آرزوهای بزرگ زیرسقف های كوتاه

كودكان كار وصفی است نه چندان خوشایند كه روزانه در جای جای شهرها و پشت هر چراغ قرمزی با آن مواجه می شویم كه در این عرصه، زیبایی صورت كودكانه زیر جبر زندگی رنگ باخته و طنازی های بچه گانه جای خود را به چاپلوسی دلالانه داده است.
نرگس اسكندری 12 سال سن دارد اما به دلیل مشكلاتی كه داشته دیر به مدرسه رفته و اكنون كلاس سوم دبستان است.
او می گوید كه مادرش در منزل چادر رنگی ،لیف حمام می دوزد و او این اقلام را در خیابان های شیراز و مقابل آستانه سید علاءالدین حسین و یا بازار به شكل دوره گرد به فروش می رساند.
از نرگس درباره سرپرست خانواده اش پرسیده شد كه گفت: پدرم معتاد است، من و مادرم بناچار برای تامین مخارج زندگی كار می كنیم.
نرگس از آرزوهایش می گوید و اینكه دوست دارد درس بخواند تا در آینده به بچه های محله های قدیم شیراز كه تعداد زیادی از آنها به مدرسه نمی روند كمك كند تا بتوانند تحصیل كنند و در آینده برای خودشان كسی شوند.

**مدرسه آرزوها
این دخترك دستفروش می خواهد مدرسه ای بسازد كه بچه هایی كه هزینه پرداخت شهریه ندارند رایگان در آن تحصیل كنند و باسواد شوند و یا حداقل به بچه هایی كه پول شهریه ندارند این فرصت داده شود كه تحصیل كنند و هر زمانی كه قادر به پرداخت شهریه بودند آن را بپردازند.
او كه با سن كمش به نظر درك درستی از شرایط اقتصادی كنونی كشور دارد، می گوید كه من اگر به جای رئیس جمهوری ایران بودم اكنون برای مردم تلاش زیادی می كردم و حمایت هایی نیز انجام می دادم كه با مشكلاتی كه با آن روبه رو هستند مقابله كنند.
این كودك كار شیرازی می گوید كه در دوره كنونی كه بسیاری از مردم با انواع مشكلات مواجه اند ،مسئولان نباید در شرایط بسیار خوب زندگی به سر ببرند.

**آرزوی كودك كار برای نشست دو نفره با رئیس جمهوری
یكی از آرزوهای نرگس این است كه رئیس جمهوری ایران اسلامی را از نزدیك ببیند و با وی نشست دو جانبه داشته باشد كه دردهای خود و خانواده اش را با او در میان بگذارد.
نرگس در این باره می گوید كه می خواهد از رئیس جمهوری دلیل گرانی ماه های اخیر را بپرسد و اینكه چرا این موضوع اتفاق افتاده كه او ناچار باشد بیشتر كار كند تا بخشی از مشكلات خانواده اش را برطرف كند؟

** قرعه فال
امید محمدی كودك دیگری كه در شیراز كار می كند 12 سال سن دارد و اكنون كلاس دوم دبستان است، او به خبرنگار ایرنا درباره علت تاخیر در تحصیل خود می گوید كه چون تبعه كشور افغانستان است و مدارك شناسایی لازم را نداشته دیر به مدرسه رفته است.
او كه در ایران به دنیا آمده،سالهای سال است كه در كوچه پس كوچه و خیابان های شیراز كار می كند و ابتدا فال می فروخته و بعد نیز كفش های عابرین پیاده را واكس می زده و اكنون نیز در بازار فال حافظ می فروشد.
امید از سختی كارش می گوید و اینكه در ماه های گذشته فال حافظ گران شده به نحوی كه ابتدای امسال یك بسته فال را سه هزار تومان و اكنون پنج هزار تومان می خرد و این وضعیت باعث شده درآمدش كمتر شود چون او نرخ فروش فال های خود را در پی این وضعیت گران نكرده است.

