شمال كشور مظهر سرسبزی و بارش است اما به واسطه تغییر اقلیم كه ریشه در فعالیت و دخالت بیش از حد انسان در طبیعت دارد، بارش ها در چند سال اخیر تا حد زیادی كاهش یافته به طوری كه كشاورزی و حتی كشت برنج در برخی از مناطق سه استان ساحلی خزر تحت تاثیر قرار گرفته است.
به ناگاه اما ورق برگشت و نیمه مهر ماه مردم استان های شمالی كشور به ویژه مازندران شاهد بارش های عظیم و بسیار شدید اما در بازه زمانی كوتاه مدت بودند. به گفته كارشناسان، این بارش ها در 17 سال گذشته و جاری شدن این حجم آب در رودخانه های استان در 150 سال گذشته بی سابقه است.
سیلاب ها حدود 700 میلیارد تومان به تاسیسات زیربنایی، كشاورزی، واحدهای مسكونی، تجاری و راه های اصلی و فرعی مازندران خسارت وارد كرد.
بر اثر این واقعه كه 9 قربانی گرفت، دو هزار و 650 واحد مسكونی خسارت دید كه از این تعداد 82 واحد به طور كلی تخریب شد و به 2 هزار و 570 واحد هم بین 30 تا 60 درصد خسارت وارد شد.
* بارش های شدید در شمال كم سابقه اما نه بی سابقه
مدیر كل پیش بینی سازمان هواشناسی كشور در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا اظهار داشت: همیشه از شهریور تا مهر بارش ها در شمال كشور اوج می گیرد و هر ساله در این بازه زمانی تقریبا بارش های نسبتا شدیدی داریم.
احد وظیفه افزود: معمولا سامانه هایی كه از عرض های شمالی یا نزدیك قطب نفوذ می كنند، هوای بسیار سرد هستند و زمانی كه با سطح گرم دریای خزر برخورد می كنند رطوبت خوبی به دست می آورند كه با اشباع شدن بارش های خوبی در سواحل گیلان و مازندران رخ می دهد، در واقع این جزو اقلیم منطقه است.
وی اظهار داشت: در گذشته نیز ركورد بارش 370 میلیمتر در 24 ساعت را در انزلی داشتیم بنابراین چنین بارشی بی سابقه نیست ولی كم سابقه است.
* نقش بی رنگ بارش اخیر بر منابع زیر زمینی
وظیفه درباره تاثیر این بارش در تامین منابع آبی زیر زمینی گفت: بر اساس گزارش های ارسالی از ایستگاه های هواشناسی، طی 6 ساعت در رودسر و رامسر 151میلیمتر بارندگی رخ داد، البته اندازه گیری ایستگاه ها هر سه ساعت یكبار است، اما خبر دادند كه این حجم بارش در كمتر از دو ساعت رخ داده است.
مدیر كل پیش بینی سازمان هواشناسی اظهار داشت: بنابراین وقتی بارش شدید و در بازه زمانی كوتاهی رخ می دهد آب فرصت نفوذ پیدا نمی كند؛ از سوی دیگر بارش هم در جلگه و هم ارتفاعات شدید بود و چون هنوز هوا آن قدر سرد نشده كه بارش ها به صورت برف باشد، از این رو در ارتفاعات هم به شكل باران بود و جاری شد در حالی كه اگر برف بود، جاری نمی شد.
وظیفه ادامه داد: این آبها از كوه های اطراف و جنوب به سمت جلگه های گیلان و مازندران سراریز و وارد رود دره ها شدند در نتیجه این دره ها پر و موجب سرریز شدن و آبگرفتگی شهرها شد.
وی تاكید كرد: معمولا بارش های شدید چنین شرایطی را ایجاد می كند به ویژه اگر سرعت برخورد بالا و قطرات درشت باشد كه در این حالت آب گل آلود می شود، در این شرایط قطرات باران كمتر فرصت نفوذ پیدا می كنند و لغزش آنها به درون رود دره ها باعث گل آلوده شدن آب می شود و چون خاك را در خود حل می كنند از نظر چگالی سنگین می شوند و با توجه به حجم زیاد، تخریب بیشتری ایجاد می كنند كه با این حساب تاثیری بر منابع آبی زیر زمینی ندارند.
* چهار شهر شمال كشور در فهرست جهانی بارش
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری نیز در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: سیلی كه اخیر در شمال كشور رخ داد ناشی از یك بارندگی كم سابقه بود و باعث شد برای اولین بار نام چهار شهر ایران از جمله رامسر، نوشهر، بابلسر و قراخیل در قائمشهر در شمار 15 نقطه ای از كره زمین قرار گیرد كه بیشترین میزان بارندگی در 24 ساعت را داشته اند.
