به گزارش ایرنا مردم استان خراسان جنوبی نیز آیین ها و آداب متنوع و مختلفی را در ماه های محرم و صفر برگزار می كنند كه گویای ارادت خاص و ویژه مردم این استان به سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) است.
آیین های عزاداری مطابق با رسوم، آداب و سنت ها در مناطق مختلف این استان متفاوت است و در همه این آیین ها می توان جلوه ای از شور و اشتیاق و محبت به سالار شهیدان را مشاهده كرد.
سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی، سنگ زنی، بیل زنی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از آیین عزاداری ویژه ماه محرم در بیرجند و دیگر شهرستان های خراسان جنوبی است.
برپایی ایستگاه های توزیع شربت و شیر، اطعام دسته های عزاداری در مساجد و حسینیه ها، مراسم شام غریبان، پخت غذاهای نذری از جمله غلور و دخیل بستن بر روی علم از دیگر آیین های رایج مردم این خطه در ماه محرم به شمار می رود.
همزمان با ماه محرم، شور حسینی با برگزاری آیین های سنتی و مذهبی برپا شده و هر كسی با هر توانی و با برتن كردن لباس عزا و ریختن اشك ماتم و ندای « لبیك یا حسین» دلش را به عشق بی كران حسین (ع) گره می زند.
**بیل زنی خوسف با قدمت 200 ساله
آیین سنتی بیل زنی از آیین های مذهبی كم نظیر روز عاشورا در شهرستان خوسف است كه نماد عشق بی پایان شیعیان برای حضور در صحرای كربلا و تدفین پیكرهای بی جسم شهدا در زیر آفتاب سوزان دشت های عراق است.
این آیین نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه بنی اسد در صحرای كربلا است كه پس از سه شبانه روز در 13 محرم سال 61 هجری در میان حزن و اندوه، پیكر مطهر شهدا را با بیل یا ابزار دیگری كه در دست داشتند به خاك سپردند.
برای بیل زنی در هر یك از دو هیات شهر خوسف، دو دسته 15 نفری كه در مجموع چهار دسته هستند، تشكیل می‌شود. افراد بیل در دست، دایره وار در كنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌برند و افراد در حال حركت به هوا پریده همه یك صدا و با آهنگی مخصوص می گویند «حیدر علی» و همزمان بیل‌ها نامنظم و با شتاب به یكدیگر می‌خورند.
به هم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشكریان كفر و لشكریان امام حسین (ع) است كه جنگ لشكریان یزید علیه لشكر كوچك امام و مظلومیت ایشان را نشان می‌دهد.
آیین بیل زنی به شماره 508 در فهرست میراث معنوی كشور به ثبت رسیده است.
**نخل بندان و نخل گردانی در شهرستانهای فردوس و طبس
در حوزه كویر هر كدام از شهرستان های نهبندان، بشرویه، سرایان، فردوس و طبس آیین نخل گردانی را با زیبایی و شكوه خاصی اجرا می كنند. نخل به اصطلاح یك حجله از چوب است كه با تمثال های رنگارنگ مثل آیینه، پارچه های قیمتی، گل و سبزه تزیین می‌شود و روز عاشورا در مراسم روضه خوانی و تعزیه به عنوان تابوت نمادین امام حسین (ع) حركت داده می‌شود.
در طبس گلشن مراسم نخل برداری یا نخل گردانی یكی از آیین های عزاداری است و شاید مهم ترین دلیل برای رواج اش این باشد كه در روایات ذكر شده پیكر امام حسین (ع) را روی شاخه های درخت خرما گذاشته و به محل دفنش برده اند.
در طبس نخل توسط سادات و بزرگان بسته و در روزهای تاسوعا و عاشورا همراه هیئت‌های عزاداری حركت داده می شود، این آیین با هدف تشییع پیكر مقدس سیدالشهدا در روز عاشورا برپا می‌شود و در این شهر در روز عاشورا 2 نخل برای امام حسین (ع) و یك نخل بلند برای حضرت ابوالفضل (ع) گردانده و در محل عزاداری چند بار نخل ها را دور می دهند و بعد به زمین می گذارند تا عزاداران آن را زیارت كنند.
