داغ و درفش بیكاری و خشكسالی بر تنه درختان خورده و تبر طمع بر پیكره درختان فرود آمده تا آتش سودجویی، درختان لیمو و دیگر درختان جهرم و زاگرس را به كوره زغال بسپارد.
كوره ها و در واقع گودال هایی كه تنه های سوخته و سیاه درختان لیموی جهرم را در بخش « سیمكان » و دو بخش دیگر « كردیان » و « مركزی » این شهرستان درخود جای داده نشانگر فشردن دست های خشكسالی بر گلوی دشت ها و باغ های این مكان است و باغدار چاره ای ندارد جز اینكه درختان تشنه و خشكیده خود را به تبر و كوره بسپارد.
18 درصد از جنگل های كشور در فارس جای دارد كه تمام دارایی این استان در رویارویی با خشكسالی بحساب می آید اما اكنون این منابع ،مورد هجوم تبر به دستانی قرار گرفته كه به مدد حاكمیت خشك كویر و در یورشی نابرابر جنگل های فارس را بار كامیون كرده تا در جهنم كوره های غیرمجاز جهرم به زغال تبدیل شود.
سال های سال است كه مرثیه درختان به پهلو افتاده و تاراج جنگل های فارس به گوش می رسد اما در سال های اخیر دلایل متعدد از جمله بیكاری، ضرباهنگ این سوگواره را تندتر كرده بگونه ای كه زخم های پی در پی تبر و جای دندانه های اره بر پیكره جنگل های این استان و دامنه زاگرس و درختان كهنسال آن خودنمایی می كند.
** نشستگان در غبار سیاه
به گفته مدیركل منابع طبیعی فارس، مقصد اصلی درختان جنگلی قطع شده فارس و استان های همجوار، كوره های غیرمجاز تولید زغال شهرستان جهرم است كه تعداد آنها تا حدود 900 واحد تخمین زده می شود.
تمركز كوره های غیرمجاز تولید زغال جهرم در سه بخش سیمكان، كردیان و مركزی این شهرستان است كه بیش از پنج هزار نفر در این كار مشغول به فعالیت هستند كه البته با نشستن پای درد دل این كوره داران كه اغلب آنها از اقشار ضعیف جامعه هستند پی می بریم از بد حادثه به این كار پناه آورده اند.
بسیاری از تولید كننده های زغال غیرمجاز جهرم روستاییانی هستند كه به دلیل خشكسالی،مزرعه و یا دامداری خود را از دست داده اند و تنها راه تامین معاش آنها تولید هفته ای چند كارتن زغال در كوره كوچكی و سنتی در مجاور خانه خود است و اگر این منبع درآمد ناچیز قطع شود خانواده آنها از هم می پاشد و آسیب های متعددی را متوجه آنها می كند.
** ساماندهی به شرط محال
این نكته قابل توجه است كه چرا تاكنون این حدود 900 كوره تولید زغال غیرمجاز با اشتغال حدود پنج هزار نفر ساماندهی نشده هرچند كه در یكسال اخیر اقداماتی برای صنعتی كردن این مشاغل كه اغلب نیز خانگی و خرد است انجام شده اما یكی از شروط اصلی این كار صنعتی كردن و انتقال این مشاغل به شهرك هایی كه به همین منظور در نظر گرفته عنوان شده كه به گفته فعالان این عرصه اغلب آنها از قشر ضعیف جامعه بوده و توانایی تامین تجهیزات صنعتی را ندارند و اگر این كار و سختگیری های پیرامون آن تداوم داشته باشد آنها ناگزیر به ترك این حرفه و پیوستن به جمع بیكاران هستند.
از سوی دیگر به گفته مدیركل منابع طبیعی فارس،نیروهای حفاظت از منابع طبیعی این استان در سالهای اخیر از 300 نفر به حدود 20 نفر كاهش پیدا كرده كه بنظر می رسد این امر نظارت و كنترل بر فعالیت این كوره داران برای جلوگیری از تبدیل چوب های جنگلی به زغال را با مشكل مواجه كرده است.
