براي اردوغان جلسه ديروز پارلمان، دادگاه محاكمه حكام خودسر عربستان سعودي بود و او اين فرصت را داشت تا در جايگاه «مدعي‌العموم» بايستد و كيفرخواست تنظيم‌شده را عليه سعودي‌ها قرائت كند. قتل خاشقجي، شايد بهترين امتياز رياض به آنكارا بود تا به وسيله آن اردوغان كينه چندين و چند ساله خود از سعودي‌ها را در ماجراي كودتاي 2016، بحران ارزي تركيه يكجا بگيرد و درنهايت عربستان را از محوريت جهان اسلام كنار بگذارد و ترك‌ها را امپراتور جهان اسلام كند.
رجب طيب اردوغان، ديروز در جلسه پارلمان تركيه گفت كه در اين جلسه جزئيات قتل جمال خاشقجي را توضيح مي‌دهد. آن‌گونه كه او گفته «يك نقشه براي قتل خاشقجي تهيه شده بود و خروج پرشتاب تعدادي از كاركنان كنسولگري عربستان از تركيه اين فرضيه را قوت مي‌بخشد.» او گفت كه «در اول اكتبر يعني يك روز قبل از ناپديد شدن خاشقجي، يك تيم از عربستان وارد تركيه شده و جنگلي در نزديكي استانبول را مورد بازرسي قرار داده‌اند.»
به اعتقاد اردوغان آنها به دنبال جايي براي مخفي كردن جسد بوده‌اند. او همچنين گفت: «تيم امنيتي سعودي پس از ورود به ساختمان كنسولگري در روز قتل خاشقجي، دوربين‌هاي مداربسته داخل ساختمان را از كار انداخته‌اند. از آنجا كه نامزد خاشقجي از حضور وي در ساختمان كنسولگري خبر داشت پس از گذشت چهار يا پنج ساعت از ورود وي به ساختمان، مراتب را به مراجع تركيه‌اي گزارش داد.»
رئيس‌جمهور تركيه با اشاره به بازداشت 18 نفر در عربستان، گفت: «ليست اسامي افراد بازداشت‌شده در اختيار تركيه قرار گرفته و مشخص شده كه تعدادي از بازداشت‌شده‌ها همان‌هايي بوده‌اند كه آنكارا به‌عنوان مظنون معرفي كرده بود. بايد تمامي افرادي كه به هر نحوي در اين جنايت نقش داشته‌اند محاكمه شوند و نه‌فقط يك عده شخصيت‌هاي امنيتي.»
رئيس‌جمهوري تركيه گفت: «مقامات عربستان از همان ابتدا به كلي منكر وقوع قتل در ساختمان كنسولگري شدند اما در هر صورت اعتراف به وقوع اين جنايت، گام مهمي بود.»
اردوغان در ادامه به حضور نيروهاي مشكوك در كنسولگري عربستان و رفت‌وآمدهاي مشكوك آنها به هتل‌ها اشاره كرد و گفت: «پس از ورود خاشقجي به كنسولگري عربستان ديگر خبري از وي نشد و همسر او گفته كه خاشقجي بازداشت شده است.»
وي در ادامه به حضور 15 نيروي عربستاني در تركيه براي قتل خاشقجي اشاره كرد و گفت: «15 شهروند عربستاني در اين قتل دست داشته‌اند. مقامات عربستان در ابتدا منكر اين قضيه شدند كه خاشقجي در داخل كنسولگري ناپديد شده است. تركيه در آن زمان اعلام كرد كه در برابر اين ماجرا ساكت نمانده و منتظر نتيجه تحقيقات مي‌ماند. سپس با پادشاه عربستان سعودي گفت‌وگو كرديم و قرار شد يك گروه كاري مشترك براي تحقيقات تشكيل شود. در جريان تماس تلفني دوم به ملك سلمان گفتم كه سركنسول رياض در مسير تحقيقات كارشكني مي‌كند و عنصر بي‌كفايتي است و ملك سلمان هم دستور عزل او را صادر كرد.»
