به گزارش ایرنا، «گسترش افقی » نوعی پراكندگی شهری و افزایش مفرط استفاده از زمین شهری است كه باعث كاهش تراكم جمعیت، افزایش سهم فضاهای باز و بدون استفاده و در نتیجه گسیختگی بخش های شهری و جدایی گزینی فضایی و اكولوژیكی می شود.
جمعیت استان اصفهان بیش از پنج میلیون و 120 هزار نفر در 24 شهرستان است كه حدود 6.41 درصد از جمعیت كشور را تشكیل می دهد.
منطقه اصفهان با مساحت 213 كیلومتر و طول جغرافیایی 51 درجه و 39 دقیقه و 40 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 38 دقیقه و 30 ثانیه شمالی بعد از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران است.
با افزایش سریع جمعیت و حاكمیت زندگی ماشینی، شهر اصفهان هم گام با دیگر تحولات سیاسی و اجتماعی چنان تغییر كرده است و به درستی می توان گفت اصفهانی كه حتی در بیست سال پیش توصیف می شد با اصفهان امروز از بسیاری جهات متفاوت است.
** وابستگی اقتصاد به نفت یكی از بروز گسترش افقی شهرهاست
رئیس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره كل راه و شهرسازی اصفهان نیز درباره گسترش افقی شهرهای ایران بویژه اصفهان به خبرنگار ایرنا گفت: این الگوی نامتناسب رشد شهری در تقابل با رشد ارگانیك، فشرده و متمركز شهرهای ایران در گذشته است، متاسفانه با ورود مدرنیسم و وابستگی اقتصاد كشور به نفت همچنین تحولات اجتماعی در دهه های گذشته، شاهد گسترش افقی و بدون برنامه اكثر شهرهای كشور بویم.
علی هنردان تصریح كرد: یكی از شواهد گسترش افقی، وضعیت تراكم های ناخالص مسكونی در شهرهاست به گونه ای كه این شاخه در شهرهای بالای 25 هزار نفر كشور 45 نفر در هر هكتار است كه البته این شاخص در شهرهای استان اصفهان به دلایل مختلف از این مقدار هم كمتر است و نشان از پراكنده رویی و رشد افقی شهرهای استان دارد.
رئیس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره كل راه و شهرسازی استان اصفهان با اشاره به دلایل گسترش افقی شهرهای كشور به ویژه اصفهان اظهار داشت: رشد شتابان گسترش افقی شهرها خاستگاه تاریخی و دلایل متفاوتی دارد به گونه ای كه نقطه عطف و شروع پراكنده رویی و گسترش افقی شهرها مربوط به سالهای 1300 و دوران پهلوی اول بر می‌گردد.
وی افزود: در این دوره با ورود مدرنیسم و زندگی ماشینی، سرعت قدم های انسانی در مقابل ماشین رنگ باخت، دیوار شهرها تخریب شد و با خیابان كشی های گسترده، شهروند ایرانی فرصت و امكان دوری و جدایی گزینی از مركز شهر را پیدا كرد.
هنردان ادامه داد: در دوره پهلوی دوم با از بین رفتن تولید سنتی و از هم گسیختگی روابط شهر و روستا، موج مهاجرت به سمت شهرها سرازیر و حاشیه شهرها مأمن این تازه واردان شد.
وی خاطرنشان كرد: در دوره های اخیر به ویژه بعد از انقلاب اسلامی سیاست های حمایتی زمین و مسكن همچنین نگاه غیرانتفاعی و حتی غیر اقتصادی به توسعه زیرساخت های شهری موجی از پراكنده رویی و گسترش افقی شهرها را موجب شد.
این كارشناس افزود: البته دلایل دیگری نیز در رشد این پدیده شوم شهری مؤثر بوده كه از مهم ترین آنها می توان به قانون گریزی و توجه نكردن به محدوده های برنامه ریزی شهری، عدم كنترل و نظارت‌های شهرسازی همچنین در مقیاس كلان به نبود اجرای صحیح سیاست های آمایش شهری، منطقه ای و كشوری اشاره كرد.
وی افزود: مقایسه تطبیقی وضعیت امروز و گذشته شهرها در خصوص نحوه پراكنش فضایی، بیان گویایی از معضلات و چالش های گسترش افقی است.
هنردان گفت: در گذشته به ویژه در منطقه كویری ایران و اصفهان شاهد شهر فشرده ایرانی بودیم از خصوصیات این الگوی توسعه شهری می‌توان به یكپارچگی و بهم پیوستگی فضاهای شهری، وجود سلسله مراتب منظم شهری، وجود روابط همسایگی، پیاده مداری شهرها، صرفه جویی در مصرف انرژی، حفاظت از باغ ها و اراضی كشاورزی پیرامون شهر و به طور كلی زیست پذیری شهرها نام برد.
