روش در فارس انجام می شده است.
پژمان گفت: تغییر الگوی كشت از بهار به فصل پاییز یكی دیگر از اقدامات برای افزایش بهره وری آب است كه با اجرای كشاورزی حفاظتی می توان به ازای هر هكتار حدود هزار و 500 متر مكعب كاهش مصرف آب داشت.
وی بر توسعه كشت های جدید در استان فارس نظیر گلرنگ،كلزا و كیووا تاكید كرد.

**دوران آب مجانی تمام شده
معاون حفاظت و بهره برداری شركت سهامی آب منطقه ای فارس در بخش دیگری از میزگرد تخصصی ایرنا با اشاره به اینكه دوران آب مجانی تمام شده، گفت:در حال حاضر میزان آب بها برای اغلب مصارف نظیر صنعت،كشاورزی و شرب بسیار ناچیز و تقریبا مجانی است.
وی با اشاره به اینكه مبلغ پرداخت بهای آب 75 درصد مشتركین استان فارس به غیر از مركز استان كمتر از 12 هزار تومان است،عنوان كرد: بهای عوارض آب معدنی كه در حال حاضر حدود یك هزارم قیمت این محصول است توسط شركت های تولید كننده فارس پرداخت نمی شود در حالی كه مابقی تولیدكننده ها در استان های دیگر آن را پرداخت می كنند.

** قیمت آب آشامیدن فوق العاده گران تمام می شود
وی با بیان اینكه 500 میلیون متر مكعب آب آشامیدنی سالانه در استان فارس مصرف می شود،ادامه داد: تولید آب آشامیدنی بسیار گران تمام می شود و به همین دلیل تلاش داریم بخش عمده مصرف این نوع آب این استان را از منابع روی زمین تامین كنیم.
صالح جهرمی در پاسخ به سوالی در خصوص انتقال آب خلیج فارس به فارس گفت: انتقال آب دریا به استان بسیار هزینه بر خواهد بود و هر متر مكعبی حدود سه دلار هزینه دارد و تنها برای مصارف صنعتی و صنایع مهم به صرفه است و به نظر باید بخش خصوصی برای این كار اقدام كند.

** در 15 سال اخیر مجوز حفر چاه كشاورزی در فارس صادر نشده
معاون حفاظت و بهره برداری شركت سهامی آب منطقه ای فارس ضمن اشاره به اینكه در 15 سال اخیر هیچ مجوز جدیدی برای احداث چاه كشاورزی در این استان صادر نشده،اظهار داشت: فعالیت دستگاه های حفاری در سراسر استان محدود به حفر چاه شرب و یا كف شكنی است.
صالح جهرمی عنوان كرد: در حال حاضر تمام 470 دستگاه حفاری موجود در این استان به سیستم جی پی اس مجهز شده و فعالیت روزانه تمام این ماشین آلات رصد و كنترل می شود.
وی گفت:در 75 درصد نقاط استان فارس عمق آب به اندازه ای رسیده كه حفر چاه جز با استفاده از دستگاه حفاری با روشی دیگر نظیر استفاده از تراكتور و روش های سنتی امكان پذیر نیست.
صالح جهرمی بر فرهنگ سازی عمومی در زمینه تغییر الگوی مصرف تاكید كرد و گفت: در قالب برگزاری كنفرانس های علمی و جلسه با بهره برداران در صدد ایجاد فرهنگ درست مصرف هستیم كه در این زمینه در سال گذشته هزار و 260 جلسه برگزار شده و همچنین در قالب طرح داناب به 700 معلم آموزش داده شده كه آنها نیز این دستاوردها را به دانش آموزان استان فارسی انتقال دهند.

**هم افزایی در خصوص بحران آب ضروری است
مشاور استاندار فارس در بخش كشاورزی همچنین گفت: می توان با هم افزایی دستگاه های اجرایی و برنامه محوری، از چالش كم آبی در استان عبور كرد.
توكلی افزود: امروز در استان به این جمع بندی رسیده ایم كه باید از جزیره ای عمل كردن پرهیز كنیم و دستگاه ها در بحث مشكل كم آبی یكدیگر را مقصر ندانند چرا كه با این رویه هیچ مشكلی حل نخواهد شد.
وی ادامه داد: تمام دستگاه ها باید در كنار هم قرار گیرند و قطعا با هم افزایی و برنامه محوری می توان چالش كم آبی و هر چالش دیگری را پشت سرگذاشت.
او اظهار داشت: باید بهره وری در حوزه برداشت، حوزه مصرف و حوزه ذخیره سازی آب و آبخیزداری را به خوبی انجام دهیم.
مشاور استاندار فارس در بخش كشاورزی بیان كرد: امروز بسیاری از محصولات پرآب بر در این استان جایگاهی ندارند و استان فارس هم نباید به تنهایی بار كل كشور را به دوش بگیرد.
توكلی افزود: اگر ما بخواهیم 600 میلیون متر مكعب كسری آب سالانه استان را جبران كنیم این كار با یك برنامه ریزی مدون علمی قابل انجام است، ضمن اینكه اگر یك نقشه راه علمی برای بخش آب و كشاورزی داشته باشیم و همه دستگاه ها و مجموعه ها هم حول آن برنامه حركت كنند قطعا به نتیجه مطلوب خواهیم رسید.
او اضافه كرد: یك سیستم علمی می تواند برای 50 سال آینده ضمن روشنگری، نقشه راه تعیین كند و برنامه ها بر اساس آن پیش برود.
مشاور استاندار فارس در بخش كشاورزی گفت: البته در برخی بخش ها ما برنامه های خوبی داریم اما سرعت عمل اجرای آنها بسیار كم است كه سرعت بخشیدن به آنها می تواند شرایط بحران كم آبی را كه با آن مواجه هسیتم به گونه ای پیش ببرد كه نگرانی جامعه نسبت به آن موضوع كمتر شود.
توكلی اضافه كرد: در كنار این باید دیدگاه كشاورزان و بهره برداران را هم در برنامه ها لحاظ كنیم.
وی گفت: امروز شرایط به گونه ای است كه نیاز است خود مردم پای كار باشند و ضمن فرهنگسازی در بین مردم، از ظرفیت آنها در مدیریت آب و حل مشكلات این بخش استفاده شود.
توكلی افزود: اگر یك بررسی داشته باشیم می بینیم كه تنها بخشی كه می تواند در شرایط تحریم ها هم به ایجاد اشتغال، هم به امنیت غذایی و هم رونق اقتصادی كمك كند بخش كشاورزی است و بنابراین باید توجه بیشتری به این بخش داشته باشیم.
6113/9873/ 6122 / 1876