به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ سفیر اتریش در تهران در پیامی توییتری از كمك های ایران به اسرای اتریشی – مجاری جنگ جهانی اول تقدیر و تشكر كرد. «اشتفان شولز» در صفحه توییتر خود نوشت: «امروز سفرای كشورهای متخاصم در جنگ جهانی اول كه در ایران مستقر هستند، آتش بس ترك مخاصمه یكصد ساله را مشتركا گرامی داشتند، هرگز فراموش نخواهیم كرد كه ایرانی ها جان 460 اسیر جنگی اتریشی - مجاری را كه دربند روسیه بودند، نجات دادند، افرادی كه موفق به فرار شدند و پناهگاه امنی در كشور بی طرف ایران یافتند».
به همین مناسبت پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بررسی عملكرد ایران در مواجه با اسرای اتریشی در جنگ جهانی اول پرداخته است.
**سرآغاز جنگ
قتل ولیعهد اتریش و اولتیماتوم اتریش و مجارستان به صربستان، كافی بود تا در 28 ژوئیه 1914 میلادی شعله های جنگی جهانی روشن شود كه در آن میلیون ها انسان كشته و بی خانمان شوند. جنگ عظیمی كه میان آلمان، رهبر دول محور و نیروهای متفقین به رهبری فرانسه و بریتانیا درگرفت.
در جریان این جنگ، عثمانی و بلغارستان به امپراتوری‌های مركزی(آلمان، اتریش و مجارستان) كمك رساندند و متفقین (بلژیك، انگلیس، فرانسه، مونته نگرو، روسیه و صربستان) نیز مورد حمایت ژاپن، ایتالیا، پرتغال، رومانی، آمریكا، یونان و برزیل قرار گرفتند.
**اسرای جنگی
در آغاز جنگ، پیروزی با نیروهای متحد بود اما به مرور متفقین توانستند به پیروزی هایی دست پیدا كنند و نیروهای جریان رقیب را به اسارت خود درآورند. اسرایی كه بیشتر آنها اتریشی بودند و در بازداشتگاه های تركمنستان نگهداری می شدند. اسرایی كه به شیوه های مختلف و به سبب تعداد كم نگهبانان از زندان فرار می كردند.
اسرا پس از فرار به ولایت های مختلف ایران به ویژه خراسان رفتند كه نحوه برخورد دولت ایران با آنها همسو با سیاست های بی طرفانه در جنگ بود زیرا بر اساس حقوق بین الملل این اسرا پس از فرار و ورود به خاك كشور بی طرف، آزاد به حساب می آمدند. از این رو دولتمردان ایرانی به والیان شهرهای مختلف دستور داده بودند كه تسهیلات عبور برای اسرای اتریشی فراهم كرده و آنان را به نقاط امن هدایت كنند. به هرترتیب ورود این اسرا پیامدهایی نیز برای ایران داشت كه دولت ایران هیچگاه به این بهانه نسبت به این اسرا بی اعتنا نشد.
**دولت ایران و هزینه های اقتصادی اسرا
نخستین پیامد ورود این اسرا به ایران در زمینه های اقتصادی بود كه شامل دولت كرد. در همان زمان اوضاع مالی ایران چندان مساعد نبود و پرداخت وام های خارجی چیزی حدود یك سوم تمام درآمدهای سالیانه را به خود اختصاص می داد. در چنین شرایطی هزینه های اسرا شامل تغذیه، پوشاك، اسكان و دارو نیز بر آن اضافه شد اما با توجه به چنین شرایطی دولت ایران تمام این هزینه ها را متقبل شده و هزینه فرستادن این اسرا به تهران و تحویل به سفارت اتریش را نیز برعهده گرفته بود. در همین خصوص وزارت داخله در نامه ای به والی های شهرهای مختلف خراسان دستور داد كه اسرا را با احترام و مراقبت كامل به والی شاهرود تحویل دهند و مخارج آنها را نیز به صورت كامل تقبل كنند تا از آنجا به تهران فرستاده شوند.
عده ای از اسرا در همان زمان در شهرهای مرزی بودند كه اعزام آنها به تهران هزینه های زیادی داشت و همچنین عده ای از آنها در مسیر به بیماری های مختلف مبتلا می شدند كه مجبور به توقف در شهرها بودند كه تا زمان بهبودی دولت ایران از آنها نگهداری می كرد.
