از نيمه دهه 90 ميلادي و به قدرت رسيدن 'شيخ حمد بن خليفه آل ثاني' امير سابق قطر، اين كشور يك راهبرد جامع و كامل اقتصادي براي بلند مدت را بر گزيد. اين راهبرد اقتصادي تا كنون با قدرت و دقت بي نظيري اجرا شده است.
بايد تأكيد كرد كه اين راهبرد اقتصادي مبتني بر نگرش و درك واقعي اوضاع جهان و تحولات احتمالي بعدي آن بوده و اهداف بسيار روشني را براي آينده دنبال مي كند.
** راهبرد كلي توسعه در قطر
راهبرد كلي توسعه اقتصادي قطر مبتني بر سرمايه گذاري درآمدهاي حاصل از صادرات گاز و نفت در طرح هاي توسعه به نحوي است كه اين كشور در افق سال هاي 2030 ميلادي با اتكا به اين سرمايه گذاري ها، بتواند ساختار و مدل جديدي را براي توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي فراهم كند كه توسعه بهينه اقتصادي را بدون نياز به درآمدهاي نفت و گاز تأمين نمايد.
در آمدهاي ناشي از صادرات نفت و گاز، پايه هاي نخستين پيشرفت اقتصادي را براي قطر ميسر كرده، اما نبايد فراموش كرد كه پيشرفت اين كشور كوچك بر پايه يك راهبرد كلي توسعه اقتصادي بنيان گذاشته شده كه از سال هاي 1990 ميلادي به طور دقيقي طراحي و اجرا گرديده است.
قطر براي رسيدن به اين هدف از اواسط دهه 90 ميلادي با ابتكار حمد بن خلفيه ( امير سابق ) دو نهاد بسيار كليدي در اين كشور ايجاد شد كه عملكرد بهينه اين دو نهاد در جهت رسيدن به اهداف راهبرد كلي قطر در بلند مدت مي باشد.
اين دونهاد عبارتند از 'بنياد قطر' (Qatar Foudation) و 'صندوق سرمايه گذاري قطر' (Qatar Investment Fund ).
همانطور كه از نامشان معلوم است، در حالي كه بنياد قطر راهبرد توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي را در اين شبه جزيره كوچك حاشيه جنوبي خليج فارس تأمين مي كند، صندوق سرمايه گذاري منابع مالي مورد نياز توسعه كشور را در فرداي پايان يافتن نفت و گاز قطر تأمين خواهد كرد.
هر دوي اين نهادها اكنون هم به وسيله امير قطر و افراد مورد اعتماد وي اداره و مديريت مي شوند و بودجه آنها تقريباً محرمانه است . اين دو نهاد، هر كدام از تجمع شركت هاي كوچك و بزرگي شكل يافته كه به صورت هماهنگ اداره مي شوند. اين دو نهاد همچنين در ارتباط تنگاتنگ با يكديگر بوده و هركدام استراتژي ديگري را در چارچوب توسعه كلي قطر گام بر مي دارند.
استراتژي اقتصادي قطر را مي توان به طور كلي در جايگزيني درآمدهاي نفت و گاز با درآمدهاي برنامه ريزي شده ديگري دانست كه به اين كشور اجازه خواهد داد تا برتري اقتصادي نسبي را حفظ كند.
اين در آمدهاي جديد، عمدتاً از دو طريق مختلف حاصل مي گردد. نخست سرمايه گذاريهاي خارجي قطر كه ميزان آن هم اكنون از مرز 250 ميليارد دلار گذشته است.
دوم سرمايه گذاريهاي داخلي كه با هدف توسعه و نوع آوري در زمينه هاي فني، اقتصادي، فرهنگي ، اجتماعي و ورزشي برنامه ريزي شده است .
** سرمايه گذاري داخلي
مقدار و ميزان سرمايه گذاريهاي داخلي براي توسعه قطر، مخفي نگاه داشته شده است. اما با توجه به پيشرفت‌هاي سال‌هاي اخير و برنامه‌هاي در دست اجرا و پروژه‌هاي اعلام شده، مي‌توان برآورد كرد كه قسمت عمده‌اي از مازاد درآمد كشور از صادرات نفت و گاز و همچنين قسمت عمده‌اي از سود سرمايه‌گذاري‌هاي كلان قطر در خارج از كشور، منابع مالي سرمايه‌گذاري‌هاي داخلي را تأمين مي كند. برخي از كارشناسان ميزان سرمايه‌گذاري‌هاي سالانه داخلي قطر كه با هدف دگرديسي اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي و تامين توسعه شتابان صورت مي گيرد را بين 50 تا 100 ميليارد دلار بر آورد مي كنند .
