روايت 82 سال مفقودي سرباز هخامنشي - محمدحسن طالبيان*

**پيشينه، تاريخ و نحوه مفقود شدن سرديس
سرديس سرباز هخامنشي اولين بار در سال 1932 طي كاوش مؤسسه شرق‌شناسي شيكاگو به سرپرستي ارنست هرتسفلد در قسمت ايوان جنوبي كاخ شورا نمايان شد. اما آنچه مسلم است اين نقش برجسته مربعي شكل كه ابعاد آن 8 اينچ مربع (51.6 سانتيمتر مربع) اعلام شده تا سال 1936 در محل اصلي خود وجود داشته است.
پس از اتمام كار هرتسفلد در تخت جمشيد در سال 1934، اريك اف. اشميت در اواخر همان سال، سرپرستي كاوش تخت جمشيد را از جانب مؤسسه شرق‌شناسي شيكاگو عهده‌دار شد. نماينده اشميت دونالد مك كاون اولين شخصي بود كه به شكل غير رسمي مفقود شدن اين سرديس را در سال 1936 و بر اساس مستندات موجود، (عكس‌هاي موجود از اين سرديس در محل اصلي خود) كه در حال حاضر با شماره OI 33-280
Photograph 23188- Negative 12822 در آرشيو موسسه شرق‌شناسي شيكاگو موجود است به مقامات ايران گزارش مي‌دهد. در تاريخ 26 مارچ 1936 نامه‌اي رسمي از جانب اريك اف. اشميت سرپرست كاوش مؤسسه شرق‌شناسي شيكاگو به علي اصغر حكمت وزير وقت فرهنگ و آموزش ايران نوشته و در آن مفقود شدن اين سرديس به شكل رسمي گزارش مي‌شود و وي نيز طبق نامه‌اي به اريك اف. اشميت، ناراحتي و نگراني خود را از اين مساله به شدت ابراز مي‌كند. در بين سال‌هاي 1936 تا 1950 هيچ اطلاعي از سرنوشت اين سرديس و نقل و انتقالات آن در دسترس نيست. در دسامبر 1950 اين سرديس به همراه يك سرديس ديگر كه از همين بخش كاخ شورا جدا شده و به سرقت رفته بود، توسط شخصي به نام پاول مالون كه دلال اشياي عتيقه در قاره آمريكا و اروپا بوده، به ترتيب به دو موزه مونترال و تورتنو به فروش مي‌رود. شخصي به نام اف. كليولند مورگان كه يك كلكسيونر اشياي عتيقه بوده اين سرديس را از پاول مالون به قيمت 1000 دلار، خريداري و آن را به موزه هنرهاي زيباي مونترال اهدا مي‌كند.