در شهرستان فردوس هم پنج هیئت مذهبی نخل های آذین‌بندی شده را بعد از نماز ظهر عاشورا به محل امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) برده و آنجا این آیین را برگزار میكنند.
از صبح روز تاسوعا، نهم محرم‌الحرام كار پوشش و تزئین نخل ها در فردوس آغاز می‌شود و بسیاری از جوانان در كنار بزرگان برای آماده كردن نخل همراه و هم قدم می‌شوند. وظیفه هدایت و حركت نخل هم نسل در نسل از پدران به فرزندان بزرگتر منتقل می‌شود، نخل گردان ها آن را بر روی دوش گذاشته و با حركت به انتها و ابتدای صحن امامزادگان آیین باشكوه و پرحرارت را به وجود می‌آورند.
**مشعل گردانی میراث معنوی روستاهای خور و بركوه
مشعل از چند تسمه آهنی كه به شكل استوانه‌ای درست شده است و داخل آن را با قطعه چوب آغشته به روغن پنبه دانه و یا نفت پر میكنند و آتش می‌زنند و در كنار روشنایی آن به عزاداری می‌پردازند. این مراسم در حال حاضر فقط در روستاهای خور و بركوه خراسان جنوبی اجرا می‌شود.
در روستای بركوه عصر تاسوعا و در روستای خور شب عاشورا مراسم مشعل انجام می‌شود كه پس از مراسم آتش را خاموش نمی‌كنند و می‌گذارند تا خودش خاموش شود.
این آیین را به یاد مشعل هایی كه در شب عاشورا در اطراف خیمه اباعبدالله (ع) روشن بود، برپا میكنند و مردم برای مشعل احترام زیادی قائل هستند به طوری كه برخی زمین های زراعی خود را وقف روشنایی مشعل ها كرده‌اند.
آیین مشعل گردانی به شماره 629 در فهرست میراث معنوی كشور به ثبت رسید.
**آیین شمع گردانی در روستای بهدان
یكی از آیین های سنتی مربوط به ماه محرم در خراسان جنوبی آیین شمع گردانی در روستای بهدان است كه هر سال در عصر و شام تاسوعا شمع هایی كه توسط اهالی روستا ساخته می شود با استفاده از گل بر روی 14 عدد سینی قرار می گیرد و سپس به مسجد روستا برده و توسط اهالی روستا روشن می شوند و تا وقتی شمع ها روشن است با سینی های حامل شمع به صورت گروهی حركت می كنند و به صورت دسته جمعی در عزای سرور و سالار شهیدان نوحه سر می دهند.
**خیرات سیدالشهدا؛ نمایش وحدت شیعه و سنی
همزمان با روز عاشورای حسینی، مراسم خیرات سیدالشهدا به همت برادران اهل تسنن در شهرستان درمیان برگزار می‌شود. اهل تسنن در سنتی دیرینه همه ساله در روز عاشورا با پختن غلور و آش نذری با عنوان خیرات سیدالشهدا ارادات خود را به امام حسین (ع) به نمایش می‌گذارند تا ضمن عزاداری برای امام حسین باری دیگر وحدت شیعه و سنی را به نمایش گذارند.
در شهر اسدیه مركز این شهرستان و اغلب روستا‌ها عزاداران اهل سنت به اطعام مردم می پردازند و در این مراسم اهل سنت علاوه بر قرائت قرآن، سخنرانان آنان نیز درباره مقام و منزلت حضرت امام حسین (ع) سخنرانی میكنند.
