شیعه و سنی كردن فرآیندهای جمعیتی نادرست است

برخی كارشناسان معتقدند نرخ باروری در استان سیستان و بلوچستان با توجه به محدودیت‌های موجود در این استان و ظرفیت زیستی پایین، نگرانی‌هایی برای شهروندان ایجاد كرده است و افزایش جمعیت در این استان موجب خواهد شد فقر موجود و محرومیت استان بازتولید شود و جمعیت بیشتری وضعیت بحرانی زندگی در این استان را تجربه كنند.
خشك شدن هامون و هیرمند، عامل بروز بسیاری از بحران‌های استان سیستان و بلوچستان است و سبب وضعیت بحرانی در اقتصاد این استان است. معیشت مردم در این استان به كشاورزی وابسته بوده و با خشك شدن منابع آبی، بخش عمده‌ای از مردم با مشكل اقتصادی مواجه شده‌اند. افزایش جمعیت یكی از عوامل مهم در رابطه با ایجاد بحران در این استان است.كارشناسان معتقدند دولت برای نجات سیستان و بلوچستان از وضعیت كنونی باید با افغانستان بر سر خرید حق‌آبه مذاكره و نیاز مردم این استان را برآورده كند.

** شیعه و سنی كردن فرایندهای جمعیتی در كشور نادرست است
رسول صادقی، جمعیت‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایرناپلاس در پاسخ به این گزاره كه برخی دلیل بالا بودن نرخ باروری در استان سیستان و بلوچستان را نگاه ایدئولوژیك و توصیه روحانیون اهل سنت می‌دانند، گفت: یكی از كارهای نادرستی كه برخی انجام می‌دهند شیعه و سنی كردن فرایندهای جمعیتی است. در مقابل این دوگانگی باید بر وحدت تأكید كنیم و باوجود تمایزات دینی، فرهنگی و... بر جامعه یكپارچه ایران اسلامی تأكید كنیم. دوگانه‌سازی شیعه و سنی عواقب و پیامدهای منفی به‌دنبال دارد.
وی افزود: در این زمینه، به بهترین وجه در اصل 13 سیاست‌های كلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری بر «ارتقای وفاق و همگرایی اجتماعی در پهنه سرزمینی به‌ویژه در میان مرزنشینان» تأكید شده است. بین 8 تا 10 درصد جمعیت ایران اهل سنت هستند. اهل سنت ایران در آذربایجان غربی، كردستان، سیستان و بلوچستان و... هستند كه تفاوت‌هایی ازنظر جمعیت شناختی با هم دارند.

** نرخ باروری سیستان و بلوچستان بیش از سه فرزند و بالاترین میزان در كشور است
معاون پژوهشی و فناوری مؤسسه مطالعات جمعیتی كشور درباره میزان نرخ باروری در این استان و دلایل بالا بودن آن گفت: به لحاظ جمعیت‌شناختی، باروری در میان بلوچ‌ها بالاتر از سایر اقوام ایرانی بوده است. وضعیت بالا بودن باروری در استان سیستان و بلوچستان به‌ویژه در میان بلوچ‌ها در سال‌های اخیر به این فرضیه منجر شده است كه باروری بالای آن‌ها ناشی از مذهب (اهل تسنن) است و به‌دنبال آن، فرض به هم خوردن تعادل جمعیت قومی و مذهبی كشور مطرح شده است، در حالی كه این درست نیست.
به گفته وی در این زمینه توجه به چند نكته ضروریست: اولاً، هر چند سطح باروری در این استان متفاوت بوده، اما روند باروری آن‌ها در چند دهه گذشته كاهش یافته است. به‌عنوان مثال، در اوایل دهه 1360 سطح باروری كل در استان سیستان و بلوچستان حدود 9.5 فرزند بوده كه در سال 1390 به 3.5 فرزند كاهش یافته است، یعنی 6 فرزند در سه دهه كاهش داشته‌ است.
صادقی در ادامه گفت: ثانیاً، باروری رابطه منفی و عكس با وضعیت آموزش و تحصیلات و سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی دارد. درنتیجه، بالا بودن باروری در استان سیستان و بلوچستان به‌عنوان محروم‌ترین استان كشور غیرقابل انتظار نیست. نرخ بی‌سوادی در این استان بالاست. بیش از 50 درصد زنان در سنین باروری بی‌سواد هستند. پس نباید انتظار داشت كه آن‌ها بچه كمتری به دنیا بیاورند. بنابراین، یكی از مهم‌ترین دلایل بالا بودن باروری در این استان بی‌سوادی و كم‌سوادی به‌ویژه در مناطق روستایی آن است.
وی افزود: سوم اینكه اگر مذهب عامل اصلی بالا بودن باروری در استان‌های حاشیه شرقی كشور است، باروری در استان‌های غربی كشور (كردستان و آذربایجان غربی) كه اهل تسنن هستند نیز باید بالا باشد. اما در این استان‌ها می‌بینیم كه به‌دلیل توسعه و تحصیلات، باروری‌شان حتی پایین‌تر از میانگین باروری كشور است. چهارم، نفوذ قوی شبكه خویشاوندی در استان سیستان و بلوچستان است كه افراد را برای ازدواج در سنین پایین‌تر و سریع‌تر فرزنددار شدن تحت‌فشار هنجاری قرار می‌دهد.