** گرفتاری و گرسنگی
امید كه دوست دارد در آینده پزشك شود و زندگی خوبی برای مادر و خواهرانش فراهم كند از مصائب فال فروشی می گوید كه از ماموران شهرداری زیاد می ترسد چون اگر این افراد او و دوستانش را در خیابان مشاهده كنند دستگیر می كنند و بیش از 20 روز نگه می دارند و این وضعیت باعث می شود دو خواهر كوچكترش گرسنه بمانند.
او كه پدرش را اصلا به خاطر نمی آورد با ناراحتی ادامه می دهد كه مگر من كار خلافی می كنم؟ من تنها برای كمك به خانواده ام كار می كنم تا خرج خورد و خوراك آنها را در آورم.
او از اینكه تاكنون به چنگ ماموران شهرداری نیافتاده به خود می بالد و می گوید: اما یكی از دوستانم را هفته گذشته گرفته اند كه تاكنون نیز آزاد نشده است.
در حقیقت كار كردن را دوست ندارد و دلش می خواهد مانند اغلب هم سن و سالهایش تنها درس بخواند و بازی كند اما كار كردن را به قیمت تهیه مایحتاج زندگی خواهران و مادرش انجام می دهد،امید می گوید كه اگر شهردار شیراز بود به بی خانمان ها جا و سرپناه و غذا می داد تا گرسنه نباشند.

** سینا فرانسه و بازماندن از تحصیل به خاطر كار
سینا شكری كودكی 11 ساله و كلاس سوم دبستان است كه سالها است تجربه كارهای مختلفی مانند دستفروشی و فال فروشی مقابل آستانه را دارد و درآمد حاصل از كار كردن را به مادرش می دهد كه به زخم های زندگی شان بزند.
علیرغم اینكه درس خواندن را دوست داشته اما چند سالی دیرتر به مدرسه رفته كه دلیل آن نیز كار كردن بخاطر بی پولی بوده است.
او از اینكه دوستانش او را سینا فرانسه صدا می زنند خنده اش می گیرد و دلیل این لقب گذاری را این می داند كه از پس هر كاری بر می آید و آچار فرانسه است.
سینا از مسئولان می خواهد كه به خانواده او و دوستانش كمك كنند تا سرپناهی برای زندگی و غذایی برای خوردن داشته باشند.
او در پاسخ به ایرنا كه دوست دارد در آینده چه كاره شود می گوید: می خواهم آن قدر كار كنم تا پولدار شوم و به همه كودكان مثل خودم كمك كنم..
نوعدوستی در رفتار این كودكان و سایر كودكان كار بیش از هر ویژگی دیگری نمایان است كه درآمدشان را برای تامین معیشت زندگی در اختیار خانواده شان قرار می دهند ،اما این بچه ها با ویژگی های بارز و فراتر از سن و سالشان به دلیل رهایی در خیابان های شهر در معرض انواع آسیب های اجتماعی قرار می گیرند.

**بی تو در كلبه گدایی خویش، رنج هایی كشیده ام كه مپرس
حسین امامی نیز یكی دیگر از كودكان شیراز است كه 12 سال سن دارد و كلاس ششم است و مقابل آستانه (آستانه امام زاده سید علاءالدین حسین برادر شاهچراغ) فال می فروشد؛، او می گوید كه در بعضی موارد فال رایگان به مشتری هایش می دهد كه پولی به همراه ندارند.
او در پاسخ به این سوال كه اكنون فال حافظ می فروشد خود حافظ و شعرهایش را نیز می شناسد،می گوید كه در بعضی مواقع كه مشتری ندارد و سرش خلوت است، نگاهی به كاغذهای فال كرده و بعضی را می خواند.
او در پاسخ به این سوال كه آیا شعری از حافظ را در خاطر دارد می گوید: بله و ادامه می دهد درد عشقی كشیده ام كه مپرس،زهر هجری چشیده ام كه مپرس،گشته ام در جهان و آخر كار ،دلبری برگزیده ام كه مپرس، بی تو در كلبه گدایی خویش، رنج هایی كشیده ام كه مپرس، همچو حافظ غریب در ره عشق، به مقامی رسیده ام كه مپرس.
حسین درباره علت كار كردن خود می گوید كه پدر و مادرش اصراری برای كار كردن او ندارند اما خودش برای كمك به خانواده و در آوردن پول نان كار می كند.
او بعد از اتمام ساعت مدرسه ساعتی را در منزل به نوشتن تكالیفش می گذراند و بعد از خانه بیرون می زند و برای كار كردن راهی خیابان می شود.
او خواسته خود از مسئولان را اینگونه بیان می كند كه كاش مسولان شب عید به فكر ما هم باشند و كمكی به خانواده من نیز كنند.
وقتی از حسین خواسته شد كه از نحوه گذران زندگی خود و خانواده اش با وجود مشكلات اقتصادی سخن بگوید،گفت: خدا روزی رسان است.
او نیز مانند سایر كودكان كار دلش می خواهد در آینده به جایی برسد كه بتواند به كودكان كار و خانواده های آنها كمك كند تا مجبور نباشند كودكی خود را در خیابان های شهر به دنبال پیدا كردن لقمه ای نان سپری كنند.

