به گزارش گروه تحلیل، تفسیر، و پژوهش های خبری ایرنا، وزارت صنایع و معادن گذشته پرفراز و نشیبی را پشت سرگذاشت تا به ادغام با وزارت بازرگانی و تشكیل وزارت صنعت، معدن و تجارت یا همان «صمت» رسید.
وزارت صنایع و معادن تا پیش از ادغام با وزارت بازرگانی تجربه تفكیك و پیشینه چند وزارتخانه را دارد. هر چند كه پس از انقلاب وزارت صنایع و معادن به صورت مستقل در حال اجرای ماموریت و تكالیف خود بود اما پس از مدتی به سه وزارتخانه «صنایع و معادن»، «صنایع سنگین»، «معادن و فلزات» تبدیل شد كه نشان از تكثر دیدگاه مسوولان نسبت به یكی از مهم ترین دستگاه های اجرایی و سیاست گذار در حوزه تولید است.
ساختار سیاست گذاری و مدیریت بخش تولید و معادن كه یكی مهم ترین منابع درآمد صادراتی و محل اشتغالزایی كشور محسوب می شود، در ایران در طول تاریخ با تغییرات و تحولات بسیاری روبرو بوده است. از سال 1285 هجری خورشیدی كه وزارت تجارت در ایران تاسیس شد تا سال 1390 كه وزارت صنعت، معدن و تجارت به شكل كنونی خود درآمد، بارها دو حوزه تولید و بازرگانی در كنار هم یا به صورت مجزا در ساختار اقتصادی كشور فعالیت كرده اند.
در سال 1316 خورشیدی وزارت بازرگانی و وزارت صنایع و معادن وجود داشته كه در سال 1320 با ادغام آنها وزارت بازرگانی، پیشه و هنر تاسیس شد. پس از آن در سال 1334 مجددا وزارتخانه های صنایع و معادن و بازرگانی از هم جدا شدند كه این موضوع بارها و بنابر مصالح آن زمان اتفاق افتاده است. در سال های 1360 و 1361 دو وزارتخانه صنایع سنگین و معادن و فلزت در كنار وزارت صنایع و معادن شروع به كار كردند كه البته عمر كوتاهی داشتند و سال های ابتدای دهه 70 پایان كار این دو وزارتخانه بسیار تخصصی بود.
وزارت صنایع و معادن ایران وزارتخانه‌ای بود كه مسوولیت پیشبرد سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت در بخش‌های صنعتی و معدنی كشور را بر عهده داشت. این وزارتخانه در سال 1379 پس از ادغام «وزارت صنایع» و وزرات «معادن و فلزات» تشكیل شد و در سال 1390، این وزارتخانه با وزارت بازرگانی ادغام و وزارت صنعت، معدن و تجارت تشكیل شد.
** حمایت از تولید در راس ماموریت ها
وزارت صنایع و معادن متولی مستقیم بخش تولید محسوب می شود؛ بخشی كه اگر نقش خود را به درستی ایفا كند، مشكل سرگردانی نقدینگی، بیكاری، تورم، ایجاد بازارهای سفته بازانه و ... رفع خواهد شد بنابراین مهم ترین ماموریت این وزارتخانه قبل از ادغام با وزارت بازرگانی حمایت از تولید و تقویت بنگاه های مولد بوده است.
همچنین تدوین استراتژی توسعه صنعتی و معدنی، تعیین سیاست‌ها برنامه و ضوابط كلی بخش صنعت و معدن كشور، نظارت بر فعالیت‌های صنعتی و معدنی و هدایت و حمایت از آنها، برنامه ریزی برای افزایش بازدهی و بهره وری بخش صنعت و معدن كشور، تدوین و تعیین سیاست‌های توسعه صادرات محصولات صنعتی و فراورده‌های معدنی و خدمات فنی مهندسی در چارچوب سیاست‌های صادراتی كشور، تنظیم سیاست‌های لازم جهت توسعه كمی و بهبود كیفی صنایع دستی و روستایی و پیگیری جهت برقراری حمایت‌های لازم از آنها، حمایت از اقدامات مربوط به رشد بهره وری مدیریت و نیروی انسانی و توسعه كارآفرینی بخش صنعت و معدن كشور و صدور مجوز تاسیس و بهره برداری واحدهای تولیدی صنعتی و معدنی با رعایت مقررات زیست محیطی از دیگر وظایف وزارت صنایع و معادن محسوب می شد.
وزارت صنایع و معادن پیش از ادغام با وزارت بازرگانی از پر ترددترین وزارتخانه ها محسوب می شود و رجل سیاسی و اقتصادی و بازاری های متعددی تجربه حضور در راس این وزارتخانه را داشته اند. برخی از چهره ها مانند «محمدرضا نعمت زاده» تجربه دو بار مدیریت در این تشكیلات را در 40 سال گذشته دارند.