سرمايه‌گذاري‌هاي داخلي قطر عمدتاً در زمينه هاي علمي و تحقيقي، ورود و فعاليت دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي ممتاز جهان در اين كشور، توسعه تكنولوژي‌هاي تازه، بيوتكنولوژي، تكنولوژي‌ها در زمينه زيست - محيطي، توسعه فرهنگي و ايجاد موزه‌ها و نمايشگاه‌هاي جهاني، توسعه ارتباطات از طريق گسترش شبكه تلويزيوني عرب و انگليسي زبان 'الجزيره' ، ' بي ان ' و توسعه در زمينه‌هاي ورزشي مي‌باشد.
در زمينه ايجاد يك اقتصاد مبتني بر پيشرفت هاي علمي، تحقيقي و نوآوري فني، قطر با سرمايه گذاريهاي هنگفت 'بنياد قطر' در نظر دارد كه اين كشور را مبدل به پايتخت دانشگاهي در منطقه كند. در اين راستا، دانشگاه هاي بزرگ و معروف جهان از جمله 'جرج تاون'، 'كرنل'، 'دانشگاه لندن'، ' نورث وسترن' آمريكا و 'مدرسه مطالعات عالي بازرگاني پاريس'، قسمت هاي عمده اي از فعاليت هاي خود را در دوحه، پايتخت قطر مستقر كرده اند.
هم اكنون در شهرك دانشگاهي دوحه بيش از 5 هزار دانشجو و با پرداخت شهريه هاي بسيار بالا در حال تحصيل هستند.
در همين حال دانشگاه كرنل آمريكا مركز تحقيقاتي در زمينه 'سلول هاي بنيادين' و ديگر رشته هاي مربوطه در اين شهرك داير كرده است.
اين مركز تحقيقاتي كه از 27 آزمايشگاه مجهز تشكيل شده، محققاني را در زمينه مطالعات و تحقيقات سلول هاي بنيادين جذب كرده است .
قطر با ايجاد شبكه تلويزيوني الجزيره و توسعه آن هم اكنون نفوذي غير قابل انكار در جهان عرب دارد واين شبكه تصوير اين كشور كوچك حاشيه خليج فارس را تا دور دست ها مي رساند و نام قطر را به جهانيان مي شناساند.
بلند پروازي هاي قطر در زمينه ورزشي، خريد تيم هاي فوتبال در جهان از جمله 'پاريس سن ژرمن' و ايجاد ورزشگاهاي بسيار مجهز سرپوشيده در دوحه، اين كشور را آماده مي كند تا جام جهاني فوتبال را در سال 2022 ميلادي در سرزمين كوچك خود برگزار نمايد.
ايجاد اردوگاه فوق مدرن 'اسپاير' با امكانات فوق العاده بدنسازي ، تمرين و برگزاري مسابقات در تقريبا تمامي رشته هاي جهان، از ديگر سرمايه گذاري هاي قطر در بخش ورزشي محسوب مي شود.
در چارچوب استراتژي كلي توسعه در اين كشور، قطر اميدواراست تا در سال‌هاي آينده جامعه‌اي را شكل دهد كه مبتني بر پيشرفت‌ها و آگاهي‌هاي علمي و فرهنگي بوده و به اين كشور كوچك حاشيه جنوبي خليج فارس، اجازه دهد تا به زودي مبدل به پايتخت علمي، و فرهنگي جهان عرب گردد.
** سرمايه گذاري خارجي
سرمايه گذاري هاي خارجي هم در زمينه هاي مختلف و راهبردي صورت گرفته است كه به طور مستقيم و غير مستقيم با بازدهي كوتاه ، ميان و بلند مدت همراه مي باشد. به طور متوسط منافع حاصل از سرمايه گذاريهاي خارجي قطر، سالانه بين6 تا10 درصد حجم سرمايه گذاري اين كشور ، يعني تقريباً بين 15 تا 25 ميليارد دلار بر آورد مي شود.
منافع حاصل از سرمايه گذاريهاي خارجي قطر افزون بر درآمدهاي حاصله از صادرات نفت و گاز كه بين 80 تا 100 ميليارد دلار در سال است، به اين كشور اجازه مي دهد تا بلندپروازي هاي خود در ارتباط با توسعه علمي- تكنولوژي، فرهنگي و اجتماعي را با سرعت به پيش ببرد.
سرمايه گذاري هاي خارجي قطر در زمينه هاي مختلف، خريد ساختمان ، هتل هاي لوكس، زمين هاي كشاورزي و دامپروي، صنايع ، تيم هاي ورزشي در تمام جهان صورت مي گيرد.
كشورهاي بريتانيا و فرانسه از نظر سرمايه گذاري در خريد ساختمان ها و هتل هاي لوكس مورد توجه خاص صندوق سرمايه گذاري قطر است.
