كتاب های كمك درسی؛ پاسخ به تقاضایی صادق یا كاذب

به گزارش خبرنگار ایرنا، بر اساس آمار خانه كتاب مجموع كتاب های منتشرشده در شهریور 97 شامل كتاب های چاپ اول و تجدید چاپ شامل شش هزار و 665 عنوان و سه هزار 918 عنوان چاپ اول و دو هزار و 747 عنوان تجدید چاپ است.
بر همین اساس از مجموع نزدیك به 6 هزار و 665 عنوان، هزار و 584 عنوان یعنی نزدیك به 30 درصد این كتاب ها در رده بندی كمك درسی قرار می گیرند كه آمار قابل توجهی به ویژه با توجه به وضعیت بازار كاغذ و نشر به شمار می آید و بعد از كتاب های كمك درسی كتاب های ادبیات با یكهزار و 82 عنوان قرار دارد كه با توجه به گستردگی و اقبال عمومی نسبت به آن چندان نیست.
با وجود این آمار و تقاضایی كه برای این كتاب ها وجود دارد و عملا عرضه آنها را به تجارتی پرسود برای ناشران تبدیل كرده است، مسئولان وزارت آموزش و پرورش دست كم در دولت دوازدهم بارها با توسل به این كتاب ها در مدارس به ویژه دوره دبستان مخالفت و بر مهارت آموزی تاكید كرده اند.
برای نمونه وزیر آموزش و پرورش مهر 96 و اندكی پس از انتصاب به وزارت، با بیان اینكه هنوز اهداف دوره های تحصیلی كه می تواند ارتباط طولی بین پایه ها و برنامه های درسی ایجاد كند، به اجرا در نیامده، گفت: در حوزه برنامه درسی با نارسایی هایی روبرو هستیم؛ از جمله رقبایی (كتاب های كمك آموزشی) كه طعنه به كتاب های درسی می زنند و در برخی مواقع اهداف برنامه های درسی های ما را تهدید می كنند.
سیدمحمد بطحایی افزود: كتاب های كمك آموزشی كه وجود دارد و داخل كیف و كلاس می آیند به عنوان رقیب برنامه درسی می دانم. در این رابطه باید آسیب شناسی به صورت مجددانه صورت گیرد و ریشه هایی كه باعث این مشكل شده را پیدا كنیم.
وی ضمن تاكید بر اینكه در مواجه با رقبایی كه برنامه درسی را مورد تهدید قرار داده، موفق نبودیم، تصریح كرد: معلم بچه ها را حتی در كلاس اول به كتاب های كمك اموزشی ارجاع می دهد و این نقیصه است كه نباید از آن چشم پوشی كرد.
این تنها بخشی از سخنانی است كه مسئولان وزارت آموزش و پرورش از شخص وزیر تا معاون آموزش ابتدایی و
دیگر مسئولان این وزارتخانه بیان و در آن بر حذف كتاب های كمك درسی، تكیه بر كلاس و مدرسه محوری و مهارت آموزی تاكید كرده اند.
هر چند یك سال زمان كافی برای بررسی میزان موفقیت این سیاست ها نیست، این روندی است كه از مدت ها قبل آغاز شده و همچنان چشم اندازی مبنی بر كاهش توجه دانش آموزان و اولیای مدرسه و خانواده به چشم نمی رسد.
خبرگزاری ایرنا برای پی بردن به دلایل اقبال به این كتاب ها در گزارش هایی با ذی نفعان مختلف یعنی دانش آموزان، آموزگاران و مولفان كتاب های درسی و غیردرسی همچنین كارشناسان حوزه تعلیم و تربیت گفت وگو كرده است.
یك مولف كتاب های كمك درسی و كارشناس تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه آموزش ایرنا در پاسخ به این سؤال كه چرا دانش‌آموزان در پایه‌های مختلف به كتاب‌های كمك‌آموزشی نیاز دارند، گفت: كتاب‌های درسی در بعضی موارد، جوابگوی پرسش‌ها و نیازهای آموزشی دانش‌آموزان نیست.
«برای نمونه، كتاب‌های علوم در مقطع دبستان، فعالیت‌محور شده است و كمتر در كتاب، به سوالات دانش‌آموز پاسخ داده می‌شود. در مواردی معلمان نیز قادر به حل مشكلات آن‌ها نیستند. همچنین با توجه به این‌كه فرهنگ آموزشی ما مبتنی بر ارزشیابی و امتحان است، كتاب‌های درسی، محتوای كافی برای پاسخ به این نیاز مدارس و دانش‌آموزان را ندارد.»
به گفته قادری نگرش آموزگاران و خانواده‌ها مبنی بر ضرورت حل تمرین‌های بیشتر و وجود درسنامه‌ در كتاب‌های كمك‌آموزشی، از دیگر دلایل استفاده از این كتاب‌هاست.
وی ادامه داد: دانش آموزان باید برای درك بهتر برخی مفاهیم كتاب درسی، این مفاهیم را در آزمایشگاه‌ها به صورت عملی تجربه كنند، ولی بسیاری مدارس به ساده‌ترین آزمایشگاه‌ها هم مجهز نیستند یا امكانات كافی در حد موضوعات مطرح‌شده در كتاب‌های درسی را ندارند. همچنین حجم سنگین بعضی كتاب‌های درسی و متناسب نبودن ساعات آموزش با میزان مطالب كتاب، آموزگاران را به این سمت سوق می‌دهد كه دانش‌آموزان را به خرید كتاب‌های كمك‌آموزشی تشویق كنند.

