فعلا منتظر فعال شدن آتشفشان دماوند نباشید

این روزها حرف و حدیث پیرامون وضعیت آتشفشان دماوند، احتمال فعال شدنش و عواقب ناشی از آن، بسیار زیاد است. محدوده جمعیتی كلان‌شهر تهران عملا از هشتگرد در استان البرز در غرب آغاز شده و تا كرج و تهران ادامه می یابد و در نهایت در محدوده شهرهای پردیس و بومهن در استان تهران به پایان می‌رسد.


مهدی زارع ، استاد پژوهشگاه زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفت‌وگو با ایرناپلاس، در مورد وضعیت دماوند می‌گوید: در چند ماه اخیر وقایعی مانند رخداد سیل هولناك در شهریورماه 97 در گزنك، موجب توجه بیشتر به آتشفشان دماوند و فعل و انفعالات پیرامون آن شد.

**آخرین فوران آتشفشان دماوند 7300 سال پیش بود

وی در مورد تاریخچه فعالیت فعالیتهای آتشفشانی دماوند می‌گوید: آخرین فوران آتشفشان دماوند را به حدود 7300 سال قبل مربوط می دادند. بعضی پژوهش‌ها نیز از فوران مهم و انفجار قله در آخرین عصر یخبندان در حدود 24 هزار سال قبل خبر می‌دهد. آتشفشان دماوند از نوع آتشفشان چینه‌ای است كه با توجه به خروج گازها و بخارات فومرولی از آن و وجود چشمه های آب گرم، به عنوان یك سامانه فعال شناخته می‌شود.

مخروط آتشفشانی دماوند در یك سامانه زمین‌ساختی با گسلش تراگذر كششی در البرز مركزی شكل گرفته است. طبیعی است كه فعل و انفعالات زمین ساختی بر دماوند و فعالیتهای آتشفشانی بر گسلش فعال در حوزه مخروط دماوند اثر بگذارد. در كشور ژاپن در پی یك سری فعالیت‌های ولكانیكی از ماه فوریه 1998 پیرامون سامانه آتشفشانی ایواته، در 3 سپتامبر 1998 زمین‌لرزه ای با بزرگای 6.1 در جنوب آتشفشان رخ داد. بنابراین در شرایط خاص وقوع زمین لرزه های مهم می تواند به انفجار در قله آتشفشانی هم بیانجامد.


**رصد دائمی تحریك گسل‌های پیرامون آتشفشان دماوند ضروری است

به گفته وی با آزاد شدن تنش در اثر فعالیت‌های آتشفشانی، احتمال تحریك گسل‌های پیرامون سامانه آتشفشانی و وقوع زمین‌لرزه وجود دارد. از این دیدگاه لازم است تحریك احتمالی گسل‌های پیرامون سامانه آتشفشانی دماوند (گسل‌های مشا، لار، فیروزكوه، شمال تهران، كندوان، بلده، شمال البرز) براساس فعالیت دائمی چنین سامانه‌ای با دقت سنجیده شود. خطر زمین لرزه شدید (به دلیل وجود گسلهای فعال و تغییر شكلی كه در پوسته دائما در این ناحیه رخ می دهد) خطری دائمی است كه ممكن است با فعالیتهای سامانه دماوند تحریك شود.

زارع در مورد آخرین تغییرات در وضعیت دماوند گفت: در آخرین عصر یخ، دما در ناحیه ایران حدود چهار تا پنج درجه از نیمه اول سده بیستم سردتر بوده است. این در حالی است كه در تابستان 2018 دمای هوا در ایران به طور متوسط حدود سه درجه از نیمه اول سده بیستم گرم‌تر نیز شده است.

ازبین رفتن عمده یخچال‌های ایران در آخرین مراحل آخرین عصر یخ (حدود ٢٥ تا ١٠ هزار سال قبل) در بخش های مهمی از نواحی البرز مركزی با بخشی از مهم ترین نواحی پهنه های گسل های لرزه زای البرز مركزی منطبق است. بنابراین ذوب یخ در دماوند به دلیل باربرداری و رهایی تنش از گسل‌های تحت تنش می‌تواند با وقوع زمین لرزه‌های بزرگ در البرز مركزی مرتبط باشد. 4 زلزله در روز 10 شهریور 97 در ناحیه مشا و به احتمال فراوان در اثر جنبایی گسل مشا در شمال شهر دماوند ثبت شد.



**فعالیت آتشفشان دماوند می‌تواند زلزله‌‌ای بزرگ ایجاد كند

به گفته استاد پژوهشگاه زلزله، فعالیت آتشفشان دماوند می‌تواند موجب تحریك گسل‌های فعال و ایجاد زلزله‌‌ای بزرگ در گسل‌های اطراف خود شود و براثر آن گسل شمال تهران، مشا، لار، ‌بلده، لاسم، كندوان، ایوانكی و... فعال شوند كه فعال شدن این گسل‌ها از لحاظ تئوری ثابت شده است و آتشفشان‌ها می‌توانند موجب تحریك گسل‌ها و سپس فعالیت آنها و وقوع زمین‌لرزه شوند، تاثیرات بزرگ آتشفشان دماوند برگسل‌های تهران مورد توجه مردم قرار می‌گیرد زیرا در صورت تاثیر آتشفشان بر گسل‌ها زلزله‌یی بزرگ رخ می‌دهد.