**اعتیاد پدر و كار فرزند
مدیر موسسه مردم نهاد صبح آفرینش كه در حوزه آسیب های اجتماعی كودكان و نوجوانان فعالیت دارد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اعلام كرد: اعتیاد پدر عامل حدود 70 درصد كار كردن كودكان است و البته دلایلی نظیر طلاق و فقدان حضور پدر نیز در این مساله تاثیر مستقیم دارد.
محمد مسعودیان افزود: براساس مشاهدات حدود 50 درصد كودكان كار شیراز تبعه كشور افغانستان هستند كه در این خانواده ها تعدد فرزند آوری و كار كودكان امری عادی است.
وی ادامه داد: حدود 200 هزار نفر تبعه كشور افغانستان در شیراز ساكن هستند و چون این قشر، اغلب نادیده گرفته شده و همچنین ارتباط خانوادگی این افراد با شهروندان شیرازی كم است ،این مسائل باعث شده كه این تبعه ها در این شهر هنوز فرهنگ تعدد فرزند آوری و كار كودكان را حفظ كنند.

**از فال و گل تا مواد مخدر
او در ادامه صحبت های خود اظهار داشت: در كانون اصلاح تربیت به موارد زیادی برخورده ام كه كار اول كودكان، گل و فال فروشی و كار بعدی آنها توزیع مواد مخدر بوده است.
مسعودیان به این نكته كه بسیاری از كودكان كار به دلیل زندگی در مناطق حاشیه ای و كمتر برخوردار شیراز نظیر بافت قدیم این شهر، زمینه سوق پیدا كردن به سمت بزهكاری را دارند اشاره كرد و گفت: بسیاری از توزیع كنندگان مواد مخدر از این كودكان برای فروش مواد مخدر استفده می كنند.

** بافت قدیم، كارگاه آموزش خلاف است
وی در پاسخ به این سوال كه آیا ممكن است توزیع كنندگان مواد مخدر برای توزیع مواد این كودكان را معتاد كنند گفت: نمی توان به یقین این مساله را تائید و یا تكذیب كرد اما در بافت قدیم شیراز آن قدر محیط آلوده است بگونه ای كه حدود هزار نفر كارتن خواب در این محدوده وجود دارد كه این معتادین متجاهر در كوچه و پس كوچه های این بافت در طول شبانه روز در حال تزریق و مصرف مواد مخدر هستند كه این كارگاه عملی و آموزش عینی مصرف مواد مخدر برای كودكان ساكن در این منطقه است.
مدیر تشكل مردم نهاد صبح آفرینش افزود: علاوه بر وجود كارتن خوابها در بافت قدیم شیراز آسیب های اجتماعی و معضلاتی نظیر زنان مساله دار نیز وجود دارد كه این موارد در معرض دید همه كودكان و نوجوانان ساكن در این منطقه قرار دارد و می تواند عاملی برای به فساد كشاندن این قشر آسیب پذیر باشد.
وی اظهار داشت:تشكل مردم نهاد صبح آفرینش در بافت قدیم شیراز تنها توانسته 150 خانواده آسیب پذیر را تحت پوشش آموزش های خود قرار دهد كه به جز كودكان كار این آموزش ها تمام افراد خانواده آنها را نیز در بر می گیرد اما عمق مشكلات بسیار بیشتر است و نیاز دارد عزمی جدی در این خصوص انجام شود.