افزون بر افتادن پیكر گونه های باغی همچون لیمو، گونه های گیاهی و درختی جنگل های استان فارس را انواع بلوط، چنار، بادام، ارس، ارژن، جغجغك، شیرخشت ،بنه، زالزالك، تنگرس، زبان گنجشك، كنار، كهور، استبرق و... تشكیل می دهد كه از تبررس سودجویان زغال ساز دور نیستند.
** رونق قاچاق زغال
مدیر كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اعلام كرد: فارس از استان های كشور است كه بیشترین اراضی جنگلی را در خود جای داده است.
مهرزاد بوستانی افزود: دو میلیون و 200 هزار هكتار جنگل در استان فارس وجود دارد كه بخش اعظم آن در حوزه زاگرس قرار دارد و اغلب نیز درختان با ارزشی نظیر بلوط ، ارژن، بادام كوهی و گلابی وحشی را در خود جای داده است.
بوستانی ادامه داد: متاسفانه قاچاق چوب و درختان جنگلی استان فارس از گذشته وجود داشته اما در چند سال اخیر این روند شدت بیشتری پیدا كرده است.
وی اضافه كرد: اداره كل منابع طبیعی فارس سالانه حدود 21 هزار تن محموله چوب و زغال را در این استان كنترل می كند كه بخشی از این محموله ها باغی و بخشی دیگری نیز جنگلی و غیر مجاز است.
بوستانی با اشاره به كمك های نیروی انتظامی این استان در كنترل و رصد محموله های چوب ،گفت: در سال 96 بیش از 21 هزار تن محموله چوب بازرسی و كنترل شده كه از این میزان حدود 17 تن چوب قاچاق كشف شده است.
وی اظهار داشت: در 29 شهرستان استان فارس یگان گشت و مراقبت و حفاظت از منابع طبیعی وجود دارد و علاوه بر این در مبادی و جاده هایی مانند منطقه كوهمره سرخی شیراز و دشمن زیاری ممسنی كه احتمال حمل چوب های قاچاق وجود دارد ایست و بازرسی مستقر شده است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس افزود: در ماه های گذشته بر تعداد گشت های حفاظت از منابع طبیعی شهرستان های شیراز ،كازرون، فیروزآباد ،سپیدان و مرودشت كه احتمال قاچاق چوب های جنگلی وجود داشته افزوده شده و علاوه بر آن گشت های ویژه ، نیروهای مخبر،قرقبان و نگهبان فصلی نیز بكار گرفته شده كه بصورت نامحسوس در حال كنترل اوضاع هستند.
** كمبود نیرو
وی با اشاره به كمبود نیروی حافظ منایع طبیعی در استان فارس بیان كرد: در گذشته اداره كل منابع طبیعی فارس حدود 300 نیروی حفاظتی در سراسر این استان داشته كه متاسفانه اكنون این تعداد به حدود 20 نیرو كاهش پیدا كرده است.
بوستانی بیان كرد: در پی كاهش چشمگیر نیروهای حفاظت منابع طبیعی استان در سال های گذشته این سازمان از كمك تشكل های مردمی و دوستداران طبیعت كمك گرفته و اغلب نیز براساس گزارش های این گروه ها متخلفین شناسایی و محموله های قاچاق چوب كشف می شوند.
وی با بیان اینكه در سال جاری تاكنون حدود هفت هزار تن محموله چوب مورد بازرسی قرار گرفته،گفت: از این تعداد حدود چهار و نیم تن چوب جنگلی و قاچاق در این استان كشف شده و متخلفین نیز بازداشت شده اند.