** بی‌سوادی و شبكه خویشاوندی از عوامل بالا بودن باروری است
این جمعیت‌شناس گفت: شبكه قوی خویشاوندی در این استان بسیار اهمیت دارد. از هر پنج ازدواج، چهار ازدواج با فامیل و خویشاوند است. در مقابل، در شمال كشور و استان گیلان كه پایین‌ترین باروری را دارد، از هر پنج ازدواج، چهار ازدواج با غیرفامیل است. نفوذ شبكه خویشاوندی بر افزایش باروری در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است.
وی افزود: از این‌رو، نقش مذهب بر باروری بالا در استان سیستان و بلوچستان جدی نیست و تفاوت‌های قومی و استانی در باروری تا حدود زیادی به سطح توسعه اقتصادی-اجتماعی و میزان دسترسی به خدمات رفاهی، بهداشتی و سطح سواد زنان بستگی دارد و سطح برخورداری پایین از مواهب توسعه‌ای می‌تواند نقش مهمی در وضعیت متفاوت جمعیتی این منطقه داشته باشد.
صادقی درباره تأثیر مباحث ایدئولوژیك بر جمعیت گفت: البته مباحث ایدئولوژیك هم تأثیر دارد، اما اثر آن در مقایسه با تحصیلات، سواد و نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی خیلی كمتر است. بعضی اوقات واقعیت‌های اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های باروری، مرزهای ایدئولوژیك را پشت سر می‌گذارد.
وی افزود: نكته دیگر اینكه افراد شیعه مذهب در سیستان و بلوچستان باروری بالاتری در قیاس با اهل سنت در استان‌های كردستان، آذربایجان غربی و... دارند. این وضعیت نشان می‌دهد كه مذهب خیلی تأثیرگذار نیست و بستر اجتماعی است كه اهمیت بیشتری دارد.

** مهاجرت نیز موازنه‌های قومی و مذهبی را به لحاظ جمعیتی به هم می‌ریزد
این مدرس جمعیت‌شناسی افزود: در سال‌های اخیر در سیستان و بلوچستان تغییرات تركیب قومی و مذهبی جمعیت در برخی مناطق محلی صرفاً ناشی از بالا بودن باروری نبوده، بلكه مهم‌تر از آن ناشی از مهاجرت بوده است. جریان مهاجرتی گسترده‌ای به‌ویژه به سمت استان خراسان رضوی در میان شیعه‌های این استان وجود دارد. همچنین امكان مهاجرت مناطق و جمعیت تشیع در این استان بیشتر است. اهل تسنن استان بیشتر در فقر و مجبور به ماندن هستند و فرصت‌های مهاجرتی محدودتری دارند.

گزارش از مهدی نجفی‌خواه
* اداره‌كل اخبار چندرسانه‌ای* ایرناپلاس**