***وجود كلی گویی و ابهام در كتاب های درسی
نویسنده كتاب «ماجراهای خواندنی»، با اشاره به وجود كلی‌گویی‌ها و ابهامات در برخی از كتاب‌های درسی، اظهار داشت: كتاب‌های كمك‌آموزشی استاندارد و مورد تأیید آموزش و پرورش، با محتوای مناسب، به دانش‌آموز در درك مفهوم كمك می‌كند. اما مشكل از جایی شروع می‌شود كه كتاب‌های غیراستاندارد، به صورت اجباری به مدارس راه می‌یابند و برخلاف سیاست‌های وزارت آموزش و پرورش، در برنامه درسی دانش‌آموزان قرار می‌گیرند.
وی در ادامه، دیگر دلیل نیاز به كتاب‌های كمك‌آموزشی را در ناتوانی علمی و بی‌انگیزگی آموزگاران دانست و افزود: در بعضی مدارس دولتی، آموزگار فرصت یا حتی انگیزه كافی را برای آموزش دروس - آن هم به شیوه‌های مؤثر- ندارد. این مساله در پایه‌های بالاتر، مانند پایه ششم بیشتر مشاهده می‌شود؛ زیرا با این‌كه زمان زیادی از استقرار این نظام جدید آموزشی نمی‌گذرد، كتاب‌ها چند بار بازنگری و اصلاح شده و آموزگاران هم یا به تدریج برای تدریس این كتاب‌ها آموزش دیدند یا اصلاً فرصتی برای فراگیری محتوای جدید كتاب‌ها نداشتند. بنابراین توانایی لازم برای تدریس به دانش‌آموزان و حل مشكلات آن‌ها را كسب نكردند.

***سطوح مختلف توانایی دانش آموزان
قادری با تأكید بر تفاوت‌های علمی دانش‌آموزان در یك كلاس گفت: گاه این نیاز احساس می‌شود كه بعضی دانش‌آموزان ضعیف‌تر، با استفاده از كتاب‌های كمك‌آموزشی، به سطح دیگر دانش‌آموزان برسند. اما وجود معلمان كارآزموده و دلسوز، تا حدود زیادی دانش‌آموزان را از خرید كتاب‌های كمك‌آموزشی گوناگون بی‌نیاز می‌كند.»
وی ادامه داد: امروزه كتاب‌هایی همانند آنچه روزگاری از آن با عنوان حل‌المسائل یاد می‌شد، در بازار وجود دارد. البته آموزگاران معمولاً خرید این كتاب‌ها را به دانش‌آموزان و والدین توصیه نمی‌كنند؛ ولی در مواردی والدین برای این‌كه فرزندانشان بتوانند به پرسش‌های كتاب درسی پاسخ دهند، این كتاب‌ها را تهیه می‌كنند.
نویسنده كتاب «به نام خدا خواندن آغاز شد» افزود: بعضی آموزگاران، مؤلف همین كتاب‌ها هستند و بدین ترتیب مدیر و معاون آموزشی مدرسه را متقاعد می‌كنند كه همان كتاب را برای دانش‌آموزان بخرند یا به والدین توصیه كنند. همچنین تبلیغات رسانه‌ای با تأكید بر این‌كه كتاب‌های ما موجب موفقیت فرزندانتان خواهد شد، والدین را به خرید بیشتر كتاب‌های كمك‌آموزشی تشویق می‌كند.