** قاچاق چوب با خودروهای سردخانه دار
بوستانی از بروز مشكلی جدید در حوزه قاچاق چوب در فارس سخن گفت و افزود: بتازگی برخی از متخلفین اقدام به حمل چوب های جنگلی و قاچاق توسط خودروهای غیرمعمول مانند انواع خودرو سواری و یا كانتینردار و سردخانه دار می كنند كه این موضوع كنترل در این بخش را سخت كرده است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال اخیرا تنها از یك خودرو سواری حدود 500 كیلوگرم چوب جنگلی در منطقه راشك به صورت اتفاقی كشف شد كه این شیوه های حمل و جاسازی ماهرانه چوب های جنگلی ،كار كنترل را سخت كرده است.
بوستانی در پاسخ به سوالی درباره داشتن قوانین محكم در این حوزه بیان كرد: قانون در این زمینه سخت گیری كافی نظیر حبس و تبعید دارد اما راه های گریز نیز در این بخش هست.
** كوره هایی كه جنگل سوز هستند
بوستانی یكی از معضلات فارس در حوزه قاچاق چوب را كه انگیزه كافی برای متخلفان ایجاد كرده، كوره های غیرمجاز تولید زغال در شهرستان جهرم عنوان كرد و گفت: 900 كوره غیرمجاز تولید زغال در شهرستان جهرم وجود دارد كه متاسفانه این محل مقصد آخر و جهنم چوب های جنگلی قاچاق فارس و استان های همجوار است.
وی اضافه كرد: از ابتدای سال 97 تاكنون اقداماتی با كمك سازمان جهاد كشاورزی و صنعت ،معدن و تجارت برای ساماندهی این كوره ها و كنترل آنها صورت گرفته و همچنین تاكنون 37 مورد پرونده سازی و بستن این كوره ها نیز تشكیل شده است.
او با بیان اینكه متاسفانه 900 كوره غیرمجاز تولید زغال در شهرستان جهرم از هیچ ارگانی مجوز ندارند،گفت: در سال جاری جلسات مختلفی برای ساماندهی این كوره ها برگزار شده و حتی دستور قضایی برای ورود به انبارهای آنها نیز اخذ شده و مرتب در حال كنترل و رصد فعالیت این مراكز هستیم.
مدیركل منابع طبیعی استان فارس ، قیمت بالای زغال جنگلی را یكی از عواملی دانست كه در حوزه قاچاق چوب فارس ایجاد انگیزه كرده است و افزود: بیش از 90 درصد چوب های قاچاق و جنگلی استان فارس و همچنین استانهایی مانند خوزستان، كهگیلویه و بویراحمد و هرمزگان برای تولید زغال به سمت شهرستان جهرم سرازیر می شود.
وی به وجود تنها دو كارگاه صنعتی تولید زغال در استان فارس اشاره كرد و اظهار داشت: این دو كارگاه مجوزدار در شهرستان های ممسنی و سپیدان قرار دارند در صورتی كه در منطقه ای واقع در بخش سیمكان شهرستان جهرم چند صد تولیدكننده غیرمجاز زغال یك شهرك برای خود ایجاد كرده اند.
بوستانی با بیان اینكه جنگل های منحصربه فرد استان فارس متعلق به همه است،اضافه كرد: حدود 340 هزار هكتار از جنگل های فارس فسیلی هستند و سنی بیش از 500 سال دارند و با ارزش هستند و نگهداری از این منابع طبیعی برای ادامه زندگی اهالی این استان بسیار با اهمیت است و به عنوان فیلتر تصفیه هوا و منبع عظیم ذخیره سازی آب محسوب می شوند.
وی عنوان كرد: سامانه 1504 بصورت شبانه روزی و رایگان آماده دریافت گزارش های مردمی در زمینه تخریب منابع طبیعی و قاچاق چوب های جنگلی است.
** فقط كوره داران جهرمی مقصر نیستند
معاون استاندار فارس و فرماندار ویژه شهرستان جهرم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: جلسات مشترك و متعددی در استان با مدیران كل منابع طبیعی،جهاد كشاورزی، محیط زیست و صنعت، معدن و تجارت برای ساماندهی كوره های غیرمجاز تولید زغال جهرم برگزار شده است.