**هیئت كفن‌پوشان و زیرنخلی های بشرویه
یكی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در بشرویه توسط هیئت كفن پوشان كه حدود 100 نفر هستند اجرا می شود، در این مراسم اعضای هیئت پیراهن یا روانداز سفیدی می‌پوشند و شمشیرهای چوبی به صورت نمادین در دست می‌گیرند و روضه خوانی میكنند. همچنین هیئت زیرنخلی های بشرویه افرادی هستند كه زیرنخل در مراسم نخل بندان اقدام به عزاداری میكنند.
**تعزیه خوانی آیین ماندگار در قاینات
هنر تعزیه خوانی یا شبیه خوانی بخش جدا نشدنی مراسم عزاداری مردم برخی نقاط استان خراسان جنوبی از جمله قاینات به ویژه در ایام محرم است، این هنر سینه به سینه از گذشته تا به حال به ارث رسیده و همچنان مورد توجه مردم است.
در این مراسم هر شبیه خوان نقش یكی از شخصیت های عاشورا را اجرا می‌كند و با نظمی خاص اشعاری را می‌خواند، این مراسم توسط افرادی اجرا می‌شود كه از صدای خوبی برخوردارند و توانایی ارائه نمایش را دارند.
**هفت منبر و گرفتن حاجات
هفت منبر از آیین های سنتی زنان خراسان جنوبی در عزای سالار شهیدان برای دعوت افلاكیان هفت آسمان به مجلس عزای امام حسین (ع) است. این مراسم در غروب تاسوعا تا پیش از اذان مغرب اجرا می‌شود و بانوانی كه نذر و نیازی دارند به هفت مكان مشخص از جمله (حسینه ها، مساجد، منازل، بقاع متبركه و ...) می‌روند و در آن جا برای حاجت گرفتن شمع روشن میكنند.
مراسم هفت منبر به شماره 507 در فهرست میراث معنوی كشور به ثبت رسید.
**«سنگ زنی» سنتی دیرینه در درخش
مردم درخش در خراسان جنوبی با برگزاری آیینی دیرینه به نام «سنگ زنی» در شب پنجم محرم به سوگواری امام حسین (ع) و یاران وفادارشان می‌پردازند. آیین سنگ‌زنی، حكایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است كه پس از واقعه روز عاشورا وقتی به كربلا می‌رسند و با پیكرهای بی‌سر و پاره پاره امام و یارانش مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.
در آیین سنگ‌زنی 2 تكه چوب استوانه‌ای هشت سانتیمتری كه بیشتر از چوب درخت عناب یا گردو ساخته می‌شود و نخی از آن عبور كرده است، پشت دست سنگ‌زنان قرار می‌گیرد و با كوبیده شدن روی یكدیگر، صدای سنگ ایجاد می‌شود.
ریتم موزون تك ضرب و سه ضرب سنگ زدن یا همان دو تكه چوب خراطی شده آن چنان دلنشین است كه اگر برای تماشای آن ساعت‌ها وقت بگذاریم هیچ‌گاه خسته‌كننده و كسل‌كننده نیست.
روستای درخش خراسان جنوبی هشت نفر سنگ‌زن دارد كه این كار را از پدرانشان آموخته‌اند و پس از درگذشت پدر، فرزند ذكور ورثه به جای پدر در سنگ‌زنی شركت می‌كند.
این هشت نفر سنگ‌زن از میان خود، یك نفر را به‌عنوان آخوند (نوحه‌خوان) انتخاب میكنند، این آیین همراه با هیئت و با آهنگ نوحه، سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌شود، مداحان نیز در آیین سنگ‌زنی نوحه خاصی می‌خوانند.
مراسم سنگ‌زنی درخش به شماره 626 در فهرست میراث معنوی كشور به ثبت رسید.
7556*3028
بیرجند - ایرنا - عزاداری ماه محرم و صفر در مناطق مختلف ایران در عین یكپارچه بودن، به سبك ها و آیین های گوناگون نیز برگزار می شود؛ آیین هایی كه ثبت دل ها و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