** اولین وزیر صنایع و معادن پس از انقلاب
«محمود احمدزاده هروی» اولین وزیر صنایع و معادن پس از انقلاب در دولت موقت «مهدی بازرگان» بوده است. وی در سال 1312 در شهر هرات افغانستان – كه پدر و مادرش در آن مسافر بودند- به دنیا آمد. تحصیلات عالیه خود را در دانشكده فنی ادامه داد و از همان دانشكده فارغ التحصیل رشته فوق لیسانس مهندسی معدن شد. دكترای زمین شناسی را هم از دانشگاه فنی كلاوستال آلمان اخذ كرد. بهمن ماه 57 پس از پیروزی انقلاب احمدزاده در سن 45 سالگی به عنوان وزیر صنایع و معادن انتخاب شد و تا مرداد سال 59 در این سمت باقی ماند. در آن سال ها مهم ترین اتفاقی در این حوزه افتاد شناسایی مناطق معدنی در كشور بود به طوری كه احمدزاده در خاطرات خود از زمان وزارت گفته است «در زمانی كه پیشنهاد دادم منطقه خور و بیابانك برای شناسایی شورابه ها مورد اكتشاف قرار گیرد كسی وجود ذخایر معدنی را در این نقطه باور نداشت.» وی پس از وزارت صنایع و معادن در دولت موقت سرپرست شرك ملی فولاد شد و پس از آن هم مدت چهار سال سفیر ایران در یوگسلاوی بود. احمدزاده پس از آن در دنیای سیاست و تجارت كمتر دیده شد.
** پرسابقه ترین وزیر صنعتی
«محمدرضا نعمت زاده» در سال 59 در كابینه شهید رجایی جای احمدزاده را در وزارت صنایع و معادن گرفت. وی در تیر ماه سال 1324 در شهر تبریز به دنیا آمد و تحصیلات مقدماتی خود را در این شهر به انجام رساند، سپس به تهران نقل مكان كرد و در مدرسه جامعه تعلیمات اسلامی سیدجعفری و بعد در دبیرستان فیاضی، تحصیل كرد. وی 2 سال آخر تا دریافت مدرك دیپلم متوسطه را در دبیرستان علوی گذراند. اواسط دهه 1340 او برای ادامه تحصیلات، راهی ایالات متحده آمریكا شد و در سال 1347 مدرك كارشناسی مهندسی محیط‌زیست را از دانشگاه ایالتی كالیفرنیا در سن لوئی ابیسپو دریافت كرد.
نعمت زاده در زمان تحصیل در آمریكا، با مشاركت گروهی از دانشجویان ایرانی مقیم ایالات متحده، انجمن اسلامی غرب آمریكا را تاسیس كرد. سپس برای ادامه تحصیل در مقطع فوق لیسانس مدیریت صنعتی، وارد دانشگاه كالیفرنیا، بركلی شد اما تحصیلات در مقطع كارشناسی ارشد را نیمه كاره رها كرد و در اواخر دهه 1340 به ایران برگشت.
وی از اواخر سال 1356 به طور كامل به جریان انقلاب پیوست و با «محمدجواد باهنر» از طریق فعالیت‌های فرهنگی و با مرحوم «اكبر هاشمی رفسنجانی» و شهید «محمدعلی رجایی» هم در جریان اعتصابات صنعت نفت آشنا شد. پس از انقلاب 10 ماه در سال 1358 وزیر كار بود و بین سال‌های 1359 تا 1360 در سن 35 سالگی وزیر صنایع و معادن شد؛ سمتی كه باز در سال 1368 تا 1376 در دو دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی و در سال 92 در وزارت ادغام شده صنعت، معدن و تجارت تكرار شد. نعمت زاده در دولت خاتمی به یكی از معاونت‌های وزارت نفت منصوب شد. نعمت زاده در دولت اول «محمود احمدی‌نژاد» تا اواخر آن در همین وزارتخانه مشغول بود اما با خروج «اكبر تركان» از این وزارتخانه استعفا داد و تا سال 92 در بخش خصوصی فعال بود. با روی كار آمدن دكتر «حسن روحانی»، نعمت زاده به عنوان وزیر صنعت، معدن و تجارت به مدت چهار سال مشغول به كار بود.
** از وزارت صنایع تا انتخابات ریاست جمهوری
«سیدمصطفی هاشمی‌طبا» چهره سیاسی اصفهانی در سال 1325 به دنیا آمد. هاشمی طبا بیشتر به دلیل مواضعی كه اخیرا در جریان دوره دوازدهم انتخابات ریاست جمهوری داشت نزد مردم شناخته شده است. وی در دولت‌های شهید باهنر و سپس «میرحسین موسوی» در سال 60 و در سن 37 سالگی وزیر صنایع و معادن شد. هاشمی طبا در دولت دوم هاشمی رفسنجانی و دولت اول «سید محمد خاتمی» (از سال 1372 تا 1380) معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان تربیت بدنی بوده‌است.
وی در سال های 1365 تا 1367 و از 1375 تا 1383 هم به عنوان رییس كمیته ملی المپیك در دولت مشغول به كار بود. در دولت یازدهم و در سال 1393 به عنوان مشاور در امور زیربنایی وزیر ورزش و جوانان انتخاب شد.
هاشمی طبا دو بار تجربه حضور در انتخابات ریاست جمهوری را دارد. وی در هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری حضور داشت كه سهم بسیار كمی در سبد آرا را از آن خود كرد همچنین در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هم پس از حضور در مناظرات با رقبای خود، روزهای آخر منتهی به رای گیری به نفع روحانی از میدان رقابت خارج شد.