علیرضا صحراییان افزود: حدود پنج هزار نفر بطور مستقیم در این كوره ها مشغول به كار هستند و معاش این افراد از این طریق تامین می شود كه به همین دلیل نباید با اقدامی شتابزده معیشت این افراد را با خطر مواجه كرد.
وی با تاكید بر اهتمام مسولان استان فارس و شهرستان جهرم بر ساماندهی كوره های غیرمجاز تولید زغال جهرم ادامه داد: اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان جهرم موظف شده تمام كوره های غیرمجاز استان را شناسایی كند و مستندسازی در این زمینه را انجام دهد.
**برخورد جدی با كوره داران متصرف
فرماندار ویژه شهرستان جهرم اظهار داشت: تولیدكنندگان زغال در شهرستان جهرم سه گروه هستند:دسته اول كسانی كه مجوزهای لازم را اخذ كرده اند، دسته دوم هنوز این مجوزها را دریافت نكرده اند اما در زمین های شخصی اقدام به تولید زغال می كنند و دسته سوم كسانی هستند كه عرصه های منابع طبیعی را تصرف و اقدام به تولید زغال كرده اند كه درباره این افراد اقدامات قضایی در حال انجام است و بزودی با متصرفین منابع طبیعی برخورد قاطع خواهد شد.
وی اضافه كرد: با توجه به فرآیند طولانی مدت دریافت مجوزهای لازم و همچنین نقش این حرفه در تامین معیشت قشر زیادی از اهالی جهرم و جوانان روستاها و مناطق محروم ،برای دسته اول و دوم مهلتی یكساله تعیین شده كه تا پایان سال 97 به اتمام خواهد رسید و كوره داران جهرمی بایست در این مهلت قانونی مجوزهای لازم را اخذ كنند.
صحراییان گفت: اتحادیه صنفی مخصوص تولیدكنندگان زغال جهرم بایستی توسط اداره صنعت،معدن و تجارت به ثبت برسد و مشكلات صنفی فعالان این عرصه از طریق این اتحادیه پیگیری شود.
** جلو قاچاق چوب از مبدا گرفته شود
وی اغلب تولید كنندگان زغال جهرم را از قشر ضعیف جامعه دانست و گفت: مسئولان مربوط باید از مبداء جلو قاچاق چوب های جنگلی را بگیرند، زمانی كه قاچاق چوب انجام می شود و به راحتی چوب های جنگلی از شهرستان های شمالی فارس و استان های همجوار وارد جهرم می شود صرفا نمی توان كوره داران و تولیدكنندگان سنتی زغال را مقصر اصلی قلمداد كرد.
** چوب های جنگلی بیماری آور
وی ادامه داد: ورود چوب های جنگلی و بلوط به جهرم مشكل جدی برای باغداران این شهرستان ایجاد كرده چون اغلب این چوب ها حامل بیماری ها و آفت هایی هستند كه بخشی از باغ ها و درختان جهرم را نابود كرده است.
صحراییان اضافه كرد: قاچاق چوب زیان های بسیاری برای مردم و باغداران جهرمی ایجاد كرده كه ضرر آن بیش از منفعت تولید زغال است و به همین دلیل درخواست بسیاری از اهالی و باغداران این شهرستان این است كه جلو قاچاق چوب از مبدا گرفته شود تا از آسیب هایی كه از این طریق به اهالی جهرم تحمیل می شود، برطرف شود.
**جانمایی چهار نقطه برای ساماندهی
رئیس ادار ه منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان جهرم در این باره گفت: چهار شهرك صنعتی برای ساماندهی تولیدكنندگان زغال جهرم مشخص شده كه دو محل در بخش سیمكان، یك نقطه در بخش كردیان و یك محل نیز در بخش مركزی شهرستان جهرم جانمایی شده است.
