به گزارش روز دوشنبه گروه علمی ایرنا، محمد زكریای رازی پزشك، فیلسوف و شیمی دان ایرانی، كاشف الكل و جوهر گوگرد (اسید سولفوریك) متولد شعبان 251 ه. ق در شهر ری و متوفی به شعبان 313 ه. ق است، پنجم شهریور روز بزرگداشت وی و روز داروساز نامیده شده است.
وی كه در جوانی گاهی شعر می سرود، بعدها به زرگری و سپس به كیمیاگری روی آورد و بعد از آسیب چشمش در اثر كار زیاد با مواد شیمیایی و در سنین بالا علم طب را آموخت.
عمده تأثیر رازی در شیمی طبقه بندی او از مواد است، وی نخستین كسی بود كه اجسام را به سه گروه جمادی، طبقه بندی كرد. وی در كتاب سرّ الاسرار مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح) تقسیم می كند.
در دانش كیمیا و علم شیمی رازی، نگرش ذره یابی یا اتمیسیتی وی برای محققان است. كیمیاگران قائل به تبدیل عناصر به یكدیگر بوده‌اند و این نگرش موافق با نظریه ارسطویی است كه عناصر را تغییرپذیر؛ یعنی قابل تبدیل به یكدیگر می داند. لیكن از نظر ذره گرایان عناصر قابل تبدیل به یكدیگر نیستند و نظر رازی هم مبتنی بر تبدیل ناپذیری آنهاست.
كشف های بسیاری به رازی نسبت داده می شود؛ از جمله الكل، اسید سولفوریك، اسید كلریدریك اكسید آرسنیك یا مرگ موش، اسید سیتریك و او نخستین پزشكی است كه داروهای سمی آلكالوئیدی ساخت و از آنها برای درمان بیمارانش بهره گرفت.
***رازی در كسوت پزشك
رازی در پزشكی نیز چهره ای نام آور و اولین كسی است كه تشخیص تفكیكی بین آبله و سرخك را بیان كرد. شواهد و قرائن مشخصی برای تایید ارتباط میان برخی احكام پزشكی وی با طب نبوی وجود دارد؛ مثلاً رازی معتقد است پزشك موفق، كسی است كه تا حد ممكن با غذا بیمار را درمان كرده و دارو تجویز نكند و این بسیار شبیه كلام پیامبر اكرم (ص) است كه فرمود «المِعدَة بیت كلِّ داءٍ، وَ الحَمِئَة رَاس كلِّ دَواءٍ» (معده مركز و خانه هر دردي است و پرهیز و اجتناب (از غذاهاي نامناسب و زیاده خوری) اساس و رأس هر داروي شفابخش است).
وی كتابی درباره خوراك دارد به نام منافع‌الاغذیه و مضارها كه یك دوره كامل بهداشت خوراك است و در آن از خواص گندم و سایر حبوبات و خواص و ضرر انواع آب ها و شراب ها و مشروبات غیرالكلی و گوشت‌های تازه و خشك و ماهی‌ها و… سخن گفته و فصلی در باب علل و جهات اشتها و هضم غذا و ورزش و غذاهای گوارا و پرهیزهای غذایی و مسمومیت ها دارد.
در دوران رازی تشریح جسد انسان رواج نداشت و این كار را ناپسند و خلاف آموزه های دینی می‌دانستند و عموما به تشریح میمون می پرداختند. رازی در كتاب های خود از جمله كتاب الكناش المنصوری از تشریح استخوان های عضلات، مغز، چشم، گوش، ریه، قلب، معده و كیسه صفرا سخن گفته و طرز قرار گرفتن ستون فقرات و سوراخ ها و زائده های آن و نخاع شوكی را داده، رازی نخستین پزشكی است كه برخی شعبه‌های اعصاب را در سر و گردن شناخته و پیرامون آنها توضیحاتی داده است.