** سرپرستی در وزارت منفك شده صنایع
در دوره نخست وزیری موسوی و طی سال های 60 و 61 ، از وزارت صنایع و معادن سه وزارتخانه صنایع، وزارت صنایع سنگین و وزارت فلزات به وجود آمد.
در آن زمان همچنان هاشمی طبا در فاصله سال های 60 تا 63 وزیر صنایع كشور بود كه پس از هاشمی طبا در سال 63 «محمدعلی ذاكر» به عنوان سرپرست این وزارتخانه انتخاب شد.
وی متولد سال 1329 است. وی در سال 54 كارشناسی مهندسی مكانیك را از دانشگاه امیر كبیر و كارشناسی ارشد مهندسی و مدیریت صنایع را در سال 72 از همان دانشگاه دریافت كرد. پس از سرپرستی كوتاه مدت در وزارت صنایع، وی به مدت 10 سال بین سال های 58 تا 68 معاون وزیر صنایع (برنامه ریزی،صنایع فلزی،حقوقی و پارلمانی،امور مجلس و استانها) مدیر كل وزارت صنایع (طرح و برنامه،امور عمومی) بوده و در سال های 68 تا 72 مدیر صنایع موشكی بود كه از مهم ترین سوابق ذاكر در این حوزه محسوب می شود.
**زندانی ساواك كه وزیر صنایع شد
«غلامرضا شافعی» متولد سال 1330 در مرند است. در سال 1354 با درجه لیسانس مهندسی مكانیك از دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شد. پس از گذراندن یك دوره چهارماهه در زندان‌های ساواك در شركت‌های ذوب آهن اصفهان، ری و تهران مشغول به كار شد و تا دو سال پس از پیروزی انقلاب هم مدیریت سازمان صنایع ملی ایران را بر عهده داشت.
شافعی در سال 1363 در سن 33 سالگی پس از آنكه مدتی معاونت فلزات غیرآهنی وزارت معادن و فلزات را عهده‌دار بود به‌عنوان وزیر صنایع به مجلس معرفی شد و پس از اخذ رای اعتماد به مدت 5 سال تا سال 1368 وزیر صنایع بود. پس از آن به سازمان برنامه و بودجه رفت و 28 ماه به عنوان معاون امور تولیدی در این سازمان فعالیت می كرد تا اینكه در دی ماه 1370 با تصویب مجلس به‌عنوان اولین وزیر تعاون، این وزارتخانه را تأسیس كرد.
شافعی تا اواسط سال 1376 در این سمت بود تا اینكه در دولت خاتمی دوباره به وزارت صنایع بازگشت و به مدت سه سال تا زمان ادغام آن با وزارت معادن و فلزات وزیر صنایع باقی ماند.
از اقدامات تاثیر گذار وی در دوره مدیریتش در وزارت صنایعِ دوران جنگ، افزایش ظرفیت كارخانه های سیمان بوده است به طوری كه قبل از انقلاب ظرفیت تولید سیمان در كشور حدود 6 میلیون تن بود و در سال 1364 ظرفیت‌های نصب شده به 13 میلیون تن رسید.
**چریك پیر در وزارت صنایع سنگین
«بهزاد نبوی» در دو دولت موسوی، از مهر 1360 تا مرداد 1368 پس از تفكیك وزارت صنایع به سه وزارتخانه، وزیر صنایع سنگین بود. وی در سال 1321 در تهران به دنیا آمد و وقتی قبای وزارت را بر تن كرد، 39 ساله بود.
وی دارای مدرك لیسانس الكترونیك از دانشگاه پلی‌تكنیك است. نبوی را چریك پیر عرصه سیاست می دانند. وی از بهمن 1357 تا مرداد 1358 عضو كمیته مركزی انقلاب اسلامی بود و در آبان 1358 با حكم شورای انقلاب اسلامی به عضویت شورای سرپرستی صدا و سیما درآمد. در شهریور 1359 و با انتخاب محمدعلی رجایی به عنوان نخست وزیر، به سمت وزیر مشاور در امور اجرایی منصوب شد. همچنین در دولت شهید رجایی مسوولیت سخنگوی دولت و رئیس ستاد بسیج اقتصادی را نیز بر عهده داشت. از فعالیت‌های مهم دیگر نبوی مدیریت مذاكرات مربوط به آزادسازی گروگان‌های آمریكایی بود كه به بیانیه الجزایر منتهی شد.
نبوی پس از وزارت صنایع سنگین مشاور مدیرعامل شركت مپنا و عضو هیئت مدیره شركت پتروپارس بود. از سال 1379 به مدت چهار سال نماینده و نایب رئیس مجلس ششم بود كه در اعتراض به نظارت استصوابی به همراه 138 نماینده دیگر استعفا كرد.
یكی از موضوعات مهم در دوره وزارت نبوی كاهش میزان تولید خودرو بود به طوری كه باعث سوال نمایندگان از نبوی شد . توزیع خودرو از سال 1362 پس از تشكیل وزارت صنایع سنگین طبق مصوبه دولت به وزارت صنایع سنگین واگذار شد.
تولید انواع اتومبیل سواری در اواخر دهه 1360 به كمتر از 15هزار دستگاه در سال رسید كه توزیع آن به صورت قرعه‌كشی و ثبت‌نام و سهمیه‌بندی بود.
