روزنامه های مكتوب در برزخ دنیای آنالوگ و دیجیتال

به گزاش گروه تحلیل- تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، در این میان برخی از كارشناسان رسانه ای، افت تیراژ روزنامه ها را منطقه ای و مختص برخی از كشورها می دانند و معتقدند چنین اتفاقی در همه جای جهان نیفتاده است و در برخی از كشورها، روزنامه ها همچنان توانسته اند قدرت و جایگاه خود را حفظ كنند به عنوان مثال در ژاپن و یا امریكا كاغذ همواره اهمیت دارد و مردم مانند گذشته به رسانه های چاپی و كاغذی مراجعه می كنند.
حال آنكه عده ای دیگر از كارشناسان با توجه به روند جهانی شدن و نقش پر رنگ تكنولوژی ها در رسانه ها، آینده مطبوعات مكتوب را كم رنگ و در حال زوال می دانند و تنها راه ادامه حیات آن ها را در بروز شدن و سازگاری آن ها با شرایط كنونی می دانند. به عنوان مثال تبدیل روزنامه های چاپی به روزنامه های آنلاین به عنوان یكی از روش های سازگاری با شرایط كنونی عنوان شده است.
در هر حال، مطبوعات به عنوان ركن چهارم دموكراسی طی سالیان دراز بارها به چالش كشیده شده اند و در عصر حاضر به دلیل رشد و پیشرفت فناوری و اطلاعات، با این دغدغه مواجه هستند كه چگونه می توانند بقا داشته باشند و از برزخ كنونی یعنی دنیای آنالوگ و دیجیتال نجات یابند.
در این خصوص گفت و گوهایی با یاشار سلطانی سردبیر سایت اسكان نیوز و علی شاكر دانشجوی دكترای علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفت كه در ادامه به ارائه نظرات آن ها پرداخته می شود.
سلطانی در مورد وضعیت رسانه های دیجیتال و روزنامه های چاپی در دنبای كنونی گفت: همچنان شاهد یك دوران گذار از سمت رسانه های چاپی به سمت رسانه های دیجیتال در جهان هستیم. این پدیده در همه جای جهان نیز ساری و جاری است. در رقابت وجود میان رسانه های دیجیتال و روزنامه های چاپی، روزنامه ها عقب افتاده اند. یعنی اگرچه ما امروزه روزنامه داریم، اما برخلاف اسمشان اخبار روز گذشته را پوشش می دهند. سرعت انتقال اطلاعات روزنامه ها بسیار پایین است و این امر بطور اتوماتیك در حال روی دادن است.
وی درباره وضعیت روزنامه های چاپی در ایران و دیگر كشورها می گوید: در برخی از كشورها مثل ژاپن، روزنامه ها همچنان با استقبال بسیاری از مردم رو به رو هستند. چون فرهنگ مطالعه در این گونه از كشورها وجود دارد امری كه در ایران به ندرت دیده می شود.
این كارشناس رسانه افزود: چند روز پیش یكی از مجلات امریكایی تولد 175سالگی اش را گرفت. یعنی 175 سال این نشریه چاپ و منتشر می شود، اما در ایران تا روزنامه جدیدی بخواهد جا بیفتد با حكم قاضی مبنی بر توقیف آن مواجه می شود. نتیجه این امر آن می شود كه مردم كمتر با آن روزنامه عادت می كنند. در حالی كه روزنامه باید سال های سال كار كند تا اعتماد مردم را بدست بیاورد . در كشور ما تصمیماتی یك شبه مبنی بر توقیف روزنامه ها گرفته می شود كه مانع از ادامه فعالیت آن ها می شود.
سلطانی در خصوص جنبه های مثبت و منفی رسانه های دیجتال افزود: پخش اخبار جعلی و دروغ از طریق رسانه های دیجیتال بسیار شایع و معمول است. چیزی كه در رسانه های چاپی به ندرت دیده می شود. از طرف دیگر سرعت انتقال اطلاعات در رسانه های دیجیتال بسیار است و این امر در كنار مزیت بودن، سبب شده است تا بیشتر مخاطبان سطحی نگر و تیتر خوان شوند . اما از طرف دیگر به دلیل همین سرعت رسانه های دیجیتال، هرازگاهی شاهد موجی هستیم كه در اثر ماهیت خبر ایجاد می شود. برای مثال اگر تصویر جسد كودك پناهجوی در كنار ساحل (مدیترانه) یادتان باشد، باید بگویم كه فضای مجازی كاری كرد كه این خبر در سراسر جهان بازتاب بسیاری داشته باشد و حتی تصمیم گیری هایی هم در سراسر جهان در همین ارتباط گرفته شده است.
