حفاظت از دنیای كودكانه در پرتو قوانین حمایتی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیمان نامه حقوق كودك را در 1989 میلادی با هدف رعایت حقوق كودكان به تصویب رساند. این پیمان‌نامه، یك كنوانسیون بین‌المللی به شمار می رود كه به بیان حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این قشر می پردازد و دولت‌های امضاكننده را موظف به اجرای آن می سازد. این معاهده 20 نوامبر 1989 میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مورد پذیرش اعضا قرار گرفت و با پیوستن 193 كشور از مقبول‌ترین سندهای حقوق بشر در تاریخ محسوب می شود.

در مقدمه این كنوانسیون آمده است: «نظر به‌ این‌ كه‌ سازمان‌ ملل‌ در اعلامیه‌ جهانی‌ حقوق‌ بشر اعلام‌ كرده است‌ كه‌ دوران‌ كودكی‌ مستلزم‌ مراقبت ها و مساعدت های‌ ویژه‌ می‌باشد، با اعتقاد به‌ این‌ كه‌ خانواده‌ به‌ عنوان‌ جزء اصلی‌ جامعه‌ و محیط‌ طبیعی‌ برای‌ رشد و رفاه‌ تمام‌ اعضای‌ خود به خصوص كودكان‌ می‌بایستی‌ از حمایت ها و مساعدت های‌ لازمه‌ به‌ نحوی‌ برخوردار شود كه‌ بتواند مسوولیت های‌ خود را در جامعه‌ ایفا كند، با تشخیص‌ این‌ كه‌ كودك‌ برای‌ رشد كامل‌ و متعادل‌ شخصیتی‌ خود می‌بایستی‌ در محیط‌ خانواده‌ و در فضایی‌ (مملو) از خوشبختی‌، محبت‌ و تفاهم‌ بزرگ‌ شود، با توجه‌ به‌ این‌ كه‌ كودك‌ می‌بایست‌ آمادگی‌ كامل‌ برای‌ زندگی‌ فردی‌ در جامعه‌ داشته‌ باشد و در سایه‌ ایده‌آل هایی‌ كه‌ در منشور سازمان‌ ملل‌ اعلام‌ شده‌، خصوصاً صلح‌، احترام‌، بردباری‌، آزادی‌، برابری‌ و اتحاد بزرگ‌ شود...»

نماینده دائم دولت جمهوری اسلامی ‌ایران در 14 شهریور 1369 كنوانسیون حقوق كودك را امضا كرد و مجلس شورای اسلامی‌ در اسفند 1372 طی ماده‌ واحده‌ای آن را به تصویب رساند و این كنوانسیون در هشتم مرداد 1373 در ایران لازم ‌الاجرا شد.

با وجود اینكه ماده 51 كنوانسیون حقوق كودك حق شرط نسبت به این كنوانسیون را فقط در زمان تصویب یا الحاق مجاز می‌داند، اما دولت ایران هنگام امضای كنوانسیون حق شرطی بدین شرح برای خود مقرر كرد: «دولت جمهوری اسلامی ‌ایران در مورد مقررات و موادی از كنوانسیون كه ممكن است مغایر با شریعت اسلام باشد، اعمال رزرو می‌نماید و این حق را برای خود محفوظ می‌دارد كه هنگام تصویب نیز چنین رزروی را اعمال نماید.» البته باید توجه اشت كه بسیاری از كشورهای اسلامی نیز در زمان الحاق یا تصویب كنوانسیون حقوق كودك برای خود رزروهایی با این مضمون مقرر كرده ‌اند.

نهادهای بین‌المللی و دولت‌ها، موضوع حقوق كودك در عرصه بین‌المللی را در طول چند دهه گذشته، مورد توجه قرار داده اند. با توجه به اینكه مبانی و پشتوانه قوانین دولت جمهوری اسلامی ‌ایران، برپایه شرع مقدس اسلام قرار دارد به حقوق كودك نیز از جنبه‌های گوناگون پرداخته شده است.

لایحه حمایت از حقوق كودكان و نوجوانان یكی از اقدام های موثر دولت دوازدهم بود كه در دوم مرداد 1397 خورشیدی در مجلس مجلس شورای اسلامی به تصویب نمایندگان مجلس رسید. این لایحه كه دارای 44 ماده است به موضوع هایی چون سوء استفاده از كودكان، تجاوز و جلوگیری از رسیدن آنان به حقوقشان، شكنجه جسمی و روحی، ممانعت از تحصیل، نادیده گرفتن عمدی سلامت بهداشت روانی و جسمی، جرم انگاری خرید و فروش كودكان، سوء استفاده از كودكان برای درآمدهای اقتصادی و سایر موارد می پردازد و همچنین در آن وظایف نهادهایی مانند وزارت كشور، آموزش و پرورش، بهزیستی، دادگستری و مجموعه های مرتبط را با امور كودكان پیش بینی كرده اند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی كودك به گفت وگو با «لیورا سعید» كارشناس روانشناسی، درمانگر كودك و نوجوان و مشاور مهارت های زندگی پرداخت.