***درآمد مدارس از خرید كتاب‌های كمك آموزشی
قادری همچنین به درآمد مدارس از خرید این كتاب‌ها اشاره كرد و گفت: ناشران معمولاً كتاب‌ها را با تخفیف به مدیران مدارس می‌فروشند؛ ولی مدیران كتاب‌ها را با همان قیمت پشت جلد دراختیار دانش‌آموزان می‌گذارند، كه این نیز منبع درآمدی برای مدارس است و گفته می‌‌شود كه برای هزینه‌های مدرسه به مصرف می‌رسد. اینجاست كه گاهی حتی كتاب‌های غیراستاندارد و بی‌كیفیت هم به بعضی مدارس راه پیدا می‌كنند؛ چون تخفیف‌های چشمگیر و امتیازات ویژه‌ای دارند.

***كتاب‌های جشنواره‌ای و كتاب‌های مدرسه‌پسند
وی در پاسخ به این سؤال كه آیا كتاب‌های كمك‌آموزشی ارزیابی می‌شود، گفت: دفتر انتشارات و تكنولوژی آموزشی، پس از بررسی و ارزیابی كتاب‌های كمك‌آموزشی، فهرست كتاب‌های مناسب و تأیید شده را در قالب كتابنامه رشد چاپ كرده، دراختیار مدارس قرار می‌دهد. اما بر اساس ضوابط، مدیران مدارس نباید خانواده‌ها را مجبور به خرید این كتاب‌ها بكنند.
قادری افزود: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای بهبود بخشیدن به كیفیت كتاب‏‌های آموزشی، با استفاده از دیدگاه‌های كارشناسان آموزش و پرورش و بر اساس نیاز‌ها و استانداردهای هر حوزه درسی و بر مبنای راهنمای برنامه درسی، كتاب‌های مناسب را شناسایی می‌كند. در مراحل بعد، برخی از این كتاب‌ها به جشنواره كتاب‌های آموزشی رشد راه می‌یابند و حتی در فهرست كتاب‌های مناسب (مندرج در انتهای كتاب درسی) نیز قرار می‌گیرند.
وی تأكید كرد: با وجود این كه كتاب‌هایی كه با طرح سؤال‌های پرتكرار به حافظه‌محوری رو می‌آورند، توسط دبیرخانه سامان‌دهی منابع و مواد آموزشی تأیید نمی شوند، گاه مدیران مدارس و اولیای دانش‌آموزان این كتاب‌ها را بیشتر می‌پسندند.
قادری ادامه داد: همین امر و اختلاف در سیاست‌های رسمی آموزش و پرورش با سلیقه مدیران و اولیا و نیاز دانش‌آموزان گاه باعث می‌شود كه بعضی ناشران كتاب‌های كمك‌آموزشی، به سمت تهیه دو نوع كتاب بروند؛ از یك طرف كتاب‌هایی همسو با سیاست‌های دفتر انتشارات و تكنولوژی آموزشی و مناسب برای راه‌یابی به جشنواره‌ رشد، و از طرف دیگر، كتاب‌های مورد نظر مدیران و معلمان مدارس.

***دانش آموزان گاه حتی نیمی از اطلاعاتی را كه باید، نمی توانند فرا بگیرند
وی در پاسخ به این سؤال كه آیا همه مدارس فقط كتاب‌های مورد تأیید دفتر انتشارات و تكنولوژی آموزشی را تهیه می‌كنند، گفت: گاه بعضی مدیران كتاب‌هایی خارج از این فهرست را هم به دانش‌آموزان توصیه می‌كنند؛ ولی بسیاری مدیران در خرید دقت دارند و از ناشران، كتاب‌هایی را می‌خواهند كه تأییدیه دفتر مذكور را داشته باشد.
قادری، كه یكی از نویسندگان مجموعه تقدیر شده «مهارت‌های زندگی برای دانش‌آموزان دبستان» در سیزدهمین جشنواره كتاب رشد است، در پاسخ به این سؤال كه اگر دانش‌آموزی با سطح متوسط در یك مدرسه دولتی از هیچ كتاب كمك‌آموزشی استفاده نكند، آیا در آزمون‌های مدارس با مشكل روبرو می‌شود، گفت: با وجود مشكلاتی كه برشمردم، حتی با وجود استفاده از كتاب‌های كمك‌آموزشی هم احتمالاً چنین خواهد شد. مسأله این است كه فرزندان ما با حجم زیادی از اطلاعات مواجه هستند كه اغلب نمی‌توانند حتی نیمی از آن را به خوبی فراگیرند و این مشكل در مقاطع بعدی تحصیلی آ‌نها نیز جلوه خواهد كرد. بنابراین برای حل مشكل، به كتاب‌های كمك‌آموزشی و كلاس‌های خصوصی متوسل می‌شوند؛ گرچه از این راه نیز معمولاً به موفقیت چندانی دست نمی‌یابند.
علمی**9157**1440