وی با اشاره به اینكه این سیل یك رویداد معمول نیست افزود: كمتر پیش می آید روی كره زمین كه مناطق حاره ای دارد و جاهایی وجود دارد كه میانگین ریزش های آسمانی تا 5 متر در سال می رسد، در كشور بیابانی مانند ایران شهرهایی وجود داشته باشد كه میزان ریزش های آسمانی آن بیشتر از آن شهرها باشد.
* نقش تغییر اقلیم در بروز سیل
وی اظهار داشت: این مساله یك اتفاق كاملا كم سابقه است و تایید كننده وقوع تغییرات آب و هوایی است كه كره زمین درگیر آن است و ابعاد كاملا فرامنطقه ای دارد بنابراین تمام دنیا باید دست به دست هم دهند تا بتوانیم در برابر این پدیده ویرانگر مقاومت كنیم.
درویش ادامه داد: همان طور كه دانشمندان اخیرا در كره بیانیه دادند و گفتند نباید به هیچ عنوان اجازه دهیم دمای زمین بیشتر از 1.5 درجه افزایش یابد، نشاندهنده اهمیت كنترل فعالیت های انسانی است.
* تخریب جنگل موجب تشدید سیل می شود
دبیر سیاست محیط زیست در مركز بررسی های استراتژیك نهاد ریاست جمهوری گفت: اگر مانع افزایش دمای كره زمین نشویم تبعات آن در قالب سیل های ویرانگر بسیاری از سرزمین های جهان را در بر می گیرد كه نمونه آن را در شمال كشور دیدیم اما نكات دیگری كه سبب می شود تخریب به وجود آمده از این سیل ها در كشور افزایش یابد، به شدت تخریب رویشگاه های گیاهی و جنگلی در طول نیم قرن اخیر در كشور از جمله شمال بر می گردد.
وی توضیح داد: آمارها در سال 1335 نشان می دهد وسعت جنگل های هیركانی بیش از 3.5 میلیون هكتار بوده در حالی كه اكنون به 1.7 دهم میلیون هكتار كاهش یافته است یعنی به كمتر از نصف رسیده است.
درویش تاكید كرد: جنگل ها بزرگترین عامل مقاومت در برابر سیل هستند و موجب تعدیل قدرت تخریب قطرات باران می شود و به جای اینكه آب باران منجر به جابجایی خاك شود و فرسایش پاشمانی را تشدید كند، آرام آرام در دل خاك نفوذ می كند و سفره های آبهای زیر زمینی و چشمه ها را تقویت می كند.
درویش درباره فرسایش پاشمانی توضیح داد: در این حالت قطرات آب به علت از بین رفتن درختان و شاخ و برگ آنها با شدت و سرعت زیادی به سطح خاك برخورد می كند كه موجب پراكنده شدن ذرات خاك می شود و این مساله نفوذ پذیری آب در خاك را كاهش می دهد و هرزآب های گسترده تری ایجاد می كند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری ادامه داد: وقتی به بهانه افزایش اراضی كشاورزی تمام جنگل ها را در معرض نابودی قرار می دهیم، به بهانه تولید دام اجازه می دهیم بسیاری از گونه های ارزشمند جنگلی نابود شود، جنگل ها از تنه به بالا قطع می شوند تا آفتاب به كف جنگل بخورد تا علف سبز شود و به دام بدهیم، در واقع در حال از دست دادن جنگل هستیم و طبیعی است كه چنین اتفافاتی رخ دهد.
وی افزود: همچنین جریان ویلا سازی، تغییر كاربری اراضی و جاده سازی بی ضابطه ای كه پیوسته در حال ساخته شدن هستند، شرایط را تشدید می كند.
دبیر سیاست محیط زیست در مركز بررسی های استراتژیك نهاد ریاست جمهوری گفت: تغییرات اقلیمی یك خطر بزرگ است اما انسان با نابخردی های خود این خطر را تشدید می كند.
* جاده سازی و مسدود شدن منافذ خاك، سیل را تشدید می كند
وظیفه، مدیر كل پیش بینی سازمان هواشناسی نیز به تاثیر از بین رفتن جنگل ها در بروز سیل اشاره كرد و گفت: به طور كلی جنگل تراشی و از بین رفتن مرتع قطعا در جاری شدن سیل تاثیرگذار است، وقتی جنگل تراشیده می شود یا با جاده سازی بافت طبیعی خاك زیرو رو می شود و یا چرای بیش از حد دام زمین را تفدیده می كند و منفذهای خاك به علت خشكسالی طولانی و نباریدن باران بر اثر ذرات غبار بسته شده باشد، در این حالت دیگر آب مجالی برای نفوذ پیدا نمی كند و جاری می شود.