وی معتقد است، در زمان حال به دلیل گسترش افقی شهرها شاهد از دست رفتن كیفیت‌های گذشته و بروز معضلات فراوانی از جمله افت منزلت مكانی و اجتماعی نواحی مركزی شهر به خصوص بافت تاریخی آن، خروج مالكان قدیمی و جابه‌جایی جمعیت و تبدیل مراكز شهری به مقصد مهاجرت درون شهری اجاره نشینان كم درآمد، فرسودگی كالبدی، اجتماعی و اقتصادی، از دست دادن میراث با ارزش مركز شهر و نقش آن به عنوان قلب تپنده شهر، ایجاد پدیده فقر شهری و به وجود آمدن پهنه های ناكارآمد شهری، وابستگی به خودرو، مصرف بیش از حد انرژی، آلودگی هوا، قطع ارتباط بخش قدیم از بخش جدید و توسعه شهری بدون توجه به میراث معماری و شهرسازی هستیم.
رئیس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره كل راه و شهرسازی استان اصفهان گفت: با گسترش افقی شهرها هزینه ایجاد و نگهداری فضاهای شهری و زیرساخت های وابسته به آن افزایش یافته و با پدیده شهر ناكارآمد مواجه شدیم.
وی افزود: در مجموع این معضلات حاصلی جز شهر ناپایدار را به همراه نداشته و وضعیت امروز مواجه شدن با شهرهایی است كه از پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فاصله گرفته و از تاب آوری مناسبی نیز برخوردار نیستند.
** راه برون رفت از گسترش افقی شهر، تغییر دیدگاه نسبت به توسعه شهری است
هنردان با بیان اینكه در زمان حال با بحران پراكنده رویی و ناكارآمدی شهری مواجه هستیم، اظهار داشت: برای برون رفت از این بحران باید قبل از هر اقدام، دیدگاه ها و پارادایم های خودمان را در زمینه توسعه شهری تغییر دهیم.
وی ادامه داد: باید برنامه ریزی بلند مدت را جایگزین چاره جویی و راه حل های كوتاه مدت كنیم، باید توسعه پایدار را جایگزین رشد ناپایدار كنیم همچنین توجه را از كمیت به كیفیت معطوف كرده و نیازهای نسل آینده را مد نظر قرار دهیم و در مقام عمل نیز در 2 مقیاس كلان و خرد دست به اقدامات بنیادین بزنیم.
رئیس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره كل راه و شهرسازی اصفهان گفت: به صورت كلی پراكنده رویی و گسترش افقی معلول سیاست های كلان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی كشور است بنابراین ضرورت دارد در مقیاس كلان به اصلاح این سیاست ها با نگاه به مفهوم پایداری و مشاركت جمعی دست بزنیم.
وی ادامه داد: همچنین باید سیاست های آمایش ملی و منطقه ای را در ارتباط با نحوه پراكنش مناسب جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمینی برقرار كنیم، اما در مقیاس خرد باید هزینه اقدامات ناپایدار و جابه جایی در حومه و حواشی شهر را افزایش دهیم.
هنردان گفت: همچنین باید هزینه تخلفات ساختمانی افزایش، سوبسیدها را از اقدامات ناپایدار حذف و آن ها را در جهت اقدامات پایدار برقراركنیم و نیز همگام با انجام اقدامات سلبی دست به اقدامات ایجابی همچون توانمندسازی ساكنین شهری و رشد و ارتقای دانش و فرهنگ شهروندی بزنیم.
وی با بیان اینكه راهكار برون رفت از گسترش افقی شهر باید در قالب یك طرح و برنامه منسجم و مورد ارجاع شهروندان صورت بگیرد، بیان كرد: شهر را شهروندان می‌سازند بنابراین انتظار ساختن یك شهر هوشمند و پایدار را تنها می توان از شهروندان هوشمند و آگاه داشت كه مستلزم این كار آموزش است.
** مهاجرت پذیری كلان شهرها، بافت های غیر منطبق با فضای شهری به وجود آورده است
رئیس كمیسیون اجتماعی شورای اسلامی شهر اصفهان درباره گسترش افقی شهر به خبرنگار ایرنا گفت: در برهه ای از زمان شرایط و بارگذاری جمعیتی به گونه ای است كه مدیریت شهری در راستای طرح های تفصیلی شرایطی برای توسعه افقی شهر ایجاد كرده تا دایره خدمات مدیریت شهری گسترش پیدا كند.