وی همچنین سهمیه بندی نشدن نان را در دوران جنگ تحمیلی، یكی از اقدامات مهم وزارت صنایع سنگین عنوان می كند. همچنین ثبات قیمت ها از دیگر سیاست هایی بود كه نبوی و همراهانش توانستند در آن دوران به اجرا دربیاورند.
نبوی در خاطرات خود از عملكردش در آن دوران می گوید «تمام تولیداتی كه نیاز به ارز داشتند تعطیل شد. شركت ایران‌خودرو كه 13 هزار پرسنل داشت، 6500 نفر را با پول خوب بازخرید كرد. بعد كارخانه‌ها به سمت تولیدات دفاعی سوق داده شدند. ایران‌خودرو و واحدهای ریخته‌گری كشور توانستند كه در طول سه سال چندین میلیون گلوله توپ و خمپاره تولید كنند.» نبوی از افرادی بود كه در جریان انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم در سال88 بازداشت شد.
** اولین وزیر معادن و فلزات
«سیدحسین موسویانی» متولد ونداده یكی از توابع شهرستان میمه اصفهان در سال 60 پس از تفكیك وزارت صنایع و معادن به عنوان وزیر معادن و فلزات انتخاب شد و در دولت «محمدجواد باهنر»، «مهدوی كنی» و «میرحسین موسوی» حضور داشت.
موسویانی همچنین در دوره دوم نماینده مستقل مجلس بوده و پس از آن هم كارمند رسمی شركت ملی گاز شد و در حال حاضر هم بازنشسته شده است.
در دوره ای كه موسویانی وارد وزارت معادن و فلزات شد، جدی‌ترین مشكل این صنعت، دعوای بسیار جدی و شدید میان طرفداران تكنولوژی قدیمی فولادسازی و طرفداران تكنولوژی جدید بود.
** تنها وزیر شهید صنعتی
«حسین نیلی» پس از موسویانی وزیر معادن و فلزات شد. وی در سال 1325 در تهران به دنیا آمد. نیلی به دلیل اینكه هزینه مخارج تحصیلش را بپردازد شروع به كار در بازار كرد و به همین دلیل در دبیرستان شبانه روزی مشغول به تحصیل شد. پس از اتمام دوره سربازی در رشته شیمی دانشگاه شیراز پذیرفته شد اما تغییر رشته داد و دانشجوی رشته الكترونیك شد. به دلیل فعالیت هایش در دانشگاه شیراز مورد تعقیب ساواك قرار گرفت اما ماموران ساواك هرگز موفق به دستگیری نیلی نشدند.
در اولین روزهای پس از انقلاب مدیریت مالی ذوب آهن را بر عهده گرفت و پس از آن معاون عمرانی استانداری چهار محال و بختیاری شد اما در سال 60 مدیریت كارخانه ذوب آهن را پذیرفت. دو سال بعد نیلی در سن 37 سالگی وزیر معادن و فلزات كشور می شود. مهم ترین اقدام نیلی در دوره وزارتش اتصال دانشگاه به وزارت معادن و فلزات بود و اقدامات پژوهش محور در این وزارتخانه به روزهای اوج خود رسید. وزارت نیلی تا سال 64 ادامه داشت تا اینكه در دی ماه سال 64 در معرفی مجدد كابینه به مجلس وقت، با اختلاف سه رای موفق به كسب آرای لازم نشد. نیلی در تاریخ 8 تیرماه سال 1368در انجام یك تدارك نظامی به شهادت رسید.
**از تعقیب و گریز ساواك تا وزارت صنایع و فلزات
«سیدمحمدرضا آیت اللهی» پانزدهم دی ماه سال 64 در دوره دوم نخست وزیری موسوی به عنوان وزیر معادن و فلزات انتخاب شد و تا شهریور سال 68 در این سمت باقی ماند.
وی از نوادگان «سیدعبدالحسین لاری »است و دوران انقلاب مردم ایران، به دفعات مورد تعقیب و دستگیری ساواك قرار گرفته و مدتی در كمیته مشترك ضد خرابكاری زیر شكنجه ساواك بود. آیت الهی تحصیلات خود را علاوه بر كارشناسی ارشد مهندسی برق در رشته مدیریت تا مقطع كارشناسی ارشد مدیریت استراتژیك و دكترای مدیریت انرژی ادامه داد.
وی در دوران سازندگی، هشت سال قائم مقام سازمان انرژی اتمی بود. در دولت اصلاحات استاندار تهران شد و ریاست سازمان ثبت احوال كشور را هم به مدت بیش از هشت سال برعهده داشت. آیت الهی در دولت حسن روحانی مدتی مدیرعامل شركت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی ایران بود.
**وزارت صنایع با ثبات در دولت سازندگی
دولت سازندگی از سال 68 شروع به كار كرد و تا سال 76 اداره امور كشور در دست هیات دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی بود. در سال 1373 وزارت صنایع سنگین در وزارت صنایع ادغام شده و وزیر صنایع دوباره رای اعتماد گرفت.
