دلبر و كوشكی، ناجیان یوز ایرانی

یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین‌ المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، این حضور یعنی اینكه گونه ای در خطر انقراض است، حدود دو هزار سال پیش یوزها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند اما اكنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده ‌اند.
در واقع ایران از دهه 1970 به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌ آسیایی شناخته شده است از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می گویند بنابراین باید با تمام توان از این میراث ارزشمند حفاظت كنیم.
وضعیت زیستگاه های یوزپلنگ چه در جنوب كشور مانند استان یزد و چه مناطق شمالی مانند توران در سمنان و میاندشت در خراسان شمالی خوب نیست و تلاش همگان را برای حفاظت از این گربه سان در خطر انقراض می طلبد.
بر این اساس چندی است كه سازمان حفاظت محیط زیست پروژه تكثیر مصنوعی یوزپلنگ ایرانی را در دستور كار قرار داده و قرار است بر روی كوشكی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده ای كه در پردیسان نگهداری می شوند در قالب اجرای این پروژه سرمایه گذاری كند.

*** كوشكی و دلبر
كوشكی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده ای هستند كه به ترتیب 10 آذر 93 از پناهگاه حیات وحش میاندشت و 11 آذر 93 از ذخیره گاه زیست كره توران به پارك پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تكثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه سانان به این مكان منتقل شدند.
كوشكی یوزپلنگ نر بهمن ماه 1386 در 4 ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین 1390 در سه ماهگی به اسارت در آمدند كه بعد از این و با توجه به اهمیت حفاظت از این گونه های ارزشمند و در خطر انقراض بودن آنها به پارك پردیسان منتقل شدند.
بر این اساس در خرداد 1390 اولین طرح ایجاد مركز تكثیر ارایه شد و در شهریور 1391 این طرح برای ' شان مك كویین ' كارشناس ایرلندی گربه سانان ارسال شد و وی نظر نهایی خود را بر روی این طرح ارایه داد كه از تیرماه همان سال كار ساخت این مركز تحقیقاتی در پارك پردیسان آغاز شد.
این سایت دارای 6 فضای مجزا است كه با هدف، تكثیر در اسارت، نگهداری از این دو یوز و همچنین پذیرایی از هر یوزپلنگ آسیایی دیگر كه شاید در آینده به هر دلیل غیر قابل پیش بینی توان ادامه حیات در زیستگاه طبیعی اش را از دست بدهد، طراحی و ساخته شده است و بنا به گفته مجید خرازیان مقدم مدیر كل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اكنون زمان تكثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی فرا رسیده و در این راستا، با نظارت معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان و مشاركت علمی پژوهشكده محیط زیست و توسعه پایدار، پروژه امكان سنجی بارورسازی آزمایشگاهی یوزهای نگهداری شده در پارك طبیعت پردیسان آغاز شده است.
متخصصان بر این باورند كه در صورت موفقیت این پروژه می ‌توان نسل گونه‌ های جانوری در خطر انقراض كشور را از خطر انقراض دائم نجات داد و گامی ارزشمند برای حفاظت از حیات‌ وحش كشور برداشت.
خرازیان مقدم روز دوشنبه دراین باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: برای تكثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی قراردادی با پژوهشكده محیط زیست و توسعه پایدار سازمان محیط زیست منعقد كرده ایم .
وی افزود: هدف ما این است كه در درجه اول بحث امكان سنجی تكثیر و پرورش كوشكی و دلبر را كه در مركز تحقیقات پارك پردیسان نگهداری می شوند، با روش مصنوعی پیگیری كنیم.
وی در پاسخ به اینكه چرا روش مصنوعی مگر طبیعی جواب نمی دهد؟ گفت: در مدت سه سال حضور كوشكی و دلبر در پارك پردیسان، دلبر به روش طبیعی موفق به زادآوری نشد بر این اساس در نظر داریم روش های مصنوعی مانند آی وی اف یا حتی دیگر روش ها كه مد نظر ما است را انجام دهیم.
وی درباره اینكه آیا از ظرفیت های بین المللی نیز استفاده می شود اظهارداشت:با توجه به اینكه تكثیر مصنوعی گربه سان آنهم یوزپلنگ كاری است كه تجربه ای از آن در ایران وجود ندارد حتما از مشاوران و متخصصان بین الملی استفاده می كنیم البته این كار با محوریت پژوهشكده محیط زیست كه مجری این طرح است انجام می شود.
خرازیان مقدم افزود: اكنون در حال رایزنی هستیم تا یك مركز ذیصلاح را از بین چند مركزی كه در نظر داریم انتخاب كنیم تا به ما مشورت بدهند، البته این همكاری با هدف ظرفیت سازی كارشناسان داخلی انجام می شود، یعنی هدف ما این است كه اگر از متخصصان خارجی هم استفاده می كنیم بتوانیم در آینده این روش ها و این علم را بومی سازی كنیم.