به عنوان مثال بر اساس گزارش مركز تحقيقاتي ساختمان و مالكيت در فرانسه، صندوق سرمايه گذاري قطر بيش از 10 ميليارد يورو در خريد ساختمان هاي لوكس در پاريس سرمايه گذاري كرده است. در اين راستا تلاش صندوق سرمايه گذاري قطر براي به دست آوردن ساختمان 'ويرجين' در شماره 52 خيابان 'شانزه ليزه' پاريس شايان توجه است و نشانگر استراتژي قطر براي بدست آوردن اماكن بسيار منحصر به فرد در كشورهاي خارجي مي باشد.
خريد چنين اماكني ضمن افزايش قيمت سالانه آنها كه طي سال هاي اخير در حدود 10 تا 15 در صد بوده، منافع قابل قبولي را از نقطه نظر اجاره اي براي مالكان چنين ساختمانهايي در پاريس تأمين مي كند. منافع سالانه اجاره اي اين ساختمان خريداري شده به وسيله قطر، بر اساس نظر كارشناسان حداقل 6 درصد سرمايه گذاري مي باشد.
خبرگزاري ها هم در گزارشي از ميزان سرمايه گذاري هاي قطر در انگليس نوشتند: راه رفتن در لندن و تحسين كردن مناظر آن بدون تحسين كردن چيزي كه هزينه ساختش توسط قطر پرداخت نشده باشد ، كار دشواري است. قطر از بعضي از معروف‌ترين هتل‌ها و مكان‌هاي ديدني گرفته تا جرثقيل‌هايي كه بر فراز جنوب رود 'تايمز' افراشته شده‌اند، سهم قابل توجهي دارد. بزرگ ترين مقصد سرمايه گذاري قطر، لندن به ارزش 35 ميليارد پوند است و به علاوه 5 ميليارد پوند ديگر كه در 5 سال آينده اضافه مي‌شود.
اين خبرگزاري ها در گزارش خود با بيان اينكه به تازگي مشخص شده كه املاك قطر در لندن بيشتر از ملكه انگليس است.
گزارش هاي ديگر درباره ميزان سرمايه گذاري قطر در انگليس نشان مي دهد كه صندوق سرمايه گذاري قطر 22 درصد سهام شركت فروشگاه زنجيره اي 'سينزبري' و 20 درصد سهام فرودگاه 'هيثرو' لندن را خريده است. هواپيمايي قطر بزرگ ترين سرمايه‌دار' IAG ' مالك هواپيمايي بريتانيا به ميزان 20 درصد است.
در زمان اوج بحران مالي در سال 2018 قطر و ابوظبي 7.3 ميليارد پوند به بانك 'بركلي' به عنوان تلاشي براي اجتناب از طرح نجات مالي دولت بريتانيا تزريق كردند كه قطر 4 ميليارد پوند اين مقدار را پرداخت.
از خريد ساختمان ها، هتل ها و اماكن بسيار مرغوب در شهرهاي بزرگ جهان غرب كه بگذريم ، قطر در جهت استراتژي كلي و رسيدن به خودكفايي مواد غذايي خود از چند سال پيش اقدام به خريد گسترده زمين هاي مرغوب كشاوري و دامپروي در استراليا، اروپاي شرقي، آسيا و آفريقا كرده است.
قطر سرزميني خشك و بياباني است كه مستعد كشاورزي و دامپروري نيست و تا به امروز بيش از 90 درصد مواد غذايي مورد احتياج خود را از خارج وارد مي كند. در اين راستا و براي رسيدن به خود كفايي غذايي، قطر ميليارد ها دلار در زمينه كشاورزي و دامپروي در كشورهاي ديگر سرمايه گذاري كرده كه بازده آن هم اكنون به روشني قابل مشاهده است.
در اين راستا شركت 'حصاد' وابسته به صندوق سرمايه گذاري قطر، تا كنون بيش از 250 هزار هكتار زمين مرغوب كشاورزي و دامپروي در استراليا را خريداري كرده است. اين زمين هاي كشاورزي به قطر اجازه مي دهند تا بيش از يك سوم گندم و غلات مورد نياز و بيش 50 درصد گوشت مصرفي خود را تامين نمايد.
با وجودي كه اقدامات شركت حصاد از انتشار اطلاعات در اين زمينه خود داري مي كند، اما كارشناسان معتقدند كه قطر هم اكنون بيش از 500 هزار هكتار زمين هاي كشاورزي و دامپروري در كشورهاي ديگر را در مالكيت دارد كه اين كشور را به سوي خودكفايي غذايي هدايت مي كند.