محمدرضا نعمت زاده در تمام مدت دولت سازندگی وزیر صنایع كشور بود. نعمت زاده كه در سال 59 در كابینه شهید رجایی وزیر صنایع و معادن بود، این بار در شرایط جدیدی اداره امور را در دست گرفت؛ دوره ای كه دیگر مسوولیت بخش معادن را در وزارتخانه برعهده نداشت و كشور در شرایط بازسازی پس از جنگ قرار گرفت.
نعمت زاده متولد تیر ماه سال 1324 زمانی كه وزارت صنایع را در دولت مرحم هاشمی بر عهده گرفت دیگر جوان بی تجربه نبود و 44 سال داشت.
در دوره دوم دولت مرحوم هاشمی بخش صنایع و صنایع سنگین ادغام شد. هر سه وزیر صنعتی نزد رییس جمهوری رفته و توصیه كردند كه این بخش‌ها ادغام شوند تا بتوانند سیاست‌گذاری منسجم‌تری داشته باشند. در نهایت وزارت صنایع و وزارت صنایع سنگین در هم ادغام شدند و نعمت زاده به‌عنوان وزیر وزارتخانه ادغام‌شده تعیین و مجلس هم به وی رأی اعتماد داد.
** آخرین وزیر صنایع سنگین كشور
«محمدهادی نژادحسینیان» قبل از ادغام دو وزارتخانه صنایع و صنایع سنگین، مدیریت وزارت صنایع سنگین را در دولت اول مرحوم هاشمی برعهده داشت. نژادحسینیان پیش از اینكه وزیر صنایع سنگین باشد در سال های 60 تا 63 وزیر راه وترابری كشور بود.
نژاد حسینیان در سال 1325 در تهران به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه، وارد دانشگاه تهران شد و در دانشكده فنی به تحصیل در رشته مهندسی راه و ساختمان پرداخت. در 1349 با درجه فوق لیسانس راه و ساختمان فارغ التحصیل شد و تا 1354 به فعالیت در شركت های عمرانی پرداخت.
نژادحسینیان در آن سال عازم آمریكا شد و به تحصیل در رشته حمل و نقل در مقطع دكتری پرداخت ولی به علت پیروزی انقلاب اسلامی در 1357، تحصیل را نیمه كاره رها كرده به كشور بازگشت. وی فعالیت های سیاسی خود را در تشكل دانشجویی انجمن اسلامی دانشگاه تهران و سپس انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی آمریكا و كانادا متمركز كرده و 1356، رئیس شورای رهبری انجمن های اسلامی دانشجویان آمریكا و كانادا بود .
پس از تجربه كار در وزارت راه و ترابری در هفتم شهریور 1368 در سن 43 سالگی وزیر صنایع سنگین شد و تا مهر ماه سال 73 در این سمت باقی ماند تا اینكه وزارت صنایع سنگین و وزارت صنایع با هم ادغام شدند و نعمت زاده به عنوان وزیر این وزارتخانه ادغام شده،انتخاب شد.
وی در دوره اول وزارت امور خارجه «كمال خرازی» در دولت اصلاحات، سفیر دائم ایران در سازمان ملل شد و بعد از آن به نمایندگی ایران در سازمان كشورهای صادركننده نفت (اوپك) انتخاب شد و در حال حاضر هم یكی از مشاوران وزیر نفت است.
** شاگرد اول كابینه سازندگی
از آنجایی كه مرحوم هاشمی رییس دولت سازندگی با ادغام وزارت معادن و فلزات در وزارت صنایع و معادن موافقت نكرد این وزارتخانه همچنان به طور مستقل از دو وزارت خانه صنایع و صنایع سنگین كه در هم ادغام شدند، فعال بود. «حسن محلوج چی» به عنوان وزیر معادن و فلزات در هشت سال دولت سازندگی انتخاب شد و از سال 68 تا سال 76 در این سمت باقی ماند.
محلوج‌چی معرف به محلوجی در سال 1326 در كاشان به دنیا آمد و وقتی مرحوم هاشمی وزارت را به وی سپرد،42 سال داشت. محلوجی فارغ التحصیل از هنرستان فنی حرفه‌ای از كاشان و دارای مدرك كارشناسی مكانیك از دانشگاه تهران است.
محلوجی هر چند كه فعالیت سیاسی خود را با عضویت در سازمان مجاهدین خلق آغاز كرد اما پس از 2 سال فعالیت در سال 1352 از این مجموعه جدا شد و پس از انقلاب در دفتر عمران امام خمینی (ره) در استان كردستان زیر نظر «سیدمحمد غرضی» مشغول به كار شد، سپس به حزب جمهوری اسلامی پیوست و به استانداری لرستان انتخاب شد. پس از عزل «ابوالحسن بنی صدر» از ریاست جمهوری به سمت قائم مقامی وزیر وقت معادن و فلزات انتخاب شد. او پس از استعفای حجت الاسلام «محمد امامی كاشانی» از نمایندگی كاشان در انتخابات میان دوره ای سال 1361 به نمایندگی این شهرستان انتخاب و تا سال 1368 در این سمت باقی ماند. پس از آن هم راهی وزارت معادن و فلزات شد.
استیضاح محلوجی در سال 73 در مجلس مطرح و به اجرا گذاشته شد اما با دفاع تمام عیار مرحوم هاشمی مجلس دوباره به محلوجی رای اعتماد داد. اكبر هاشمی رفسنجانی، او را شاگرد اول كابینه می‌خواند و در جلسه استیضاحش او را «سنمار» - یكی از معماران معروف- نامید.
