یادمان های هخامنشی در محاصره هزاران حلقه چاه

صدها بنا و میراث تاریخی ایران باستان كه در دشت مرودشت فارس واقع شده اكنون در محاصره 15 هزار حلقه چاه كشاورزی قرار دارد كه شبانه روز در حال بهره برداری از منابع محدود آب های زیرزمینی این منطقه و خالی كردن زیرپای میراث تاریخی این منطقه هستند.
حدود یك دهه قبل ، مسئولان استان فارس با غرور بر طبل دارا بودن رتبه نخست در كشت گندم می كوبیدند در حالی كه اكنون زمین این خطه تاوان سوء مدیریت منابع آبی را پس می دهد به گونه ای كه میراث تاریخی استان نیز از این مساله در امان نمانده و در محاصره فرونشست ها و ترك هایی قرار گرفته كه هر روز نیز در حال گسترش است.
یكی ازعواقب كم آبی و خشكسالی، شكافتن دل زمین برای برداشت آب های زیرزمینی است كه در پی ان مساله آب های زیرزمینی به تدریج از دسترس دور شده است و در این شرایط، پدیده فرونشست زمین رخ می نمایاند.
حفر چاه‌های غیرمجاز هم از دیگر دلایلی است كه اكنون استان فارس را به گفته مدیركل دفتر مشاركت های مردمی محیط زیست كشور به رتبه یك فرونشست زمین در كشور و حتی جهان رسانده است.
فرونشست، فرورفتگی و نشست ناگهانی سطح زمین با عمق‌های متفاوت است كه به دلایل انسانی یا طبیعی رخ می‌دهد و اگر در محدوده زندگی انسان اتفاق بیفتد قادر است خسارات جانی و مالی بسیاری از خود به‌جا گذارد.
فرونشست اغلب در مناطقی رخ می‌دهد كه بیش از حد از آب‌های زیرزمینی برداشت شود و این پدیده برخلاف زلزله و آتش فشان دلیل انسانی در بروز آن دخالت مستقیم داشته بگونه ای كه اكنون میراث كهن خطه پارس را نیز مورد تهدید جدی قرار داده است و نمونه بارز آن ایجاد فرونشست زمین در محوطه تاریخی نقش رستم و در كنار بنایی موسوم به كعبه زرتشت در نزدیكی تخت جمشید است.

** ترك های زمین در منطقه نقش رستم
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ترك هایی در محوطه نقش رستم وجود دارد كه مربوط به انقباض خاك به دلیل كاهش رطوبت زمین است.
حمید فدایی افزود: كاهش رطوبت زمین كه دهه اخیر در سراسر ایران پدید آمده بر اثر خشكسالی است و در بسیاری از دشت های كشور در پی این مساله فرونشست زمین و فروچاله نیز ایجاد شده كه متاسفانه این وضعیت گریز ناپذیر است.
وی با تاكید بر مدیریت منابع آبی در شرایط كنونی خشكسالی اظهار داشت: ضروری است كه برداشت های غیرضروری از منابع آبی قطع شود تا این دوره خشكسالی را كه فرونشست ها و ترك های زمین از جمله عوارض آن است به پایان رسد و به دوران ترسالی برسیم تا زمین باری دیگر خود را بهسازی و ترمیم كند.

** 15 هزار حلقه چاه، نفس میراث هخامنشی را گرفته است
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد اظهار داشت: در دشت پارسه آثار ارزشمند و میراث جهانی مانند تخت جمشید و نقش رستم وجود دارد كه البته به دلیل پیوستگی این دو اثر به كوه، نگرانی در خصوص بحران فرونشست و ترك های زمین و تاثیر آن بر این دو بنای جهانی كمتر است.
فدایی ادامه داد: در دشت مرودشت به جز تخت جمشید و نقش رستم هزاران بنا، محوطه و تپه های تاریخی و باستانی وجود دارد كه نگرانی اصلی در خصوص تخریب این میراث ارزشمند و تاثیر فرونشست و ترك های زمین كه بر اثر خشكسالی و برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی بروز می كند وجود دارد.
وی اظهار داشت: دشت مرودشت محل تمدن عظیم ایران باستان است و آثار فاخر جهانی مانند شهر پارسه، تخت گهر، پل، بقایای تاریخی ابنیه تاریخی و ساختار سنگی بسیار در زیر سطح و آثاری نیز بر روی زمین در این منطقه وجود دارد كه برای حفاظت از این آثار در مقابل تهدید فرونشست زمین مدیریت جامع تری می طلبد كه مردم هم باید در آن مشاركت كنند.
این مقام مسئول همچنین گفت: در دشت مرودشت و در حریم آثار باستانی هخامنشی،بیش از 15 هزار حلقه چاه كشاورزی وجود دارد كه از این تعداد حدود هفت هزار حلقه چاه كشاورزی مجاز و بیش از هشت هزار حلقه چاه غیرمجاز است.