در شناخت مقام رازی می توان به این گفتار توجه كرد كه «معروف است می‌گویند طب نبود، بقراط آن را پایه‌گذاری كرد. مُرده بود، جالینوس آن را احیا كرد. نابینا بود، حُنین آن را بینا كرد. پراكنده بود، محمد بن زكریا آن را گردآورد. ناقص بود شیخ ابوعلی سینا آن را كامل كرد. صریح كلام قطب‌الدین چنین است: «ولهذا قیل إنّ الطبّ كان مَعدوماً فأوجده بقراط؛ ومَیِّتاً فأحیاه جالینوس؛ وأعمی فبَصَّره حُنَین؛ ومتفرّقاً فجمعه ابن زكریّا؛ ولو قیل وكان ناقصاً فكمَّله الشیخُ»( التعلیم الأوّل – فی حد الطبّ المختار، من التحفة السعدیة فی شرح كلیات القانون)
***فلسفه از نظر رازی
بنابه نظر رازی جهان جایگاه شر و رنج است. 'ابن میمون' نوشته است: رازی را كتابی مشهور است كه خود آن را الهیات نامیده و هذیانات و جهالات عظیم خود را در آن گنجانیده است؛ از میان آنها است آنچه او پنداشته است كه شر در عالم وجود بیشتر از خیر است؛ اگر تو راحتی آدمی و لذت او را در مدت راحتیش با رنج ها و دردهای دشوار و بیماری ها و زمین گیر شدن ها و بدبختی ها و اندوه ها و نكبت ها مقایسه كنی ، می بینی وجود انسان نقمت و شری بزرگ است كه گریبانگیر او شده است »(دلالة الحائرین ).
اما به نظر رازی تنها راه نجات، عقل و فلسفه است و روان ها از تیرگی این عالم پاك نمی شوند و نفس ها از این رنج خلاصی نیافته و از این عالم بیرون نمی روند، مگر از طریق فلسفه.
وی در ابتدای كتاب طب روحانی عقل را می ستاید و همه سودها و بهره هایی كه در این دنیا و عالم دیگر از آن می توان برخوردار شد را به عقل نسبت می دهد؛ از جمله اینكه با خرد بر چارپایان برتری و حكومت یافته ایم و نیز تمام علوم و فنونی كه به ما فایده می رسانند در پرتو خرد حاصل شده اند و با خرد به شناخت عظمت جهان و زمین و آسمان و ستارگان و حتی آفریدگار بزرگ نائل شده ایم.
***آثار رازی
در مورد آثار رازی در لغت‌نامه دهخدا آمده است: ابن‌الندیم در كتاب الفهرست خود تعداد آثار رازی را یكصد و شصت و هفت و ابوریحان بیرونی در كتاب فهرست كتب كتاب در ریاضیات و نجوم، ۷ كتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار كتب فلسفی یا طبی دیگران، ۱۷ كتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ كتاب در مافوق الطبیعه، ۱۴ كتاب در الهیات، ۲۲ كتاب در كیمیا، ۲ كتاب در كفریات، ۱۰ كتاب در فنون مختلف در جمع بالغ بر یكصد و هشتاد و چهار مجلد و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء دویست و سی و هشت كتاب از برای رازی برمی‌شمارد. محمود نجم‌آبادی استاد دانشگاه تهران كتابی با عنوان مولفات و مصنفات ابوبكر محمدبن زكریای رازی نوشته است كه در این كتاب فهرست های ارائه شده توسط ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و قفطی و ابن اصیبعه با یكدیگر تطبیق داده و در مجموع دویست و هفتاد و یك كتاب و رساله و مقاله فهرست شده است.
علمی**9157*2017
تهران- ایرنا- زكریای رازی نه تنها در زمینه خدمت به علم پزشكی و داروسازی به نامی برتر در تاریخ ایران تبدیل شده ، در عرصه های مختلفی چون فلسفه، شیمی و تالیف آثار مختلف نیز نشانی ماندگار از خود برجای گذاشته است.