محلوجی درباره استیضاح خود در سال 73 گفته است «اگر كسی بپرسد چرا تو را استیضاح كردند، ناچارم فروتنی را كنار بگذارم و بگویم استیضاح من در مسیر همان جریان نخبه‌كشی‌ای انجام شد كه همواره بر كشور ما حاكم بوده است. آقای هاشمی درباره استیضاح من تعابیر جالب توجهی به كار بردند؛ از جمله اینكه مجلس می‌خواهد شاگرد اول كابینه را استیضاح كند. در هنگام تقدیم لایحه بودجه سال 1374 به مجلس نیز گفتند كه مجلس با استیضاح محلوجی داستان كشتن سنمار را تكرار می‌كند.»
** تكرار شافعی در وزارت صنایع
پس از اتمام دوره دولت سازندگی، در نیمه راه دولت اصلاحات وزارت صنایع با وزارت معادن و فلزات ادغام و وزارت صنایع و معادن تشكیل شد.
در بین سال های 76 تا 79 در دولت اصلاحات، قبل از ادغام «غلامرضا شافعی» به عنوان وزیر صنایع كشور انتخاب شد.
شافعی زاده 1330 در مرند در سال 1363 در سن 33 سالگی پس از آنكه مدتی معاونت فلزات غیرآهنی وزارت معادن و فلزات را عهده‌دار بود به‌عنوان وزیر صنایع به مجلس معرفی شد و پس از اخذ رای اعتماد به مدت پنج سال تا سال 1368 وزیر صنایع بود. بعد از آن هم یك بار دیگر شافعی در سن 46 سالگی به عنوان وزیر صنایع در دولت خاتمی انتخاب شد.
** آخرین وزیر معادن و فلزات كشور
مدیریت آخرین دوره وزارت معادن و فلزات قبل از ادغام با وزارت صنایع بر عهده «اسحاق جهانگیری» -معاون اول رییس جمهوری در حال حاضر- بود. وی 20 دی ماه سال 1336 در سیرجان به دنیا آمد. 40 ساله بود كه به عنوان وزیر دولت اصلاحات در سال های 76 تا 79 انتخاب شد.
جهانگیری فارغ التحصیل كارشناسی فیزیك از دانشگاه كرمان، كارشناسی ارشد مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی شریف و دكترای مدیریت صنعتی از دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد علوم و تحقیقات است.
جهانگیری فعالیت سیاسی خود را از سال 1358 در جهاد سازندگی آغاز كرد. وی در دوره های دوم و سوم مجلس شورای اسلامی، نماینده جیرفت در مجلس بود و در سال های 1371 تا 1376 به عنوان استاندار اصفهان مشغول به كار بود. در سال 76 هم توانست رای اعتماد مجلس را برای مدیریت وزارت معادن و فلزات جلب كند و تا پیش از ادغام این وزارتخانه با وزارت صنایع در این سمت باقی ماند.
** از نخستین وزارت صنایع و معادن تا معاون اولی
پس از ادغام وزارت صنایع و وزارت معادن و فلزات، دوباره پس از دو دهه وزارت «صنایع و معادن» احیا شد و رییس جمهوری وقت در سال 79 جهانگیری را به عنوان وزیر صنایع و معادن به مجلس معرفی كرد و نمایندگان هم به وی رای اعتماد دادند. بنابراین جهانگیری 43 ساله وزیر صنایع و معادن در دولت دوم خاتمی شد و تا پایان دولت اصلاحات در این سمت باقی ماند.
در طول عملكرد جهانگیری در وزارت صنایع و معادن، بیش از 17 هزار میلیارد ریال از سهام واحدهای تابعه وزارت صنایع و معادن به بخش خصوصی واگذار شد كه این رقم حدود 80 درصد واگذاری های كشور را در آن زمان به خود اختصاص داد.
همچنین در آن دوره از محل حساب ذخیره ارزی ، فاینانس ها و... در مجموع 16 میلیارد دلار در بخش صنعت و معدن كشور سرمایه گذاری شد كه برای بیش از 1220 طرح حدود 10 میلیارد دلار تخصیص ارز صورت گرفت. از این تعداد 900 طرح با 3.6 میلیارد دلار به گشایش اعتبار رسید و 613 طرح با سرمایه گذاری حدود 5.2 میلیارد دلاربه راه افتاد.
رشد تولیدات صنعتی در طول برنامه سوم، مستمر و میانگین آن 1.11 درصد بود كه برای نخستین بار بخش صنعت و معدن رشد دو رقمی را تجربه كرد.
میزان تولید خودرو سواری از 95 هزار دستگاه در سال 76 به 791 هزار دستگاه در سال 83، فولاد از پنج میلیون تن به 9 میلیون تن، تراكتور از پنج هزاردستگاه به 17 هزار دستگاه و كامیون از 4117دستگاه به بیش از 30 هزار دستگاه و... رسید. سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی از 5/13 درصد به 8/18 درصد، صادرات صنعتی از 6/1 میلیارد دلار به حدود پنج میلیارد دلار و سهم سرمایه گذاری صنعت ومعدن از سرمایه گذاری كل كشور از 10 درصد در سال 76 به بیش از 20 درصد در سال 83 رسید.