* ال نینو نقشی در سیل شمال نداشت
وظیفه در خصوص نقش ال نینو در شدت بارش شمال گفت: ال نینو امسال تقریبا در شرایط نرمال است و غیر طبیعی نیست، منطقه تشكیل ال نینو از ما بسیار دور و بین استرالیا و سواحل غربی امریكا از جمله كالیفرنیا و مكزیك است، با بررسی هایی كه شده اعتقاد بر این است كه عمدتا بارش های جنوب كشور بیشتر به ال نینو وابسته است و بارش های شمال، شمال غرب و شمال شرق ربطی به آن ندارد.
* پاییز و زمستان نرمال از لحاظ بارندگی
مدیر كل پیش بینی سازمان هواشناسی درباره وضعیت بارش در پاییز و زمستان امسال در كشور اظهار داشت: پیش بینی بلندمدت كه بیشتر مبتنی بر مدل های عددی اقلیمی است نشان می دهد پاییز در شرایط نرمال و حتی برخی نقاط مانند غرب تا جنوب كشور شرایط فراتر از نرمال باشد یعنی احتمال دارد كه بارش در طی سه ماهه پاییز و دو ماه اول زمستان در شرایط نرمال و بالاتر از نرمال باشد اما دما تا حدی بیشتر از نرمال پیش بینی شده یعنی پاییز در حد نیم تا یك و نیم درجه بیشتر از حد نرمال گرم است .
* افزایش حالت های حدی یكی از اثرات تغییر اقلیم
صادق ضیاییان، رئیس مركز ملی خشكسالی سازمان هواشناسی كشور نیز در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: شمال كشور منطقه پربارشی است البته بارشی كه طی چند روز گذشته اتفاق افتاد بسیار زیاد بود به طوری كه در ایستگاه های بالادستی تا 313 میلیمتر هم گزارش شده بود.
وی اظهار داشت: این وضعیت قبلا هم در منطقه سابقه داشته است بنابراین می توان آن را جزو بارش های نادر دانست نه بی سابقه.
وی ادامه داد: حجم بارش بسیار زیاد بود و به طور طبیعی این حجم از بارش وقتی در كمتر از 24 ساعت اتفاق بیفتد به حدی روان آب دارد كه منجر به سیل شود.
ضیاییان اظهار داشت: در واقع یكی از اثرات تغییر اقلیم افزایش حالت های حدی مانند سیل، طوفان یا خشكسالی است، در واقع این حالت ها هم از لحاظ تعداد و هم شدت افزایش می یابند كه می توان به سیل اخیر شمال به عنوان یك حالت حدی اشاره كرد.
وی درباره تاثیر این بارش ها بر منابع آبی و زیر زمینی گفت: اگر سدی باشد مخزن آن افزایش می یابد اما منابع آب های زیر زمینی را افزایش نمی دهد چون حجم عظیمی از آب در مدت زمان كوتاه سرازیر شده و بیشتر به روان آب تبدیل و در نهایت به دریا می ریزد.
رئیس مركز ملی خشكسالی سازمان هواشناسی كشور تاكید كرد: چون شدت زیاد در مدت كم است آب نفوذ نمی كند اما اگر این بارش به میزان كمتر و زمان طولانی تری اتفاق می افتد بهتر بود مثلا اگر 10 میلمتر بارندگی در زمان بیشتری رخ می داد بهتر از این بود كه یك مرتبه 100 میلیمتر در زمان كمتری بارش داشته باشیم چون باران فرصت نفوذ به منابع آبی زیر زمینی را پیدا نمی كند.
وی به نقش جنگل ها در مهار سیل اشاره كرد و گفت: به صورت عام، جنگل تراشی موجب بروز سیل می شود چون درختان مانند سد عمل می كنند اما وقتی نباشند آب بی پروا حركت می كند، مثلا اگر اكنون 300 میلیمتر بارش موجب وقوع سیل می شود اگر جنگل ها را از بین ببریم با 100 میلیمتر هم سیل راه می افتد.
علمی 9014 * 2017
تهران- ایرنا- صدای پای تغییر اقلیم و دخالت های انسانی در طبیعت این بار از سمت شمال كشور پرطنین شد؛ نیمه مهر سیلاب حاصل از بارش های سهمگین علاوه بر آسیب به زیرساخت های اقتصادی، تلفات انسانی نیز به همراه داشت و ضرورت آمادگی برای مقابله با این رخدادها را پررنگ تر كرد.