**نقش غیرقابل انكار، خانواده در پرورش كودكان
خانواده به عنوان نخستین مكانی كه كودك در آن تولد، رشد و تربیت می‌ یابد و نهادهای آموزشی نیز ایستگاه ابتدایی فرد برای اجتماعی شدن و آموختن مهارت های زندگی به شمار می روند. هر چه این 2 محیط از ابعاد مختلف و آموزه ‌هایی كه به كودك انتقال می دهند، غنی تر باشند، كودك در آینده قادر خواهد بود تا بر مشكلات پیش روی فائق آید و بتواند بر هیجان های روانی، اجتماعی و جسمی غلبه پیدا كند. در پاسخ به این موضوع كه چگونه باید این آگاهی ها به كودك منتقل شود می توان گفت كه والدین و مربیان مهمترین قسمت پازل در زندگی افراد برای انتقال، این آموزش ها و مهارت ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم است، فرزندان با الگوبرداری از رفتارهای پدر و مادر، آموزه هایی چون مدیریت استرس و كنترل خشم را فراگیرند و در آینده آن را در زندگی فردی به كار می گیرند.

خانواده ها همچنین با بهره گیری از ابزارهایی چون بازی، خواندن كتاب و گفت وگو دیگر مهارت های زندگی را به فرزندان خویش می آموزد. در سال های گذشته، برخی مهدكودك ها و مدرسه ها در اقدامی مناسب و به وسیله روانشناسان و با كمك بازی، قصه گویی و نمایش های خلاق به دانش آموزان مهارت های زندگی را می آموزند. تمام انسان ها نیازمند یادگیری این مهارت ها هستند به عنوان مثال جرات مندی یا توانایی حل مساله، آموزش هایی به شمار می روند كه اگر پدر و مادر افراد با جراتی نباشند و در برخورد با مسایل زندگی، شیوه انفعال و پرخاشگری را در پیش بگیرند، كودك نیز نمی تواند به این ویژگی ها مجهز شود، پس می بایست كه پدر و مادر این مهارت‌ها را بیاموزند و به كودكان خود انتقال دهند.

**كودكان و چالش های فراوان
اكنون چالش های متعددی كودكان را تهدید می كند. تغییر و تحولاتی كه در دنیای كنونی وجود دارد بسیار سریع اتفاق می‌افتد، در گذشته این سرعت در دنیا وجود نداشت، مهمترین مساله ای كه كودكان امروزه با آن دست به گریبان هستند، فضای مجازی و دنیای الكترونیك است. سرعت موجود در انتقال اطلاعات در وسایل ارتباط جمعی به طور كلی، افراد را دچار استرس، اضطراب و فشار روانی می كند و كودك چون كه قشر آسیب پذیر جامعه به شمار می رود، آسیب هایی كه به جسم، روان، عواطف و سیستم عصبی كودكان وارد می شود، بسیار بیشتر است. همچنین علاوه بر این دگرگونی ها، افراد با بحران های دیگر اقتصادی و اجتماعی مانند بیكاری، طلاق والدین و چالش های زیست محیطی در كشور روبه رو هستند كه این مشكلات، كودكان را نیز تحت تاثیر خود قرار می دهد. موضوع هایی كه سبب شده است تا آمار اضطراب، رفتارهای مقابله جویانه(لجبازی‌ها و نافرمانی) و افسردگی در كودكان، افزایش یابد.

**كودكان و آموزه هایی چون عزت نفس و اعتماد به نفس
عزت نفس به احساس ارزشمندی، شایستگی و كفایت گفته می شود كه فرد در ارتباط با خویش احساس می كند. اعتماد به نفس به این معنا است كه فرد توانمندی ها و ظرفیت های خویش را بپذیرد و در مسیر موفقیت گام بردارد. كودكی كه خانواده‌ای با عزت نفس و با احساسات مثبت مانند عشق، احترام، امنیت و پذیرش كودك پرورش می یابد، این مفاهیم سریع‌تر و راحت‌تر به كودك انتقال پیدا می كند.

**كودكان كار و ناهنجاری های اجتماعی
كودكان كار در معرض آسیب های بیشتری چون اعتیاد، آزار و اذیت های جنسی و بیماری های جسمی در مقایسه با دیگر كودكان قرار دارند. این كودكان از مشكل هایی مانند كمبود تغذیه مناسب، عدم بهداشت و درمان و بی سوادی رنج می برند در سال های گذشته مدرسه هایی مخصوص این كودكان، راه اندازی شد كه روانشناسان در قالب مهارت های زندگی، آموزش های خود مراقبتی و هشدارهای لازم در ارتباط با خطرها و آسیب هایی كه این كودكان را تهدید می كند، به آنها می دهند. باید تدابیری اندیشیده شود تا مربیان و متخصصان كارآزموده، این كودكان را نسبت به مخاطراتی كه پیش رو دارند، آگاه سازند.