جهانگیری از جمله مدیران منزوی در دولت های نهم و دهم بودند كه به تعبیر خودش «به اتاق فكر» تبعید شدند. اما پس از اتمام دولت نهم و دهم، جهانگیری در قامت معاون اول رییس جمهوری در كابینه دولت تدبیر و امید قرار گرفت و در سال 96 هم اقدام به اعلام كاندیداتوری برای ریاست جمهوری كرد اما در نهایت به نفع روحانی كنار كشید.
** وزیر صنعتی دولت احمدی نژاد كه استعفا داد
«علیرضا طهماسبی» اولین وزیر صنایع و معادن در دولت نهم به ریاست «محمود احمدی نژاد» در سال 84 كار خود را شروع كرد. وی در سال 1340 در سروستان متولد شد و مدرك كارشناسی و كارشناسی ارشد خود را در زمینه مهندسی برق از دانشگاه اراك و مدرك دكترای مهندسی برق خود را از دانشگاه لاوال كانادا كسب كرد.
23 مرداد ماه سال 84 وقتی كه احمدی نژاد وی را به وزارت صنایع و معادن منصوب كرد، 44 ساله بود. سرنوشت طهماسبی از دیگر وزیران صنعتی متفاوت بود به طوری كه در آبان 1386 به عنوان اولین وزیر در كابینه احمدی نژاد استعفا كرد.
گفته می شود؛ اختلاف دیدگاه وزیر صنایع و معادن با رییس جمهوری و محقق نشدن اهداف پیش بینی شده برای نرخ رشد بخش صنعت در سال‌های اول برنامه چهارم توسعه نسبت به روند رو به‌رشد این بخش در برنامه سوم عمده‌ترین دلایل استعفای طهماسبی محسوب می‌شود.
در بخشی از نامه استعفای طهماسبی آمده است: وجود بعضی از مغایرت‌ها در هدف گذاری‌های میان مدت و مقطعی عملا موجب عدم استفاده از توان كامل بخش صنعت و معدن كشور در توسعه اقتصادی كشور شده است.اصرار بر تثبیت نرخ بعضی از اقلام صنعتی نظیر سیمان، شكر، لبنیات، خودرو، لوازم خانگی و ... علی‌رغم افزایش كلیه عوامل هزینه تمام شده محصول، عدم توان وزارت نیرو و وزارت نفت در تخصیص آب و برق صنعتی به صنعتگران كه در سال جاری به حدود هشت هزار مگاوات در برق و حداقل پنجاه میلیون متر مكعب آب صنعتی و بیست میلیون متر مكعب گاز طبیعی در روز خواهد رسید كه ناشی از عدم سرمایه‌گذاری مورد نیاز توسعه‌ای كشور در این بخش بوده است.عدم تخصیص كافی اعتبارات ریالی و ارزی بانكی مورد نیاز بخش صنعت و معدن، عدم هماهنگی سیاست‌های تجاری با سیاست‌های تولیدی، دخالت اجرایی بعضی از ستادهای ایجاد شده (نظیر ستاد تبصره 13) در وظایف تعریف شده وزارت صنایع و معادن و عوامل دیگر همه مواردی هستند كه بر این موضع تاثیر داشته‌اند.
**وزیری كه محكوم به تقلب در ثبت اختراع شد
پس از استعفای طهماسبی، رییس جمهور وقت «علی اكبر محرابیان» را جایگزین وی معرفی كرد. محرابیان سال 1348 در اصفهان متولد شد. وی دارای مدرك كارشناسی ارشد در رشته علوم اقتصادی از دانشگاه تهران و مهندس عمرانی ایرانی است كه دستیار ویژه رییس جمهور و رئیس ستاد مهر ماندگار در دولت دهم شد. در آن زمانی بسیاری به این سمت محرابیان به عنوان دستیار ویژه معترض بودند چرا كه این سمت ناشناخته بود و تعریفی نداشت.
محرابیان در سال 86 در سن 38 سالگی وزیر صنایع و معادن شد اما در سال 90 با ادغام وزارت صنایع و معادن و وزارت بازرگانی، «مهدی غضنفری» به عنوان وزیر وزارتخانه جدید انتخاب و محرابیان از كابینه خارج شد.
محرابیان مدیر فروشگاه شهروند و معاون سیما چوب در دوران شهرداری احمدی‌نژاد بوده و سابقه اداره یك شركت خصوصی سدسازی و فروشگاه رفاه را دارد.
جالب است كه دادگاه عمومی تهران در سال 1388 با صدور حكمی محرابیان را به تقلب در ثبت اختراع اتاق امن زلزله محكوم كرد. در این حكم، ثبت اختراع به نام محرابیان باطل اعلام شد. دادگاه تجدید نظر نیز این حكم را تایید كرد و آن را قطعی خواند.
** اولین وزیر صمت
پس از ادغام دو وزارتخانه صنایع و معادن و وزارت بازرگانی و تشكیل وزارت «صنعت،معدن و تجارت» كه به آن وزارت صمت هم گفته می شود، مهدی غضنفری كه پیش از آن وزیر بازرگانی بود به عنوان وزیر این وزارتخانه جدید به مجلس معرفی می شود.