اردوغان در ادامه گفت: «عربستاني‌ها مدعي هستند كه خاشقجي در يك درگيري كشته شده است. يك روز قبل از كشته شدن خاشقجي يك تيم سه‌نفره عربستاني جنگلي در استانبول را مورد شناسايي قرار داده‌اند. اين قتل يك موضوع بين‌المللي است. تحقيقات نشان مي‌دهد كه خاشقجي قرباني يك قتل وحشتناك شده است و اين سبعيت نبايد پوشانده شود. اينكه عربستاني‌ها قتل خاشقجي را تاييد كرده‌اند قابل توجه است. افرادي كه در اين قتل دخيل بوده‌اند بايد محاكمه شوند. شما (سعودي‌ها) متعهد هستيد كه اين همكار محلي را معرفي كنيد. تا زماني كه اين موضوعات روشن نشده باشد، اين پرونده پايان نخواهد يافت. فكرش را هم نكنيد. ما انتظار داريم كه طرف سعودي در جريان تحقيقات به ما كمك كند.»
رئيس‌جمهور تركيه در ادامه گفت: «عربستان بايد به تمام پرسش‌ها پاسخ بگويد. اينكه چرا يك تيم 15 نفره به تركيه اعزام شده است؟ چه كسي دستور اين قتل را داده است؟ چرا كنسولگري بلافاصله درهاي خود را براي تحقيقات باز نكرد؟ چرا اين همه تناقض در گفته‌هاي عربستاني‌ها بود؟ عامل اصلي مفقود شدن جسد خاشقجي كيست و جسد كجاست؟ سعودي‌ها بايد به همه اين سوال‌ها پاسخ بدهند.»
وي گفت: «تيم امنيتي، شخصي را مامور كرد تا نقش خاشقجي را درحالي كه از ساختمان كنسولگري خارج مي‌شود، بازي كند.»
اردوغان گفت: «نهادهاي امنيتي تركيه مداركي دارند كه مي‌گويد قتل خاشقجي يك جنايت برنامه‌ريزي شده بوده است. تركيه و جامعه جهاني فقط در صورتي راضي مي‌شوند كه تمامي برنامه‌ريزان و عاملان اين جنايت به محكمه سپرده شوند. كشورهاي ديگر نيز بايد در تحقيقات مشاركت كنند.» وي در ادامه به بازداشت 18 نفر در عربستان سعودي در ارتباط با قتل خاشقجي اشاره كرد و گفت: «خواسته ما اين است كه اين افراد در تركيه محاكمه شوند.»
اردوغان در صحبت‌هاي خود هيچ اشاره‌اي به نقش بن‌سلمان در قتل خاشقجي نكرد اما دقايقي بعد روزنامه «گاردين» كه سخنراني «رجب طيب اردوغان» را مستقيم پوشش مي‌داد در مورد مرگ جمال خاشقجي نوشت: «اين سخنراني نشان داد كه از ديد رئيس‌جمهور تركيه «محمد بن‌سلمان» وليعهد عربستان در قتل خاشقجي بي‌گناه نيست.»
**پيدا شدن تكه‌هايي از جسد در منزل كنسول عربستان
ساعاتي پس از سخنان اردوغان در پارلمان، يك شبكه عرب‌زبان در خبري فوري به نقل از منابع آگاه پيدا شدن تكه‌هايي از جسد «جمال خاشقجي» در منزل كنسول عربستان در استانبول را اعلام كرد. شبكه اسكاي‌نيوز عربي اعلام كرد كه تكه‌هاي ديگري از جسد «جمال خاشقجي»، روزنامه‌نگار منتقد عربستان كشف شده است. بر اساس اين گزارش، اين شبكه عرب‌زبان به نقل از منابع آگاه اعلام كرده كه تكه‌هايي از جسد اين روزنامه‌نگار منتقد سعودي در منزل كنسول عربستان در استانبول كشف شده است. خبر اين شبكه عرب‌زبان در حالي است كه پيش‌تر منابع تركيه‌اي از كشف بخش‌هايي از جسد خاشقجي در چاه آب واقع در ساختمان كنسولگري عربستان خبر داده بودند.