**ازدواج كودكان و پیامدهای منفی آن
ازدواج زیر سن قانونی 18 سال در سطح بین الملل، ازدواج اجباری و نمونه ای از خشونت جنسی به شمار می رود و در تمام جهان این پدیده و واگذاری مسوولیت های سنگین زندگی مشترك بر دوش كودك، امری مذموم است. نداشتن آگاهی نسبت به نیازها و چگونگی رشد كودك سبب می شود تا خانواده ها به این امر اقدام كنند. دوره كودكی، برهه ای است كه به طور كامل باید به وسیله كودك، سپری شود و در جریان آن با تجربه كردن آموزش ها، تفریحات و بازی ها به بلوغ جسمی و اجتماعی برسد. ازدواج كودكان سبب می شود تا فرد با وجود آن كه به لحاظ جسمی بزرگ شده اما به دلیل برآورده نشدن و سركوب بسیاری از نیازها و خواسته هایش از نظر روانی، عاطفی، ذهنی و اجتماعی، هنوز در دوران كودكی باقی مانده است و در بزرگسالی از این افراد، رفتارهایی متضاد و عجیب دیده می شود تا بدین ترتیب كودكی زندگی نكرده خویش را جبران كنند. ناهنجاری هایی كه در زندگی این افراد به وقوع می پیوندد مانند یك زنجیر به نسل های بعدی انتقال می یابد. به همین دلیل برای ریشه كنی این پدیده می بایست قانون گذاران و متولیان امر در این ارتباط تدابیر لازم را به كار بندد.

همچنین «مطهره ناظری» وكیل دادگستری و رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق كودكان نیز به ایرنا درباره قوانین حمایت از كودكان در كشورهای مختلف گفت: از منظر حقوقی نوع عملكرد و قوانین حمایتی دیگر كشورها در محافظت از كودكان و در منع خشونت علیه آنها یكسان نیست و هر یك به واسطه سیستم حقوقی متبوع خود به نحوی از حقوق كودكان در برابر خشونت و بدرفتاری حفاظت می كنند. برای نمونه در قانون استرالیا انواع بدرفتاری با كودكان جزو جرایم سنگین محسوب می شود. در بعضی موارد دولت كودكی را كه با او بدرفتاری شده است، از خانواده اش جدا می كند تا كودك در امان باشد. همچنین اگر مردم بدانند یا گمان كنند كه كودكی مورد بدرفتاری قرار می گیرد باید طبق قانون به پلیس گزارش دهند.

در استرالیا تنبیه بدنی یا كتك زدن كودكان برای تربیت و انضباط قابل قبول نیست و بسیار اهمیت دارد كه والدین روش های تربیت بدون خشونت كودكان را یاد بگیرند. والدین می توانند از شوراها، مددكاران اجتماعی،مشاورها، مهدكودك ها، مدارس، مراكز محلی و مراكز مراقبت از كودكان درباره روش های تربیت كودكان بدون استفاده از خشونت راهنمایی و مشاوره بگیرند.

وی در ادامه بیان داشت: در قانون آلمان نیز در صورتی كه كودكان با خشونت مواجهه شوند، دادگاه برای كودك در طول مدت دادرسی وكیلی موسوم به «وكیل كودك» تعیین می كند و وكیل كودك باید مصالح كودك را مشخص و در جریان دادرسی مطرح كند در این صورت دادگاه نیز اقدام های لازم را همچون اخطار، ممنوعیت تماس، سلب حضانت و ملاقات و دورشدن محل سكونت كودك برای دفع خطر از آسایش كودك انجام می دهد.

بنابراین می توان گفت كه قوانین حمایتی بواسطه مترقی بودن سیستم حقوقی كشورها متغییر است و بدون تردید به هر میزان حمایت و محافظت از حقوق همه جانبه كودكان بیشتر باشد توانایی بر كنترل سطح خشونت نیز بیشتر است و بدین ترتیب با خشونت كمتری نسبت به كودكان مواجه خواهیم بود.

رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق كودكان بی توجهی به شناسایی علل و عوامل بنیادی خشونت و نبود پیش بینی ساز و كارهای اجرایی و حمایتی در تأمین امنیت اجتماعی جامعه را از جمله چالش های موجود در پیشگیری از خشونت علیه كودكان دانست و اظهار داشت: یكی از دغدغه‌ ها و مطالبه های جدی فعالان حوزه حقوق كودكان در ایران، ارتقای آﻣﻮزش و آگاهی ﻋﻤﻮﻣﻲ، همچنین تصویب لایحه حمایت از كودكان و نوجوانان است. با در نظر گرفتن اینكه تحول های قوانین مصوب در چند سال اخیر مثبت بوده و با تصویب قانون مجازات و آیین دادرسی كیفری جدید، تحول های مهمی در زمینه حقوق كودكان ایجاد شده است اما باید به این مساله توجه داشت كه ما فاصله زیادی تا حد ایده آل درباره حقوق كودكان و نوجوانان داریم و هنوز هم نقص ها و خلا‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد.

می توان نتیجه گرفت كه تصویب این لایحه می تواند تا حدود زیادی به مقابله با انواع خشونت ها علیه كودكان بپردازد و با رفع نقص ها و خلا های حكمی موجود، تاسیس نظام قانونی سودمند تری را از لحاظ توجه به تمامی ابعاد حقوق كودكان رقم بزند.

پژوهش**2059**2002**9131