كوروش محمدی افزود: در صورتی كه گسترش افقی شهر براساس دلایل و ضوابط مدیریت شهری و طبق طرح تفصیلی و قوانین و مقررات باشد، به منظور گسترش دایره خدمات و بهره مندی جمعیت بارگذاری شده در حواشی شهرها تصمیماتی در رابطه با توسعه شهر گرفته می شود.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح كرد: به سبب جابه جایی و بازنگری طرح تفصیلی شهرها هر 10 سال یكبار پهنه هایی به شهر الحاق می شود.
وی بیان كرد: كلان شهرها به دلیل مهاجرت پذیری، اسكان موقت و غیررسمی جمعیت مهاجر در مجاورت شهرها و نیز نداشتن كنترل بر جمعیت و حوزه های حاشیه سبب به وجود آمدن بافت های غیر منطبق با فضای شهری شده اند.
محمدی ادامه داد: بافت های غیرمنطبق با فضای شهری براثر نبود مدیریت پیشگیرانه به وجود آمده كه پس از مدتی جمعیت ساكن این حوزه مطالبات خود را مطرح می كنند.
وی اظهار داشت: مطالبات جمعیت ساكن در مناطق حاشیه رفته رفته تبدیل به فشار بر جمعیت می شود زیرا بی پاسخ ماندن مطالبات و گسترش بافت های جمعیتی به شهر تحمیل می شود.
رئیس كمیسیون اجتماعی شورای شهر اصفهان اضافه كرد: بی پاسخ ماندن مطالبات شهری و شهروندی مشاغل كاذب و با احتمال بالا ناهنجاری در یك حوزه جمعیتی و در مجاورت شهر را در پی خواهد داشت كه در این راستا مدیران شهری مجبور به جابه جایی پهنه شهر به صورت افقی شده تا دایره خدمات را به منطقه حاشیه ای شهر برسانند.
به گفته وی با توجه به بافت ناملموس شهر اصفهان، انطباق خدماتی كه به شهرها ارائه می شود به مناطق جدید التاسیس نمی رسد و این مكان ها با توجه به عدالت اجتماعی زیر سئوال می روند.
محمدی افزود: با این وجود دلیل پیدایش طبقه جغرافیایی در شهر محسوس است چرا كه با جداسازی پهنه های شهری مدام عناوین شمال، جنوب، بالا و پایین شهر مطرح می شود كه شاید یكی از دلایل موفق نشدن مدیریت شهری، مدیریت طرح تفصیلی و كمربند سبز اطراف شهر همین موضوع باشد.
** از سه دهه گذشته تاكنون اصفهان با گسترش افقی روبه روست
رئیس كمیسیون اجتماعی شورای شهر اصفهان با اشاره به اینكه اصفهان همچون دیگر كلان شهرها با گسترش افقی شهر روبه روست، افزود: طی سه دهه گذشته تا به امروز در چهار گوشه شهر اصفهان بخش های زیادی از جمله در جنوب غربی گسترش یافته است.
وی با بیان اینكه گسترش افقی در اصفهان براساس اصول و ضوابط و نقشه راه صورت گرفته است، گفت: این مناطق جدید شكل گرفته به یكی از بهترین مناطق اصفهان تبدیل شده است.
محمدی ادامه داد: اما در مناطق شمال، شمال شرقی و شرق اصفهان مناطقی به شهر تحمیل و سبب گسترش بیشتر شهر از لحاظ افقی شده است به گونه ای كه مدیریت شهری قادر به ارائه خدمات به بخش هایی از این مناطق نیست.
در چهل و هشتمین جلسه علنی شورای اسلامی شهر اصفهان بررسی پیشنهاد الحاق سه پهنه از حریم منطقه چهار شهرداری به مساحت تقریبی 140 هكتار به محدوده قانونی شهر اصفهان ضمن اعلام نظر كمیسیون های تلفیق و شهرسازی، معماری و عمران در دستور كار جلسه علنی شورا قرار گرفت كه با وجود مخالفت برخی از اعضا به دلیل توجیه نبودن این طرح در مسائل فرهنگی و اجتماعی با هفت رای موافق، پنج رای مخالف و یك ممتنع به تصویب رسید.
صاحبنظران این حوزه معتقدند، طرح الحاق سه پهنه به اصفهان كه اخیرا در شورای اسلامی شهر اصفهان مطرح شده یكی از طرح هایی است كه اگر طبق ضوابط و اصول مطرح شده پیش نرود شهر را به سمت گسترش افقی پیش می برد.