همچنین سفارت اتریش به سبب درگیر بودن در جنگ فشارهای مشكلات مالی زیادی داشت و برای نگهداری این اسرا مجبور بود كه از دولت ایران و برخی از تجار استقراض كند و نیز دولت ایران با وجود كمبود شدید غله در كشور و نیاز مردم به آن، روزانه مقدار زیادی گندم به این سفارتخانه و سفارتخانه های كشورهای دیگر در تهران تحویل می داد.
**دولت ایران و مسایل سیاسی اسرا
رفتار ایران نسبت به اسرای اتریشی باعث واكنش متفقین شد. این دولت ها به وسیله كنسولگری خود به ایران اعلام می كردند كه اسرا را تعقیب و دستگیر كرده و به آنها تحویل دهند اما وزارت داخله ایران از این كار پرهیز داشت و اعلام كرد كه «نمی توانند دخالت كنند».
ماموران ایران كوشش داشتند با استناد به موضع بی طرفی خود، از تحویل دادن اسرای اتریشی خودداری كنند. وزارت امور خارجه در همین ارتباط در نامه ای به سفارت روسیه اعلام می كند: «به موجب قراردادهای بین المللی و كنفرانس لاهه، اسرای نظامی كه از خاك خصم بدون اسلحه به ممالك بی طرف با وجود همه گونه مخاطرات جانی فرار می كنند. همین كه به مملكت بی طرف رسیدند از هرگونه تعقیب معاف هستند».
عده ای از اسرا با رفتن به میان تركن ها و پوشیدن لباس آنان برای مدتی خود را از چنگ روس ها، دور نگه می داشتند اما با آشكار شدن موقعیت فراریان، روس ها به قبایل تركمن هجوم می آوردند و خسارت های فراوانی به مردم بی دفاع وارد می كردند.
همچنین شرایط ویژه اسرای در ایران باعث شد تا متفقین نیروهای خود را در درون خاك ایران افزایش دهند و هرگاه هم كه دولت ایران به این عمل آنها اعتراض می كرد عنوان می داشتند كه كه اسرای جنگی اتریشی نیز باید از خاك ایران خارج شوند.
**پایان جنگ
سرانجام در ساعت 11بامداد 11 نوامبر 1918میلادی با امضای قرارداد آتش بس و اعتراف به شكست از طرف آلمان، آتش تفنگ های جنگ جهانی اول خاموش شد. قرارداد آتش بسی كه در یك واگن راه آهن در «كوم پی ان» واقع در شمال فرانسه به امضا رسید محلی كه در فوریه 888 میلادی پادشاه فرانك ها تاجگذاری كرده بود و در 22 ژوئن 1940میلادی هیتلر، دولت فرانسه را مجبور به امضای قرارداد تسلیم كرد تا عمل امضای قرارداد 11نوامبر جبران شود.
**فرجام سخن
ایران با وجود اینكه در جنگ جهانی اول اعلام بی طرفی كرده بود اما نیروهای متخاصم از جنوب و شمال وارد ایران شدند. ارتش روسیه تزاری تا دروازه‌های تهران پیشروی كرد اما از منقرض كردن سلسله قاجار منصرف شد و در جنوب نیز مردم محلی در چند نوبت با نیروهای انگلیسی درگیر شدند و اوضاع ایران بسیار آشفته و پریشان بود. در چنین شرایطی اسرای اتریشی كه از زندان های متفقین در آسیای مركزی فرار می كردند به خاك ایران پناه می آوردند و این دستاورد برای اتریشی ها بود كه از اعلام بی طرفی ایران به دست می آمد زیرا این بی طرفی كه توسط نیروهای درگیر در جنگ به راحتی نقض شد اما ایران در كمك به این اسرا از هیچ كوششی دریغ نكرد و با وجود اینكه مردم داخل كشور با انواع سختی ها روبرو بودند اجازه نمی داد كه شرایط بحرانی برای این اسرا پیش آید.
و اما امروز این نحوه برخورد ایران می تواند به عنوان درسی بزرگ برای دیگر كشورها به حساب آید كه فراموش نكنند چگونه هنگامی كه درگیر در جنگ بودند یك كشور و با وجود داشتن انواع سختی ها كمك به آنها را فراموش نكرد و امروز هم نباید با كوچكترین اشاره آمریكا در صف تحریم كنندگان ایران قرار بگیرند.
*منبع:
اسناد وزارت امور خارجه ایران
پژوهشم9370**9131
تهران- ایرنا- ایران با اعلام بی طرفی در جنگ جهانی اول به عنوان پناهگاهی امن برای اسرای اتریشی تبدیل شد كه از زندان های متفقین فرار می كردند و با عبور از مرزهای این كشور با تامین هزینه ها، خود را به سفارتشان در تهران می رساندند.