وی تاكید كرد: با توجه به اینكه دماوند از لحاظ سیستم زمین‌شناسی فعال است، امكان فعال شدن دماوند در سال‌های آینده وجود دارد اما درباره اینكه آیا هم‌اكنون شواهدی مبنی برفعالیت قریب‌الوقوع این قله وجود دارد یا نه؟ باید گفت براساس تحقیقاتی كه انجام شده شواهدی حاكی از اینكه این قله به زودی فعال می‌شود، فعلا از دیدگاه زلزله شناختی و ژئوفیزیكی وجود ندارد، ولی همین فعالیت موجودش بر تحریك گسلهای پیرامونش اثر می گذارد.



**مهمترین زمین‌لرزه‌های پیرامون آتشفشان دماوند در شرق البرز است

مهمترین زمین‌لرزه‌های پیرامون آتشفشان دماوند در تاریخ حدود 1000 ساله اخیر آن بیشتر در بخش‌های شرق البرز مركزی - در فریم و منتهی الیه غربی آن (در طالقان) ثبت یا گزارش شده‌اند.

گسل البرز شمالی و گسل مازندران در بخش‌های مركزی - نور و بلده و شمال البرز مركزی و همچنین گسل بهشهر و قطعه شرقی گسل البرز شمالی در بخش‌های شرقی البرز مركزی، مهمترین رخدادهای زلزله‌های تاریخی و زمین لغزش‌های حاصل از زلزله را موجب شده‌اند.

به گفته زارع مهمترین مناطق با پتانسیل خطر بالای رخداد یك زمین‌لرزه بزرگ در پیرامون آتشفشان دماوند عبارتند از مناطق مركزی و تلاقی گسل‌های بهشهر و مازندران در جنوب ساری و بابل و منطقه مركزی البرز مركزی كه پتانسیل رخداد زمین‌لرزه با بزرگای 7.5 در آنها بر پایه زمینلرزه های تاریخی و شواهد گسلش و ریخ زمین‌ساختی سطحی وجود دارد (شرق سامانه دماوند).

گسل شمال البرز گسل مهمی است كه پتانسیل لرزه‌زایی مهمی نیز داراست. این گسل در سال های اخیر در 21-6-92، سه زمین‌لرزه كوچك را در جنوب غرب موجب شد. این زلزله‌ها همگی زلزله‌های كوچكی بودند، كه در حوالی كلاردشت در غرب سامانه دماوند و غرب دره چالوس رخ داده‌اند. هر رخداد زلزله شدید (با بزرگای بیش از 6) در این منطقه با وقوع زمین‌لغزش های مهم می تواند همراه باشد كه به عنوان مخاطره ثانویه در منطقه كوهستانی البرز مركزی و غربی در اثر رخداد زلزله می تواند موجب خسارت و تلفات به ویژه در جاده های مهم - نظیر جاده چالوس- و روستاها و شهر های واقع در منطقه كوهستانی - مانند كلاردشت-شود.



مهمترین گسل‌ها جنوب دماوند نیز عبارتند از گسل‌های مشا، فیروزكوه و شمال تهران. در شمال آن نیز گسل‌های بلده و گسل شمال البرز، گسل مازندران و گسل بهشهر.



آتشفشان دماوند در میانه آرامش لرزه‌ای قرار گرفته است

به گفته این استاد دانشگاه، آخرین پژوهش‌ها بر پایه داده‌های ثبت شده لرزه خیزی تا آبان 1397 نشان می‌دهد كه یك پهنه آرامش لرزه‌ای از جنوب شرق تهران (ورامین و پیشوا) تا پهنه دشت مازندران (آمل تا بهشهر) وجود دارد كه توان لرزه‌زایی گسل‌های این پهنه نشان از رخداد زلزله‌های با بزرگای بیش از 7 نیز دارد.

زارع با تاكید براینكه در صورت پایان یافتن دوره آرامش لرزه‌ای، پهنه مذبور رخداد مهم لرزه‌ای نشان خواهد داد خاطرنشان كرد: آتشفشان دماوند در میانه این آرامش لرزه‌ای قرار گرفته است. در گستره یاد شده در هر دویست سال انتظار رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای حدود 7 وجود دارد. در این گستره از سال 1830 میلادی كه آخرین رخداد مهم مربوط به زلزله 1830 دماوند شمیرانات است روی داده، به بعد - طی 188 سال زلزله مهمی روی نداده است.

استاد پژوهشگاه زلزله گفت: سناریویی كه هم اكنون در حال پژوهش در مورد آن هستیم بررسی رابطه بین تغییر مكان‌های احتمالی مواد مذاب در اتاقك ماگمایی دماوند با تحولات سطحی از جمله خرد لرزه ها و احتمالا ذوب یخچال‌های سطحی دماوند است.



گفت‌وگو از حسین جمشیدیان

*اداره كل اخبار چندرسانه ای*ایرناپلاس*