**انتقام از رياض
روابط دوجانبه رياض و آنكارا در چند سال گذشته هيچ‌گاه بدون تنش نبوده است. پس از كودتاي نافرجام سال 2016 در تركيه، اين روابط بيش از گذشته رو به سردي رفت، چراكه تركيه اطلاعاتي به دست آورده بود كه نشان مي‌داد عربستان و امارات پشتيبانان مالي كودتاي نيروهاي وابسته به فتح‌الله گولن بوده‌اند. البته اختلافات ميان عربستان سعودي و تركيه ريشه در گذشته دارد. يكي از مهم‌ترين اختلافات ميان دوطرف در طول چند دهه گذشته، داعيه رهبري بر جهان اسلام بوده است. هم مقامات رياض و هم مقامات آنكارا بارها و در مناسبت‌هاي مختلف به صورت مستقيم و غيرمستقيم از تمايل براي رهبري خود بر جهان اسلام يا رهبري جهان اسلام سخن گفته‌اند.
تركيه براي رهبري، داعيه پيشتازي در تحولات جهان اسلام را دارد و سعودي‌ها چشم به منابع عظيم نفتي و صرف هزينه‌هاي هنگفت در كشورهاي اسلامي براي تثبيت اين جايگاه دارند. رقابت بر سر رهبريت جهان اسلام، دو كشور را در دو سوي يك ميدان قرار داده بود. رياض صراحتا آنكارا را به همراه ايران و گروه‌هاي اسلام‌گرا «مثلث شر» مي‌خواند و آنكارا نيز رياض را در حد رهبري جهان اسلام نمي‌دانست.
اقتصاد تركيه براي همراه كردن كشورهاي اسلامي با آنكارا، هيچ‌گاه به اندازه دلارهاي نفتي رياض قدرت نداشته و ندارد و همين مساله باعث شده تا ترك‌هاي عثماني، نتوانند دست برتر را داشته باشند. اما قتل خاشقجي در كنسولگري رياض هر چه باشد، فرصت خوبي براي اردوغان به وجود آورد تا از اين طريق، رياض را در فشار قرار دهد. نمي‌توان باور كرد رئيس‌جمهور تركيه كه در جنگ يمن از همراهان سعودي‌ها بوده و در جنايت عليه مردم يمن دست داشته است، براي قتل يك روزنامه‌نگار چنين فضاسازي‌اي عليه سعودي‌ها راه بيندازد. او حتي حاضر به دريافت باج پنج ميليارد دلاري بن‌سلمان نشد تا نشان دهد مطالباتي بسيار سنگين‌تر از آن چيزي دارد كه رياض فكرش را مي‌كند.
اردوغان از بحران خاشقجي عليه رياض نهايت بهره را برد و براي اعمال فشارهاي بيشتر بر عربستان بار ديگر حرف رهبري خود بر جهان اسلام را پيش مي‌كشد. بر همين اساس او در سخناني بدون اشاره مستقيم به حاكمان سعودي اعلام كرد كه كشورش به دليل تاريخي كه دارد، شايسته‌ترين كشور براي رهبري بر جهان اسلام است. اين اشاره اردوغان بخشي از ماهيت پشت‌پرده طراحي عمليات عليه سعودي‌ها در پرونده خاشقجي و اختلافات دوطرف درباره رهبري جهان اسلام را افشا كرد.