احمدعلی گچكاران در گفت و گو با ایرنا افزود: تولیدكنندگان زغال شهرستان جهرم نیز مكلف شده اند كه شركت تشكیل دهند و در نهایت بعد از تشكیل شركت ها می توان اتحادیه صنفی نیز برای این گروه ایجاد كرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر شروع كار از بخش كرجون زده و مقرر شده كه اولین منطقه در شهرستان جهرم در این محل بعد از تشكیل شركت ایجاد و زمین در اختیار تولیدكنندگان قرار گیرد.
گچكاران گفت: در حال حاضر محموله های زغال برای دریافت مجوز خروج از شهرستان جهرم بصورت اتفاقی و بطور میانگین روزانه حدود 30 كامیون و وانت بار به این شیوه كنترل می شود.
وی بیان كرد: اگر كوره های تولید زغال جهرم بطور كامل ساماندهی شوند قطعا نظارت ها بر فعالیت این مراكز افزایش می یابد و همچنین رصد چوب های جنگلی و قاچاق نیز سهل تر خواهد بود.
**جدال سنت و مدرنیته در تولید زغال
فعالان و تولیدكننده های زغال شهرستان جهرم به شیوه سنتی كه اغلب نیز هیچگونه مجوزی دریافت نكرده اند گلایه ها و اظهاراتی دارند و معتقدند صنعتی شدن عامل كاهش كیفیت زغال و افزایش هزینه تمام شده است.
چند نفر از تولیدكنندگان زغال در بخش سیمكان جهرم كه مجوز فعالیت ندارند و بصورت سنتی به این كار مشغول هستند می گویند كه برای گرفتن مجوز باید كوره های خود را به صنعتی تبدیل كنند كه توانایی و بودجه مورد نیاز این كار را ندارند.
یكی از تولیدكنندگان زغال بدون مجوز در بخش سیمكان شهرستان جهرم كه به صورت سنتی بیش از 15 سال به این حرفه مشغول است در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: به دلیل ورود چوب های قاچاق به بعضی كوره های سنتی جهرم در یكسال گذشته، خروج زغال های تولید شده از جهرم در چند مرحله ممنوع اعلام شد اما بعد از اعتراض فعالان این بخش با اعمال نظارت هایی این مجوز دوباره صادر شد.
وی كه نخواست نامش فاش شود افزود: مسئولان اداره صنعت، معدن و تجارت جهرم برای دادن مجوز فعالیت شروطی را گذاشته اند كه از جمله آن می توان به این موضوع اشاره كرد كه كوره های سنتی باید صنعتی شده و همه كارگاه ها به شهرك صنعتی منتقل شوند.
او ادامه داد: با صنعتی شدن كوره های سنتی، نیاز به سوخت فسیلی نفت یا گاز داریم كه در پی آن آلودگی بیشتری ایجاد می شود و همچنین اگر در مواقعی مانند زمستان به هر علتی سوخت به واحدهای تولید زغال نرسد كل محموله كه حدود یك الی دو ماه باید بطور مداوم مشتعل باشد نابود خواهد شد در صورتی كه در روش سنتی هیچ نیازی به استفاده ای از سوخت فسیلی برای اشتعال چوبها نیست و این كار با حرارت چوب ها و با استفاده از مواد طبیعی مانند پوشال برنج و ... انجام می شود.
وی با اشاره به اینكه در شهرستان جهرم اكثر واحدهای تولید زغال به شكل سنتی مشغول فعالیت هستند،گفت: آفتهایی در دو الی سه سال اخیر در باغ های جهرم ایجاد شده كه به دلیل ورود چوبهای جنگلی است و اگر به تولید كنندگان زغال جهرم مجوز ایجاد انجمن صنفی و یا اتحادیه بدهند خود تولیدكنندگان جلو ورود چوب های غیرمجاز را خواهند گرفت.
** زغال خوب، تن رنجور
این كوره دار جهرمی اظهار داشت: جهرم به دلیل آب و هوای خشك و منحصر به فرد،نوع تابش آفتاب، جنس خاك و همچنین وجود استادكاران ماهر، تنها محلی در كشور است كه با كیفیت ترین زغال ایران را تولید می كند و در حال حاضر زغال جهرم علاوه بر مصارف داخلی به كشورهای حوزه خلیج فارس و حتی اروپا نیز صادر می شود.