وی در رابطه با مزایای روزنامه های چاپی نیز گفت: اكنون بیشتر روزنامه ها به سمت تحلیل رفته اند و این یك اتفاق خوبی است. وقتی خبری كه امروز روی داده است و فردا چاپ می شود، در كنارش تحلیل و بررسی هم گذاشته می شود و امر مهم، نیز همین تحلیل ها هستند. از مزایای دیگر روزنامه ها اصالت و ماندگاری آن ها است. هر ساله به مناسبت سالگرد انقلاب شاهد این هستیم كه صفحه اول روزنامه كیهان با این تیتر كه ' شاه رفت' یا 'امام آمد' در رسانه های مختلف بازنشر می شود. در واقع این امر اصالت و ماندگاری روزنامه ها را نشان می دهد. شما می توانید آرشیو روزنامه ها را داشته باشید. مثلا شما می توانید آرشیو همشهری یا كیهان را ببینید چون جمع آوری شده اند اما در رسانه های دیجیتال و شبكه های مجازی این گونه نیست. مثلا خیلی از مطالبی كه من در سایت نوشته ام باید در گوگل جستجو كنم تا آنها را پیدا كنم در حالیكه روزنامه با آرشیو بندی می تواند همیشه در دسترس باشد.
سلطانی اضافه كرد: از طرف دیگر جنس كاغذ و لمس آن و حتی روحی كه در كاغذ وجود دارد حس نوستالژیكی را به وجود می آورد كه رسانه های دیجیتال فاقد آن ها هستند و این یكی دیگر از مزایای مهم روزنامه های چاپی است.
وی از دیگر مزایای روزنامه های چاپی را برخورداری از شورای سردبیری و ویراستاری دانست، چیزی كه در رسانه های دیجیتال وجود ندارد و همین امر سبب می شود اخباری كه در رسانه های دیجیتال منتشر می شوند ارزش های خبری لازم را نداشته باشند.
وی با ارائه راهكارهایی برای حفظ و بقای اصالت روزنامه ها از آن جمله دادن یارانه، گفت: لازم است تا در این باره توجه و سوبسید خاصی از سوی دولت برای روزنامه ها در نظر گرفته شود. این امر سبب می شود روزنامه نگاری به عنوان شغلی كه كه فارغ از سودآوری است، همچنان بتواند به فعالیت خود ادامه دهد و جایش را در میان رسانه های دیجیتال حفظ كند. دولت همچنین باید فرهنگ كتاب خوانی را در كشور جا بیندازد و مردم را به اشكال مختلف به كتاب و كتاب خوانی تشویق كند.
سلطانی بیان داشت: همچنین جایگاه روزنامه ها باید مشخص شود. خیلی از روزنامه نگاران نسبت به گذشته بی انگیزه شده اند و حتی اخبار تولیدی خودشان را نگاه نمی كنند پس دولت باید نه تنها نگاه ویژه ای به این گروه داشته باشد بلكه حمایت ویژه ای هم از آنها به عمل آورد. امروزه اكثر روزنامه نگاران تبدیل به روابط عمومی چی شده اند. چون روزنامه ها ماندگار نیستند و از ثبات لازم برخوردار نیستند لذا روزنامه نگاران به لحاظ مالی و بیمه، جذب احزاب و گروه های مختلف شده اند تا بتوانند به لحاظ مالی حمایت شوند و به كارشان ادامه دهند.
علی شاكر نیز در خصوص وضعیت رسانه های دیجیتال و روزنامه های چاپی عنوان داشت: مشخص است كه بحران كاغذ با روزنامه‌های ایرانی چه كرده است. مدیران روزنامه‌های بزرگ اكنون از هم كاغذ قرض می‌كنند و حجم آگهی‌های كاغذی چنان كم شده است كه نمی‌دانند با نیروهای مازاد خویش در سازمان رسانه‌ای چه كنند.