غضنفری در سال 1339 در الیگودرز متولد شد. وی مدرك دكتری خود را درسال 1375 در رشته مهندسی صنایع- برنامه‌ریزی تولید از دانشگاه NSW، سیدنی، استرالیا گرفت و مدرك كارشناسی ارشد و كارشناسی مهندسی صنایع از دانشگاه‌های صنعتی امیركبیر و دانشگاه علم و صنعت ایران هم كسب كرد. غضنفری از سال 1381 تا 1383 رئیس دانشكده مهندسی صنایع- دانشگاه علم و صنعت ایران بود و سال‌های 1388–1384 در سمت معاون وزیر بازرگانی و رییس كل سازمان توسعه تجارت مشغول به كار بود.
غضنفری در سال 1388 از سوی احمدی نژاد به عنوان وزیر بازرگانی انتخاب شد و بعد از ادغام دو وزارتخانه بازرگانی و صنایع و معادن از سوی احمدی‌نژاد به عنوان وزیر پیشنهادی صنعت، معدن وتجارت معرفی شد. غضنفری در تاریخ 12 مرداد1390 با 218 رای موافق، 20 رای مخالف و 7 رای ممتنع وزیر صنعت، معدن و تجارت شد.
طبق گزارش بانك مركزی از وضعیت صنعت در دوره مدیریت غضنفری، نرخ رشد بخش صنعت و معدن را در سال 1391 رقم منفی 9.5 درصد بوده است. همچنین میزان سرمایه‌گذاری پروانه‌های بهره‌برداری از واحدهای صنعتی با افت كم‌سابقه منفی 43.5 درصد مواجه شد. ضمن اینكه تعداد پروانه‌های بهره‌برداری از واحدهای صنعتی هم بالغ بر 36.1 درصد كاهش یافت. در زمینه صدور جواز تاسیس واحدهای صنعتی نیز اوضاع اصلا تعریفی ندارد، به طوری كه اگرچه تعداد جوازها 5.6 درصد افزایش یافته اما میزان سرمایه‌گذاری آنها معادل 29 درصد كاهش را تجربه كرده است. ضمن اینكه شاخص تولید كارگاه‌های بزرگ صنعتی هم در سال 1391 معادل منفی 9.9 درصد دچار افت شد.
**بازگشت پدر صنعت به صمت
با شروع كار دولت یازدهم، نعمت زاده به عنوان وزیر صنعت،معدن و تجارت معرفی شد و مجلس هم به وی رای اعتماد داد بنابراین نعمت زاده در سال 92 در سن 68 سالگی دوباره به وزارت رسید كه همین بالا بودن سن وی باعث شد عده ای به این انتخاب روحانی انتقاد داشته باشند. وی تا پایان كار دولت یازدهم یعنی دوره اول دولت اعتدال وزیر صنعت، معدن و تجارت بود.
نعمت‌زاده پیش از انتخاب‌شدن به عنوان وزیر صنعت دولت یازدهم، به دلیل سوابق مدیریتی اش در حوزه نفت و گاز با دعوت گروهی از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، با دریافت سهام مدیریتی در 19 شركت خصوصی، به عنوان عضو هیئت مدیره مشغول فعالیت شد. وی اندكی پیش از انتخاب به عنوان وزیر صنایع، از هیئت مدیره كلیه شركت‌ها استعفا داد.
نعمت زاده در طول مدیریت چهار ساله خود در این سمت، 3 كارت زرد از سوی نمایندگان مجلس دریافت كرد. 24 تیر 1393، نعمت‌زاده به دلیل عدم پرداخت مستمری بازنشستگان صنعت فولاد از مجلس شورای اسلامی كارت زرد گرفت. همچنین در 9 دی 1393، نعمت‌زاده برای دومین بار برای پاسخ به سؤالات نمایندگان در مجلس حضور یافت كه این بار نیز با كسب 102 رأی موافق، 89 رأی مخالف و 15 رأی ممتنع از مجموع 218 رأی ماخوذه نتوانست نمایندگان را قانع كند. در 16 آذر 1394، وی برای سومین بار برای پاسخ به سؤال «حمید رسایی» در زمینه ادعای عضویت نعمت‌زاده در هیئت مدیره ده‌ها شركت خصوصی، در مجلس حضور یافت اما این بار هم نمایندگان از پاسخ وی قانع نشدند و با 73 رأی موافق، 106 رأی مخالف و 10 رأی ممتنع از مجموع 189 رأی مأخوذه، سومین كارت زرد را به وزیر صنعت دادند.
از مهم ترین دلایلی كه نعمت زاده برای وزارت در دولت دوازدهم انتخاب نشد، بالا بود سن وی بود زیرا یكی از مهم ترین مطالبات از رییس جمهور حضور چهره های جوان در كابینه بود.
پس از نعمت زاده، «محمد شریعتمداری» به عنوان وزیر صمت دولت دوازدهم از سوی رییس جمهوری به مجلس معرفی شد و توانست رای اعتماد اكثریت نمایندگان را جلب كند.
پژوهشم**9345**9279
تهران- ایرنا- مدیریت صنایع و معادن كشور طی چهار دهه اخیر شاهد بیشترین ادغام و تفكیك ها بوده و اكنون در چارچوب وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت تعریف شده است.