اين كشور كوچك سرمايه گذاري هاي زيادي در آلمان هم داشته از 'دويچه بانك' گرفته تا شركت 'زيمنس'. 17 درصد از سهام شركت 'فولكس واگن' متعلق به دوحه است . ارزش سهام در شركت هاي بزرگ آلماني از جمله فولكس واگن، زيمنس و 'سولار ورلد' مبلغ 20 ميليارد دلار برآورد شده است.
** تمركز بر ديپلماسي نيچه اي
ديپلماسي نيچه به كشورها كمك مي كند تا با تمركز منابع خود در حوزه هاي خاص، به نتايج مهمي دست يابند. به همين دليل، بسياري از كشورهاي كوچك به دليل نداشتن منابع كافي جهت ساخت قدرت مورد نظر براي تأمين منافع ملي، به استفاده از 'ديپلماسي نيچه' روي مي آورند تا با تمركز منابع در حوزه هايي كه در آن داراي مزيت هستند، به منزلت ملي دست يابند.
منزلت ملي تصويري است كه از يك كشور در افكار جامعه جهاني ساخته مي شود، اين تصوير مي تواند مفاهيم مثبت و منفي گوناگوني را در برگيرد.
بين قدرت ملي يك كشور و ميزان نقش‌آفريني آن در روابط بين‌الملل رابطه مستقيمي وجود دارد. اگر قدرت ملي را مجموعه اي از توانايي هاي مادي و معنوي كه در قلمرو يك واحد جغرافيايي به نام كشور يا دولت تعريف كنيم، در ساخت اين قدرت دو عامل و به عبارتي دو قدرت سخت افزاري و نرم افزاري موثرند.
قدرت سخت به قهرآميز بودن و توانايي در اجبار تعريف شده است . بر اساس اين تعريف در نظام بين الملل بازيگر و كشوري توانمند و قدرتمند به شمار مي رود كه از جمعيت زياد، وسعت سرزميني، نيروي نظامي و منابع طبيعي بيشتري برخوردار باشد.
اما قدرت نرم قدرتي است كه استفاده از آن باعث مي‌شويم، ديگران از روي رضايت مطابق خواست ما رفتار كنند. دكتر 'عبدالله قنبرلو' عضو هيات علمي پژوهشگاه علوم انساني معتقد است، با استفاده از قدرت نرم بر گزينه‌ها يا ترجيحات طرف مقابل نفوذ مي‌كنيم و آنها را مطابق ميل خود تغيير مي‌دهيم، بدون اينكه طرف مقابل احساس اجبار كند .
در عصر كنوني، قدرت نرم بيشتر از آنكه ابزاري براي قدرت‌هاي بزرگ باشد، به مؤلفه‌اي مهم در سياست كشورهاي متوسط و كوچك تبديل شد تا با استفاده از آن آسيب‌پذيري خود را در برابر عوامل داخلي و خارجي كمتر كنند.
قطر تا سال 1995ميلادي؛ يك كشور كوچك بود كه اقتصاد آن بر پايه صيد سنتي مرواريد و استخراج اندك نفت تامين مي‌شد و بقاي آن منوط به روابط حسنه با عربستان، بحرين و انگلستان بود.
برخي گزارش هاي منتشره نشان مي دهد، نيروهاي نظامي قطر تا 1995، تنها توان تامين امنيت در داخل كشوري با جمعيتي كمتر از يك ميليون را نفر داشتند. سياست قطر تا 1995 متأثر از عوامل ژئوپليتيكي، محتاطانه و دوري از هرگونه مناقشه بود. تا اين زمان اگر چه قطر به عضويت برخي از سازمان ها و نهادهاي بين المللي درآمده بود، اما به دليل كوچكيش حتي در خليج فارس هم به آن توجه نمي‌شد. آسيب پذيري اين كشور كوچك باعث شد تا تامين امنيت دغدغه اصلي 'حمد بن خليفه آل ثاني' امير وقت اين كشور شود. قطر دوران جديد خود را مديون او است.
قطر با تمركز منابع خود در قالب ديپلماسي نيچه توانسته در حوزه هاي مختلفي مانند ميانجي گري، ديپلماسي رسانه اي، ديپلماسي ورزشي و... به برند تبديل شده و تصوير خوبي از خود در نظام بين الملل بسازد. اين تصوير در حوزه ورزش باعث شده تا اين كشور به عنوان ميزبان جام جهاني فوتبال انتخاب شود.
خاورم**1508**1651
دوحه - ايرنا - الگوي ايراني، اسلامي پيشرفت به عنوان يك سند به دنبال آن است تا چشم انداز روشني براي توسعه كشور در نيم قرن آينده ارائه كند. در اين مسير بررسي تجارب ديگر كشورهاي اسلامي از جمله قطر در توسعه بومي، محورهاي شفاف تري را در اين زمينه براي محققان ايجاد مي كند.