به گفته اعضای شورای شهر این طرح باید در سه مرجع بالادستی از جمله تصویب در كمیسیون ماده 5 استانداری، اخذ رای در شورای برنامه ریزی استان و در آخر به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری در وزارت مسكن و شهرسازی برسد.
سه گروه تخصصی در سه مرحله برای این طرح در نظر گرفته شده است كه این افراد باید در خصوص الحاق سه پهنه توجیه شوند و به مصلحت این طرح برای شهر و شرایط بهینه برای شهر برسند تا در نهایت این طرح به تصویب برسد.
رئیس كمیسیون اجتماعی شورای شهر اصفهان درباره طرح الحاق 140 هكتار از سه پهنه شهر اصفهان بیان كرد: امیدواریم با حداقل مضرات و آسیب های خاص این سه پهنه با مدیریت صحیح، اصولی و هوشیاری مدیریت شهری تبدیل به بخش های برخوردار و قابل تكیه برای شهر شود.
وی تصریح كرد: پهنه های جدید نیازمند مدیریت جدید و ارائه خدمات هستند و سه پهنه (پینارت، كردآباد و جی شیر) نباید به طبقه جغرافیایی برای شهر اصفهان تبدیل شود.
در حال حاضر نگاه دنیا به توسعه شهری مبتنی بر رشد و توسعه عمودی است زیرا به لحاظ عمودی میزان و دسترسی به خدمات قابل كنترل است، همچنین این موضوع برای شهر فرهنگی اصفهان كه به نوعی با كمبود منابع مواجه است بسیار نمود دارد.
كارشناسان معتقدند، اكنون بیش از هر زمان دیگر به كنترل فضای شهری و كنترل مهاجرت به داخل نیاز داریم چرا كه نداشتن كنترل بر فضای شهری تبعات بسیاری از جمله آلودگی های زیست محیطی را به دنبل خواهد داشت.
این كارشناسان شرط تحقق توسعه پایدار شهری را بهینه سازی و بهره گیری از زمین شهری می دانند كه متاسفانه امروز به آن توجه نشده است.
** گسترش افقی نماد مهاجرت به درون شهر
یك دانشجوی دكترای برنامه ریزی شهری منطقه ای نیز دراین باره به خبرنگار ایرنا گفت: گسترش افقی یك اصل كلی است و نمی توان گفت هر شهر تا چه اندازه گسترش عمودی یا افقی داشته باشد بلكه باید تابع شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی شهر صورت بگیرد.
احسان مالكی پور گسترش افقی را نماد مهاجرت به درون شهر دانست و افزود: ایجاد مخاطرات محیط زیستی، طولانی شدن زمان سفرهای شهری و رشد مهاجرت به شهر از جمله معایب این نوع گسترش است اما در گسترش عمودی هم چالش تمركز ترافیكی در شهر وجود دارد.
وی بیان كرد: باید برای گسترش افقی، هر شهری را با توجه به شرایط آن سنجید، هریك از گسترش های افقی و عمودی باید در حد مطلوب خود صورت بگیرد در غیر این صورت توجیه پذیر نیست.
وی گفت: اصفهان شهری تاریخی و بناهای تاریخی بسیاری دارد و به صورتی كه شهرهای تهران و تبریز می توانند گسترش عمودی داشته باشند، اصفهان نمی تواند زیرا بحث مشرف بودن به بناهای تاریخی و قدیمی وجود دارد.
وی معضل اصلی مخالفت ها در زمینه گسترش افقی شهر را شفاف نبودن مسائل دانست و بیان كرد: باید متولیان امر مشخص كنند اصفهان در چه محدوده ای و از چه جهتی می تواند به سمت گسترش افقی پیش برود.
كارشناسان و صاحب نظران معتقدند، درزمان حاضر وارث شهرهایی هستیم كه دچار پهن پیكری و رشد افقی بیش از حد شده اند و این مساله از پایداری به دور است و مشكلات اجتماعی، اقتصادی و كالبدی ایجاد كرده و هزینه های زندگی را افزایش داده و زمین شهری را از ارزش واقعی دور كرده است.
گزارش از فائزه صفری
9913/ 6022
اصفهان - ایرنا- « گسترش افقی » الگوی جدیدی از سكونت گاه های انسان است كه چالش ها و معضلاتی را متوجه شهرها كرده ؛ مشكلاتی كه معلول سیاست های اقتصادی و اجتماعی است.