**الگوی كشت در مرودشت تغییر كند
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد در ادامه گفت: ضروری است كه الگوی كشت در دشت مرودشت و در حریم میراث جهانی این محدوده تغییر پیدا كند.
وی گفت: در شرایط خشكسالی كنونی نباید محصولات كشاورزی پرآب بر نظیر برنج در این منطقه كه می تواند تهدیدی برای میراث جهانی بشمار برود كشت شود اما متاسفانه اینگونه نیست و هنوز برنج در این محدوده كاشته می شود و حتی مشاهدات حاكی از كاهش سطح زیركشت این محصول نیز ندارد.
وی با ابراز تاسف از تدوین نشدن الگوی كشت مناسب برای این منطقه گفت: در شرایط كنونی نمی توان انتظار داشت كه احتمال فرونشست و تخریب میراث جهانی این منطقه را تهدید نكند در صورتی كه عدم استفاده بهینه از آبهای زیرسطح و عدم اصلاح الگوی كشت در این محدوده باعث شده مساله خشكسالی كه طبیعت بوجود آورنده آن است تشدید شود.

** مسئولیت نظارت بر چاه های اطراف تخت جمشید واگذار شود
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد با اشاره به اینكه در سالهای گذشته تلاش كردیم كه مدیریت پركردن چاه های كشاورزی و صدور مجوز های آن در اختیار پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد باشد كه كنترل و رصد درستی در این حوزه صورت گیرد،افزود: برای مدت كوتاهی در تابستان سال 95 این مسئولیت به دلیل خطر بزرگی كه میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد را تهدید می كرد به ما واگذار شد اما متاسفانه این كار تداوم نداشت.
وی اضافه كرد: درحال حاضر در محدوده نقش رستم و اطراف تخت جمشید ترك و نشست هایی در زمین وجود دارد و اگر زمانی بر تعداد آن افزوده و یا به فروچاله تبدیل شوند خطر جدی میراث این منطقه را تهدید خواهد كرد.
فدایی با بیان این مطلب كه اگر چه ما متولی حفاظت از میراث جهانی این منطقه هستیم، گفت: در مدیریت این سایت كه با پهنه بزرگی روبه رو است كه در آن دستگاه های مختلف، شهر و كارخانه وجود دارد و عملا پایگاه میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد به تنهایی نمی تواند از این مجموعه عظیم حفاظت كند و باید همه دستگاه ها و اهالی این محدوده در این امر مشاركت كرده و با كمك همه مدیریت این موضوع تحقق پیدا كند.

** كشت برنج در دشت مرودشت با هیچ منطقی سازگار نیست
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد گفت: اگر بخواهیم میراث فرهنگی به تنهایی این وضعیت را مدیریت كند نتیجه می شود وضعیتی كه امروزه در این منطقه شاهد آن هستیم و بعد از گذشت 10 سال از آغاز خشكسالی هنوز در این منطقه برنج كاری انجام می شود كه با هیچ منطقی سازگار نیست.
فدایی درباره كشت محصولات آب بر در این منطقه هشدار داد و این مساله را تیرخلاصی بر پیكره میراث جهانی این محدوده دانست و افزود: كشت محصولات آب بر مستلزم افزایش بهره برداری از منابع آبی زیرزمینی و در پی آن بالارفتن ضریب ایجاد فرونشست زمین و تخریب میراث این منطقه است.
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید و پاسارگاد ادامه داد: به نظر می آید در شرایط كم آبی كنونی وضعیت كشت محصولات پر آب بر مانند برنج وخیم تر نیز شده و مردم بیشتر جذب كاشت این محصول كشاورزی شده اند.

** لزوم پرهیز از سیاسی كاری در موضوع كاشت برنج
وی اضافه كرد: نباید به مساله كشت برنج با دید سیاسی نگاه شود و باید بدانیم این میراث جهانی كه قابلیت آن را دارد كه روزی جایگزین برنج كاری و كشاورزی استان فارس شود را باید حفظ كرد.
فدایی با اشاره به اینكه عمق چاه های آب مرودشت در سالهای گذشته از 10 متر به 300 متر رسیده است، گفت: اگر بخواهیم منطقی و اصولی فكر كنیم باید از ظرفیت های میراثی و تاریخی فارس برای رونق اقتصادی منطقه و كشور استفاده و سیاست ها نیز باید در این جهت تدوین شود.

** بیشترین میزان فرونشست فارس در مرودشت
مدیركل مركز زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه جنوب كشور نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با ابراز تاسف از این كه در سالهای اخیر فرونشست در فارس و سراسر كشور به بحرانی عادی تبدیل شده است، گفت: بیشترین میزان فرونشست زمین استان فارس در سال 96 در بخش جنوبی دشت مرودشت با 8 تا 10 سانتی متر نشست ثبت شده است.
طهمورث یوسفی افزود: شكاف هایی نیز در سطح زمین دشت مرودشت و كربال و در نزدیكی دامنه كوه های این منطقه و نزدیكی میراث جهانی تخت جمشید و نقش رستم ایجاد شده است.
وی ادامه داد: به دلیل نوع رسوبات در دامنه كوه، نرخ نشست این گونه مناطق با مركز دشت تفاوت دارد و در دامنه كوه ها گسیختگی ایجاد و فرونشست زمین بصورت شكست و ترك خود را نشان می دهد.