وی افزود: معمولا رسانه‌های جدید همیشه برای بازار رسانه‌های پیش از خود، تهدید محسوب می‌شدند، ولی در این میان رسانه‌ها سعی كرده‌اند كارویژه‌ها و وظایف خود را ارتقا دهند تا همچنان در رقابت‌های رسانه‌ای باقی بمانند. این بار به نظر می‌رسد موضوع بر سر رقابت میان روزنامه و رادیو نیست كه روزنامه‌ها به سمت مطالب تحلیلی‌تر بروند و همچنان در میدان رقابت باقی بمانند بلكه این روزها مخاطب‌ِ مصرف‌زده هر آنچه می‌خواهد از دل پیام‌رسان‌ها و شبكه‌های اجتماعی می‌یابد. از آن مهمتر فرد دیگر مخاطب نیست بلكه نقش «كاربر» را نیز دارد یعنی خود فرد هم به یك تولیدكننده تبدیل می شود. این هیاهوی اخبار ذهن و حافظه محدود ما را خسته كرده است و تنها به خواندن اتفاق‌ها(معمولا اتفاق‌‌های بد!) اكتفا می‌كنیم و حوصله و توان خواندن تحلیل‌ها را نیز نداریم.
شاكر در خصوص مزایای روزنامه های چاپی افزود: به طور سنتی اطلاعاتی كه روی كاغذ منتشر می‌شود برای ما اعتبار بیشتری دارد. البته این امر نیز در حال افول است. اما هنوز هم در دنیا با بكارگیری شیوه‌هایی مثل «روزنامه‌نگاری شكل‌بلند» (Long form Journalism) و همچنین پیگیری رویكرد «روزنامه‌نگاری آهسته» (Slow Journalism) خوانندگان به روزنامه‌های كاغذی وفادار مانده‌اند.
وی با اشاره به راهكارهایی به منظور ماندگاری روزنامه های مكتوب افزود: باید به سمت یك راه‌حلی بومی رفت. ما از ابتدای شكل‌گیری روزنامه در ایران برای «مردم» نشریه منتشر نكرده ایم. نشریه ها همیشه ابزاری برای حكومت بودند و از بالا به پایین به آن ها نگریسته می شد. چه بسا فرمان محمدشاه برای انتشار كاغذ اخبار این بود كه آن را برای «تربیت رعیت» منتشر كنید. لذا به گفته استادان روزنامه‌نگاری، بزرگترین و مهمترین مانع روزنامه‌‌نگاری در ایران از ابتدا خود حكومت‌ها بودند.
این كارشناس حوزه رسانه اضافه كرد: حكومت ها به شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم رسانه‌ها را كنترل می‌كنند. اینجاست كه برای نمونه روزنامه‌ها بیش از اینكه دغدغه‌های مردم را بنویسند، در پی خواسته‌های حاكمان هستند. روزنامه‌های ما از دغدغه‌‌های اصلی مردم نمی‌نویسند. برخی روزنامه‌نگاران در طول ماه ممكن است یك بار هم از پشت میزشان به كوچه و خیابان نروند و با كسی صحبت نكنند. از همه این‌ها مهمتر اینكه مخاطب حوصله مطالب تكراری را ندارد. اگر كسی بهترین كار راهم انجام دهد كسی به او آفرین نمی گوید.
وی افزود: راهكار نهایی فقط در دست روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه نیست. مردم خسته‌ هستند و چهره امید روز به روز بیشتر مخدوش می‌شود و در این وضعیت رسانه‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند كاری كنند. باید از دغدغه‌های اصلی مردم نوشت ولی حاكمیت بنابر مصالح، اجازه این كار را نمی‌دهد ما پیش از وقوع فساد ساكت هستیم و پس از وقوع جرم تازه از آن سخن می گوییم. مسلم است كه مردم از روزنامه ها خسته شوند. بنابراین دولت باید فضای بازی برای فعالیت روزنامه ها در نظر بگیرد تا ان ها همچنان بتوانند مخاطبان خود را حفظ كنند.
پژوهشم**م - ا**1552