وی با بیان اینكه در روش سنتی چوب ظرف مدت 15 روز به زغال باكیفیت تبدیل می شود،افزود: در روش صنعتی اما علیرغم استفاده از سوخت فسیلی بین یك تا دو ماه طول می كشد تا چوب به زغال تبدیل شود هرچند كه زغال تولید شده به روش صنعتی، كیفیت زغالی كه به شیوه سنتی تولید می شود را نیز ندارد.
او با بیان اینكه برای صنعتی كردن كوره ها به هزینه ای بالا و بعضا تا یك میلیارد تومان اعتبار نیاز است،اظهار داشت: اغلب تولیدكننده های سنتی توانایی مالی برای تبدیل تجهیزات تولید زغال سنتی به صنعتی را ندارند و همچنین به دلیل كاهش كیفیت زغال تولیدی در روش صنعتی، تمایلی به انجام این كار نیست.
این تولید كننده سنتی زغال ادامه داد: در جهرم بیش از 15 نوع زغال معروف تولید می شود اما متاسفانه این تجارت وسیع در این شهرستان هیچگونه صنف مستقل و مجزایی ندارد.
وی اضافه كرد: به دلیل نداشتن صنف مجزا فعالین این عرصه نمی توانند خود و كارگران را بیمه كنند علیرغم اینكه این شغل پر مخاطره است و كارگران هر روز در معرض انواع سوختگی ها و همچنین قطع انگشتان دست به دلیل كار كردن مداوم با اره برقی هستند.
او ادامه داد: اگر مسئولان اجازه دهند ما صنف تشكیل دهیم بطور كامل جلو ورود چوب قاچاق به این منطقه گرفته خواهد شد.
وی از مهلت یكساله اداره صنعت ،معدن و تجارت برای صنعتی شدن این واحدهای تولیدی سخن گفت و افزود: بسیاری از تولید كننده های زغال در جهرم واحدی خانگی و خرد دارند و حتی بعضی بطور میانگین هفته ای تنها چند كارتن زغال تولید می كنند و توانایی مالی تبدیل كوره كوچك خانگی خود به صنعتی را ندارند و این حرفه نیز تنها راه كسب درآمد و تامین معاش خانواده آنها است.
این تولید كننده زغال عنوان كرد: به دلیل عدم توجه كافی به زغال با كیفیت جهرم متاسفانه زنجیره تولید این محصول نیز بطور كامل و متناسب با نیاز در استان فارس ایجاد نشده بگونه ای كه در حال حاضر زغال جهرم بصورت فله ای به جاهای دیگر خارج از فارس ارسال و در آنجا بسته بندی و با برند این مكان ها به بازار داخلی و خارجی عرضه می شود.
این كوره دار گفت: برای تداوم فعالیت كارگاه های خانگی و خرد تولید زغال در جهرم لازم است كه مسئولان مجوز فعالیت این واحدها را به صورت سنتی صادر كنند تا از بیكار شدن چندین هزار نفر شاغل در این حرفه جلوگیری و همچنین با ساماندهی و رصد فعالین این حوزه از ورود چوب های جنگلی و قاچاق به این كوره ها ممانعت شود.
كوره داران بخش سیمكان جهرم گفتند: اگر درختان لیموی خشك شده و دیگر درختان باغ های مركبات را كه از خشكسالی درحال مرگ هستند به زغال تیدبل نكنیم، چه كنیم؟
جهرم از مراكز عمده تولید مركبات و محصولات باغی در جنوب كشور در 193 كیلومتری جنوب شرقی شیراز است.
گزارش از محمدامین افشارپور
9873 /1876
شیراز- ایرنا - سخن از آوازه لیموی جهرم از قدیم مطرح بوده اما اینك زغال درختان لیموی این دیار سرآمد شده و كوره های درخت سوزی در این شهرستان استان فارس، مقصد زغال سازان شده است.