**توقف حراج نقش برجسته سرديس سرباز هخامنشي (سر، بالاتنه همراه با نيزه)، پيگيري حقوقي قضايي و استرداد آن
در تاريخ 29 مهرماه 96 ايميلي به معاونت ميراث فرهنگي واصل شد كه حاكي از نمايش يك قطعه نقش برجسته سرباز هخامنشي متعلق به تخت جمشيد توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمايشگاه پاييزه نيويورك TEFAF در فاصله زماني بين 28 اكتبر تا اول نوامبر 2017 (ششم تا يازدهم آبان 96) به قصد فروش بود.
فرصت براي توقف نمايش و حراج اين نقش برجسته بسيار اندك بود. اگرچه اطلاعات مختصري از مدارك و اسناد مربوط به حفاري‌هاي تخت جمشيد توسط مؤسسه شرق‌شناسي شيكاگو در سال 1930 به دست آمده بود ولي نيازمند كار تطبيقي ميداني، تصاوير وضع موجود و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جاي خالي آن در ايوان جنوبي كاخ شورا بود.
كارشناسان معاونت ميراث فرهنگي و پايگاه تخت جمشيد بلافاصله گزارش تكميلي را به دليل حساسيت آن به دور از علني شدن موضوع تهيه كردند.
گزارش‌هاي مربوطه نشان مي‌داد كه پيشينه اثر مربوط به سال 1936 است و گزارش سرقت توسط دانلد مك كاون معاون وقت سايت تخت جمشيد به مقامات ايراني گزارش شده است ولي مشخص نيست كه آيا دولت وقت ايران، عليه مرتكبين اين اقدام غيرقانوني كه دست به جداسازي سنگ برجسته از كاخ شوراي تخت جمشيد و خارج كردن آن از كشور زده‌اند نزد مراجع قانوني داخلي يا خارجي اعلام جرم كرده‌اند يا خير، در اين راستا نيز هيچ مدرك يا سندي به دست نيامد تا براي اعلام جرم در دادگاه مورد استفاده قرار گيرد.
بر مبناي اسناد به دست آمده؛ در سال‌هاي 1950 و 1951، قطعه سنگ موصوف به دو قطعه تقسيم شده بود و توسط فردي به نام پل مالون به موزه‌هاي مونترال و تورنتو كانادا فروخته شده بود. قطعه تحت مالكيت موزه مونترال پس از سرقت در سال 2011 در سال 2014 كشف مي‌شود.
بر اساس روال جاري، اقدامات قضايي داخلي و دادخواهي‌هاي بين‌المللي و كليه مكاتبات و پيگيري‌ها در يك فرآيند اداري از طريق معاونت حقوقي سازمان با مركز امور حقوقي بين‌الملل رياست جمهوري صورت مي‌گيرد ولي به دليل فرصت بسيار اندك با مذاكره شفاهي و مكاتبات آني و محرمانه معاونت ميراث فرهنگي با وزارت خارجه و مركز امور حقوقي بين‌المللي رياست جمهوري خواستار اقدام فوري براي متوقف كردن حراج شد.
از آنجائيكه بر اساس تصاوير، نقشه‌ها و اسناد تعلق اين نقش برجسته به تخت جمشيد قطعيت داشت، گواهي تأييد اصالت و وضعيت خروج اثر موصوف از كشور براي توقف فوري طرح توسط معاون ميراث فرهنگي امضا و به وزارت خارجه و با نظر رئيس محترم مركز امور حقوقي رياست جمهوري براي سرعت عمل از طريق نمايندگي ايران در نيويورك و درخواست به دادستاني حوزه نيويورك آمريكا ارائه شد. به دنبال اين اقدام با دستور فوري دادستاني مورد نظر شيي موصوف در ساعات آغازين نمايشگاه توسط پليس آمريكا توقيف و از حراج خارج شد.
پس از توقيف اثر، فرآيند قضايي پرونده جهت اثبات مالكيت ايران بر اثر ياد شده و استخدام وكيل به واسطه مركز امور حقوقي بين‌الملل رياست جمهوري، نمايندگان و وكلاي ايران در لاهه آغاز شد. با ارسال اسناد مربوطه توسط وكلا به معاونت ميراث فرهنگي، گزارش‌هاي تكميلي، صداقت و اصالت اسناد و مهر و امضاي مجدد آن امور حقوقي و دفاع از پرونده در دادگاه‌هاي مختلف از سوي وكلاي ايراني پيگيري شد.
طرح دعوي به طور همزمان در نيويورك و كانادا با امضا و تأييد معاون ميراث فرهنگي و تلاش فراوان معاونت مجلس و امور حقوقي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري از جمله مراحل پيگيري قضايي و استرداد اثر به ايران به شمار مي‌رود.
سرانجام دادستاني نيويورك راي استرداد اثر به ايران را صادر كرد و به دنبال آن نيز پرونده مفتوحه در دادگاه كانادا نيز مختومه اعلام شد و سرديس هخامنشي به نماينده ايران در سازمان ملل تحويل شد.
ارسال اين اثر به دليل مشكلات بيمه اي و نبود پرواز مستقيم موضوعي بود كه با وزارت امور خارجه در ميان گذاشته شد كه خوشبختانه با نزديكي سفر رياست محترم جمهور به نيويورك و اخذ مجوز از ايشان اين اقدام صورت گرفت.

**پيام‌هاي فرهنگي استرداد سرديس هخامنشي براي جمهوري اسلامي ايران
استرداد اين اثر علاوه بر رويداد مهم فرهنگي براي جمهوري اسلامي ايران به لحاظ داشتن پيام‌هاي فرهنگي ذيل داراي اهميت است:
1- استرداد آثار تاريخي كشورمان طي سال‌هاي گذشته و استرداد اين اثر متفاوت از رويكرد و موضع دولت آمريكا با همراهي و همدلي و ارتباط مجامع فرهنگي، علمي، كارشناسان خارجي و علاقه‌مندان به هنر و تاريخ ايران در خارج از كشور صورت گرفت كه نشان از ظرفيت ديپلماسي فرهنگي، اهميت زبان ديپلماسي و استفاده از آن در بازگشت ديگر آثار كشورمان است.
2- استرداد اين اثر همچون بازگشت ديگر آثار فرهنگي كشورمان طي سه سال اخير مايه اميدواري براي بازگشت ديگر قطعات سرقت شده به كشورمان است.
3- روند و تعامل صورت گرفته حاكي از آن است كه چنانچه ردي از اسناد و اشياي سرقتي در هر گوشه جهان باشد مي توان اميدوار بود كه موزه‌ها و دستگاه‌هاي قضايي راي به بازگشت آثار بدهند.
4- تقويت بخش پايش و جستجو گروه اموال فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و يگان حفاظت مي‌تواند نتايج خوبي را به دنبال داشته باشد. از اين رو سازمان بايد در اين زمينه سرمايه‌گذاري كند.
5 – با گسترش و تقويت همكاري با اينترپل و پليس‌هاي اموال در كشورهاي مختلف مي‌توان گامهاي موثري در شناخت و شناسايي اموال به سرقت رفته برداشت.
6- سرمايه‌گذاري و استفاده از ابزار مدرن پايش از زمين، دريا و هوا بايد در دستور كار قرار گيرد.
7- با تحويل سرديس هخامنشي از رياست جمهوري در روزهاي آتي اين اثر به خانه خود تخت جمشيد بازگشته و تحويل مرمت‌گران جهت مرمت آناستيلوژي مي‌شود به گونه‌اي كه با پيدا شدن قطعات ديگر عينا در جاي خود نصب شود.
معاون ميراث فرهنگي *
فراهنگ**9246** 1055