منابع آب آشامیدنی سیستان در معرض خشكی

به گزارش ایرنا، منطقه سیستان واقع در شمالی ترین قسمت سیستان و بلوچستان یكی از مناطقی است كه در 20 سال اخیر بدترین بحران ها را تجربه كرده و گرچه همواره نام تالاب بین المللی هامون یادآور روزهای خوش برای مردم آن است اما به دلیل جلوگیری از ورود آب توسط دولت افغانستان به رودخانه هیرمند، این منطقه دچار بحران شدید خشكسالی شده است.
اگر چه در گذشته دغدغه تامین آب كشاورزی وجود داشت اما اینك تامین آب آشامیدنی مردم شهرستانهای زابل، هیرمند، زهك، هامون، نیمروز و زاهدان معضل اصلی پیش رو شده است و با توجه به اینكه دولت افغانستان حق آبه مصوب را رهاسازی نكرده است در مرحله اول تمام محصولات كشاورزی سیستان از بین رفته و هم اینك ذخایر آبی این منطقه در شرایط بحرانی قرار گرفته است.

**حق آبه سیستان
تالاب بین المللی هامون یكی از تالاب های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می شود كه با مساحتی حدود 5700 كیلومتر مربع و دامنه عمقی 1 تا 5 متر در ناحیه كویری و بیابانی شرق كشور، در منطقه سیستان واقع شده است، این تالاب از سه بخش به نام های هامون پوزك در شمال شرقی، هامون صابُری در شمال و هامون هیرمند در غرب و جنوب غربی سیستان تشكیل شده است كه بخش وسیعی از هامون پوزك و قسمت عمده هامون صابری در خاك افغانستان و بقیه هامون ها در خاك ایران قرار دارد.
سطح هر یك از هامون ها بسته به میزان آب ورودی، فصول پر بارش، خشكسالی ها و ترسالی ها تفاوت داشته و تابعی از آب جریان یافته در رودخانه هیرمند، خروجی پشت سدها و رودخانه های فصلی دیگر است.
اغلب در سال های پر آبی و در فصل بهار بعد از بروز سیلاب رودخانه هیرمند و انشعابات آن، سه هامون به هم متصل می شد و به شكل یك نعل اسب تالاب بین المللی هامون را تشكیل می داد.
تالاب بین المللی هامون از طریق رودخانه مرزی هیرمند آبگیری می شود، رودخانه هیرمند نیز از كوههای بابایغما در مركز افغانستان سرچشمه گرفته و پس از طی بیش از هزار كیلومتر و گذر از ولایت های مختلف افغانستان به سد كجكی در ولایت هلمند ریخته و پس از آن به ولایت نیمروز و سپس وارد خاك ایران در منطقه سیستان می شود.
این رودخانه از 18 سال پیش رو به خشكی نهاده و هر ازگاهی با ریزش باران در مناطق میانی و سرازیر شدن آبهای سطحی مقادیری آب وارد خاك ایران می شد.
بر اساس معاهده امضا شده میان دولت های وقت ایران و افغانستان در سال 1351 سهمیه ای معادل 820 میلیون مترمكعب آب از ذخیره گاه سد كجكی برای ایران در نظر گرفته شده كه دولت افغانستان بایستی در طول سال این میزان آب را رها سازی كند.
با قطع جریان آب رودخانه هیرمند تالاب بین المللی هامون نیز از سال 78 دچار خشكسالی شد و اكنون به بستر حركت گرد و غبار و شن های روان تبدیل شده است.
بر اساس نظر كارشناسان از این میزان آب ورودی حدود 350 میلیون متر مكعب آن هر سال به دلیل گرمای بسیار زیاد در سیستان تبخیر می شود.

**ورود تنها 32 میلیون متر مكعب آب به سیستان
آب ورودی به سیستان به بخش های مختلفی هدایت می شود كه علاوه بر مصرف كشاورزی برای ذخیره به عنوان آب آشامیدنی مردم منطقه در چاه نیمه های یك، 2، سه و چهار ذخیره می شود.
چاه نیمه ها كه یكی از منابع تامین آب دشت سیستان محسوب می شوند در واقع گودال هایی طبیعی به عمق متوسط 12 متر است كه با عملیات ساختمانی مختصری به صورت مخازن آب های سیلابی عمل می كند، در حال حاضر سه چاه نیمه با مساحت 4700 هكتار و ظرفیت كلی تقریبی 660 میلیون متر مكعب در منطقه وجود دارد كه بهره برداری از آن ها از سال 61 به بعد آغاز شده است و چاه نیمه چهارم با ظرفیت بیش از یك میلیاردو 200 متر مكعب نیز در این منطقه وجود دارد.
مدیرعامل آب منطقه ای سیستان و بلوچستان در این باره گفت: از مجموع 320 میلیون متر مكعب آب باقی مانده در چاه نیمه ها در شمال این استان 250 میلیون متر مكعب آن آب مرده و غیر قابل استفاده است.
اتابك جعفری اظهار داشت: در سال آبی امسال تنها 32 میلیون متر مكعب رودخانه هیرمند آورد داشته كه در مقایسه با پارسال 93 درصد كاهش داشته است.
این امر نشاندهنده وضعیت وخیم آب آشامیدنی در منطقه سیستان است كه نه تنها جوابگوی مصارف كشاورزی و حق آبه مصوب از چاهنیمه ها به تالاب هامون نیست بلكه نمی تواند آب آشامیدنی مورد نیاز منطقه سیستان و نیز حدود 30 میلیون متر مكعب آبی كه سالانه برای مصارف شرب به زاهدان منتقل می شود نیز باشد.

**60 میلیون متر مكعب حق آبه دریاچه از چاه نیمه ها
با توجه به شرایط خشكسالی و رها نشدن حق آبه منطقه سیستان توسط افغانستان به ناچار 60 میلیون مترمكعب از ذخیره آب آشامیدنی مردم در چاه نیمه ها به دریاچه هامون اختصاص یافته است كه در سه مرحله باید رها سازی شود.
2 مرحله از این سهمیه جمعا به میزان 40 میلیون مترمكعب در سال گذشته رها سازی شد.
مدیركل سابق حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در این باره اظهار داشت: دومین مرحله از این سهمیه حق آبه تالاب در بهمن ماه سال قبل از طریق مسیرهای مناسب به سمت تالاب هامون جریان یافت.
نیره پورملائی افزود: این میزان آب از 2 شاخه افضل آباد و لورگ باغ وارد بخش هایی از تالاب هامون شد.
وی ادامه داد: این دومین حق آبه تالاب از محل چاه نیمه ها بود كه سال قبل به سمت تالاب هامون هدایت شد.
مدیر كل سابق حفاظت محیط زیست استان اظهار داشت: حق آبه تالاب هامون از محل چاه نیمه ها 60 میلیون مترمكعب است كه در 2 نوبت در سال قبل تخصیص یافت.
نیره پور ملائی هفته گذشته به عنوان مدیر كل حفاظت محیط زیست استان یزد معرفی شد.
با وجود شرایط بحرانی آب در منطقه سیستان بیم خشكسالی مطلق در آن از حیث مصارف آشامیدنی نیز وجود دارد و در صورتی كه برای این امر چاره اندیشی نشود به زودی شاهد خالی شدن كل منطقه سیستان از سكنه خواهیم بود.
7311 **6081