وی ادامه داد: احتمالا از یكی از مراكز صاحب نظر از كشور آلمان استفاده خواهیم كرد، البته قطعا مركزی خواهد بود كه در بحث گربه سانان صاحب نظر باشد حتی یوز با بقیه گربه سانان متفاوت است بنابراین باید مركزی را انتخاب كنیم كه روی یوز كار كرده باشد.
خرازیان مقدم گفت: یوزپلنگ با دیگر گربه سانان از نظر آناتومی و تولید مثل فرق می كند؛ سخت تر بارور می شود و قطعا شرایط یوز در اسارت نیز دشوارتر خواهد بود.
وی درباره سابقه تكثیر و پرورش یوزپلنگ در اسارت در دنیا توضیح داد: بحث تكثیر و پرورش یوز در اسارت و محیط بسته در برخی از كشورهای عربی انجام می شود البته نه به روش مصنوعی بلكه به روش طبیعی صورت می گیرد. تاكنون به روش مصنوعی انجام نشده است.
خرازیان مقدم گفت: اما مساله مهم برای ما در روش تكثیر مصنوعی كه چشم انداز آینده ما نیز هست این است كه اگر بتوانیم در مرحله اول یوزی را در مركز تحقیقات پارك پردیسان تكثیر كنیم به عنوان اهداف بلند مدت برای معرفی مجدد گونه به زیستگاه اقدام كنیم كه این كار در دنیا تا حالا سابقه نداشته است.
مدیر كل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهارداشت: تاكنون در دنیا معرفی مجدد یوزهای در اسارت به زیستگاه طبیعی انجام نشده است، البته شاید ما نیز موفق نشویم اما تلاش خود را به كار خواهیم بست.
وی با بیان اینكه معرفی این یوزها به طبیعت پروسه هایی دارد و برنامه هایی به عنوان اهداف بلند مدت در ذهن ما است گفت: در مرحله اول باید موفق شویم كه تكثیر را انجام دهیم در مرحله بعد در نظر داریم توله ها در محیط هایی به وسعت 20یا 30 هزار هكتار منتقل كنیم كه در واقع این مرحله نیمه اسارت است تا توله ها روش های شكار و تطابق با طبیعت را یاد بگیرند و بعد بتوانیم آنها را در طبیعت رها كنیم.
وی با تاكید بر اینكه این كار سختی است و تاكنون نیز در دنیا انجام نشده است تاكید كرد: شاید ما هم موفق نشویم اما با توجه به وضعیت یوز و با توجه به اینكه باید برای تك تك یوزهای باقیمانده در كشور برنامه داشته باشیم، وظیفه داریم تمام این روش ها را انجام دهیم و جلو برویم حالا چه موفق بشویم چه نشویم اما باید به موفقیت امیدوار باشیم.
خرازیان مقدم ادامه داد: البته همچنان اولویت اول ما در رابطه با یوز مانند سایر گونه های در معرض تهدید، حفاظت از گونه در زیستگاه است اما در كنار این اولویت وضعیت گونه می طلبد كه روش های دیگری از جمله باروری در اسارت به روش مصنوعی و طبیعی را نیز داشته باشیم كه حتی شاید لازم باشد در كنار تكثیر ، بانك ذخیره اسپرم یوزها را نیز ایجاد كنیم چون ممكن است در آینده به درد بخورد.
وی در پاسخ به اینكه چرا دلبر به روش طبیعی بارور نشد گفت: شرایط تولید مثل دلبر بسیار سخت است چون یكبار به روش طبیعی باردار شد اما سقط كرد و رحمی كه یكبار سقط كرده باشد احتمال اینكه دیگر نتواند بارور شود وجود دارد البته امیدواریم روش طبیعی را در رابطه با یوز ماده دیگری به نام ' ایران ' داشته باشیم.
بهمن ماه 96 یك توله یوزپلنگ ماده در تهران كشف شد كه بعد از معاینه به پارك پردیسان منتقل و ایران نام گرفت.
خرازیان مقدم گفت: ایران هنوز بالغ نشده و بعد از بالغ شدن اگر یوز نر قابل بارور كردن داشته باشیم حتما روش طبیعی باروری را در حیوان اجرا می كنیم ، البته حدود یك تا یك سال و نیم دیگر بالغ می شود.
وی افزود: الان كه به روش مصنوعی روی آوردیم برای این است كه روش طبیعی روی دلبر جواب نداده است وگرنه برای یوزهایی كه در مركز پردیسان داریم اگر روش طبیعی جواب می داد قطعا بهتر بود.
مدیر كل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در حال رایزنی برای انتخاب مركز بین المللی همكار است كه در صورت مشخص شدن به پژوهشكده محیط زیست و توسعه پایدار معرفی می شوند تا نسبت به دعوت از آنها اقدام كنند.
علمی 9014**1440