** كعبه زرتشت در معرض نابودی
یوسفی با بیان اینكه بنای جهانی تخت جمشید به دلیل احداث بر روی سنگ های دامنه كوه كمتر در معرض فرونشست و شكاف زمین قراردارد گفت: بنای های دیگر واقع در دشت مرودشت مانند كعبه زرتشت در محوطه نقش رستم بیشتر در معرض تخریب ناشی از فرونشست زمین و ایجاد شكاف قرار دارند.
مدیركل مركز زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه جنوب كشور افزود: شكست و نشست زمین باعث می شود كه یكپارچگی، استحكام و پایداری دشت از بین برود و اگر در این منطقه زلزله ای رخ دهد تاثیر و شدت تخریب آن به مراتب بیشتر خواهد شد.
وی اظهار داشت: عواملی نظیر ایجاد بند انحرافی، ساخت سد، برداشت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی، شرایط جغرافیایی و زمین شناسی باعث بروز پدیده فرونشست می شود.
یوسفی نشست زمین را پدیده ای طبیعی دانست و گفت: فرونشست زمین بیش از چهار سانتی متر در سال اگر در هر منطقه ای رخ دهد امری غیرطبیعی است كه عوامل انسانی باعث بروز آن شده است.

** سهم چاه های مجاز و غیرمجاز در نابودی زمین
مدیركل مركز زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه جنوب كشور، برداشت آب در استان فارس و بویژه دشت مرودشت را متناسب با اقلیم منطقه ندانست و افزود: فارس در منطقه خشك و نیمه خشك قرار دارد و به همین دلیل باید برداشت آب در این خطه با جغرافیای منطقه سازگاری داشته باشد كه متاسفانه در حال حاضر اینگونه نیست.
وی بر لزوم مدیریت منابع آبی تاكید و بیان كرد: حفر چاه های غیرمجاز در حریم ابنیه تاریخی و باستانی واقع در دشت مرودشت یكی از عواملی است كه باعث ایجاد فرونشست و شكاف در سطح زمین این منطقه شده است.
یوسفی گفت: به غیر از چاه های غیرمجاز ،برداشت بیش از حد از چاه های كشاورزی دارای مجوز نیز می تواند بر تشدید شرایط بحرانی كنونی و افزایش فرونشست و شكاف زمین بیافزاید،امری كه در حال حاضر در دشت مرودشت نیز تحقق پیدا كرده است.

** چاه ها را پر می كنیم
مدیرعامل شركت آب منطقه ای استان فارس با بیان این كه بین 2 تا 3 هزار حلقه چاه غیر مجاز در این استان امسال در نوبت پُر شدن است، گفت: با اجرای طرح تعادل بخشی منابع آب در نیمه دوم امسال لودرها به سراغ این چاه ها خواهند رفت.
حمیدرضا دهقانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: حدود 220 میلیارد ریال امسال برای اجرای طرح تعادل بخشی منابع آب كه بخشی از آن همین پر كردن چاه های غیر مجاز است اختصاص یافته ، اجرای این طرح مشكل اعتباری و بودجه ندارد و با استفاده از ظرفیت های قانونی در موعد مناسب طرح اجرا می شود.
وی با ارائه آماری از اجرای طرح در شهرستان مرودشت ابراز داشت : در سال 95 یك هزار و 932 حلقه چاه غیر مجاز و در سال گذشته 870 چاه غیر مجاز دراین شهرستان پر شده است.
دهقانی افزود: در سال جاری نیز در قالب طرح تعادل بخشی منابع آب شهرستان مرودشت از جمله مناطق اولویت دار است كه طرح در آن اجرا خواهد شد .
مدیر عامل شركت آب منطقه ای استان فارس با اشاره به پر شدن 710 چاه غیر مجاز در سال جاری گفت: علاوه بر مرودشت شهرستان های فیروز آباد ، جهرم ، ارسنجان نیز در نوبت پر كردن چاههای غیر مجاز است ، این طرح در روزهای آینده در مرودشت و ارسنجان كلید خواهد خورد.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای استان فارس با بیان اینكه عمق چاه های آب در برخی از مناطق استان فارس به 300 متر رسیده است گفت: برداشت های بی رویه و غیر متناسب با حجم ذخایر و منابع آب در سالهای گذشته و تداوم خشكسالی موجب شده است تا سفره های آب زیر زمینی در این استان آسیب جدی ببیند.
9873/ 2027 / 1876
گزارش از محمدامین افشارپور