**نبرد اخواني‌ها و وهابي‌ها
اما جدا از رهبري جهان اسلام، تركيه و عربستان بر سر جريان اسلامگراي «اخوان‌المسلمين» نيز با يكديگر اختلافات شديدي دارند. رسيدگي به پرونده خاشقجي از سوي تركيه، بخشي از تسويه‌حساب آنكارا با رياض به اين موضوعه نيز اختصاص دارد. عربستان سعودي اخواني‌ها را تروريست مي‌داند و در منطقه با آنان درگير نبرد است. آنان بر همين اساس از كودتاي نظامي در مصر در سال 2013 حمايت كردند. در جنگ يمن نيز به دليل گرايش‌هاي اخواني قطر و حمايت اين كشور از گروه‌هاي اخواني، عربستان و امارات دوحه را متهم به حمايت از تروريسم و اين كشور را از ائتلاف اخراج كردند و تمام مرزهاي خود به روي قطر را بستند. اما تركيه برخلاف عربستان، كودتاي مصر را محكوم كرد.
در يمن نيز با قطري‌ها در حمايت از اخوان‌المسلمين همراه بودند. عربستان معتقد است بايد جنبش‌هاي سلفي را در منطقه تقويت كرد و در مقابل اخوان ايستاد، چراكه اخواني‌ها قدرت مطلق حاكم را به رسميت نمي‌شناسند و اين تهديدي براي عربستان سعودي و سلطنت آن محسوب مي‌شود. رياض و ابوظبي بر همين اساس در يمن در كنار نبرد با انصارالله، رهبران جريان اخوان‌المسلمين را ترور مي‌كنند. همين مساله نيز باعث شده تحولات منطقه پس از اخراج قطر از ائتلاف به تبديل به دوگانه «تركي ـ قطري» با «سعودي ـ اماراتي» شود.
اين تقابل پس از ظهور و بروز بحران قطر با كشورهاي چهارگانه (عربستان، بحرين، امارات و مصر) به اوج خود رسيد و از آن زمان تاكنون آنكارا، رياض را به صورت مستقيم و غيرمستقيم به تنش‌زايي در منطقه متهم كرده است. در حال حاضر نيز مقامات تركيه‌اي ريشه اصلي اختلافات خود با آمريكا و دور شدن آنكارا و واشنگتن از يكديگر را در سلسله اقدامات عربستان سعودي مي‌بينند. البته در اين اختلافات، قطر متحد اخواني تركيه به حمايت از آنكارا برآمد و 15 ميليارد دلار در اين كشور سرمايه‌گذاري كرد تا در جنگ اقتصادي آمريكا با تركيه، تنها متحد قطر، بازنده ميدان نباشد.
در جريان قتل خاشقجي تنها كشور عربي حاشيه خليج فارس كه عليه سعودي‌ها موضع گرفت، قطر بود. لولوه خاطر، سخنگوي وزارت خارجه قطر ضمن حمايت از تحقيقات تركيه و اعلام اطمينان نسبت به آن، اظهار اميدواري كرد كه اين جنايت زنگ هشداري براي همگان باشد. اين البته ابتداي نبرد اخواني‌ها با سلفي‌ها در منطقه است و اين درگيري پس از ماجراي خاشقجي و بي‌ميلي تركيه به پنهان نگه داشتن آن، وسعت پيدا خواهد كرد. بايد منتظر ماند و ديد آيا ترك‌ها با گرايش اخواني به همراه متحدشان قطر مي‌توانند بر عربستان و امارات پيروز شوند يا عربستان همچنان در منطقه با هزينه‌هاي هنگفت، جولان خواهد داد.
منبع: روزنامه فرهيختگان؛ 1397،8،2
گروه اطلاع رساني**2059**2002
رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه ديروز به پارلمان تركيه رفت تا در جمع نمايندگان حزب حاكم عدالت و توسعه، همان‌گونه كه قبلا گفته بود زواياي پنهان پرونده قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي را در كنسولگري عربستان در استانبول افشا كند.