**با دستگیری و قرنطینه كودكان كار مخالفیم
مسعودیان به روند ساماندهی كودكان كار توسط سازمان های زیرمجموعه شهرداری شیراز و بهزیستی اشاره كرد و گفت: متاسفانه روند ساماندهی كودكان كار در این نهادها توام با دستگیری كودكان است كه ما با این امر كاملا مخالف هستیم زیرا دستگیری و قرنطینه كردن كودكان برای ساماندهی این قشر كار درستی نیست.
وی جدا كرد كودك چند ساله را از والدین به مدت 21 روز اقدام نا مناسبی دانست كه در ارگان های زیرنظر شهرداری و بهزیستی انجام می شود و افزود: به روش های دیگر هم می توان ساماندهی این قشر را انجام داد ولی متاسفانه روش های علمی تر در این حوزه در شیراز بكارگیری نمی شود.
مسعودیان بیان كرد: والدین و خصوصا مادران اغلب كودكانی كه در سطح شهر شیراز اقدام به دستفروشی می كنند در محوطه نزدیك به محل كار فرزند خود هستند بگونه ای كه اگر مشتری پول كودك را پرداخت نكند مادر وی سریعا خود را نمایان خواهد كرد.
وی اشاره كرد: تشكل های مردم نهاد بارها اقدام به اصلاح روش های كنونی ساماندهی كودكان كار در سطح شهر شیراز كرده اما تاكنون موفق به اصلاح روش های موجود نشده اند و نیاز است كه بازنگری در این حوزه انجام شود.
وی در ادامه، بیان كرد: تشكل مردم نهاد صبح آفرینش در حوزه آموزش و فرهنگ سازی و كاهش آسیب های اجتماعی كودكان و نوجوانان از سال 90 فعالیت خود را آغاز كرده است.
مسعودیان افزود: در ابتدا، این تشكل كار خود را از كانون اصلاح و تربیت شروع كرد اما در ادامه راه متوجه شدیم كه اغلب نوجوانان و كودكان بزهكار، ساكن محله های مشخصی در شهر شیراز هستند و پس از آن تلاش این انجمن مردم نهاد به سمت آموزش در محلات پُر خطر شیراز و پیشگیری از آسیب های اجتماعی سوق پیدا كرد.
وی ادامه داد: آموزش های این تشكل در 2 محل واقع در بافت قدیم شیراز و محله بنی هاشمی انجام می شود و شماری از مربیان داوطلب، كلاس های سوادآموزی برای كودكان بازمانده از تحصیل و همچنین كلاس موسیقی را در مكان های نامبرده برگزار می كنند.
مسعودیان اضافه كرد: هم اینك حدود 450 كودك كار اعم از كار در خیابان و یا مغازه ها در شهرستان شیراز شناسایی شده اند كه به دلایل مختلف ناگزیر به كار كردن هستند و تاكنون برای تعدادی از این كودكان و خانواده های آنها دوره های آموزشی برگزار شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر حدود 150 خانواده كه دارای كودكان كار و بدسرپرست هستند در بافت قدیم شیراز زیر پوشش این تشكل قرار دارند.
به گفته مسعودیان، آموزش های این تشكل تنها منحصر به كودكان كار نیست بلكه شامل خانواده های آنها نیز می شود.
او بیان داشت: حدود 200 نفر در این تشكل مردم نهاد عضو هستند و هزینه های مورد نیاز این نهاد از طریق این افراد تامین می شود.

** كودكان كار اصلی ترین اولویت ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی شیراز
رئیس اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی شهرداری شیراز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان كرد: این مركز سه وظیفه اصلی ساماندهی كودك كار،متكدیان و معتادین متجاهر را دارد.
یوسف آفرینی افزود: از نظر من اولویت اول این اداره ساماندهی كودكان كار است چون این قشر ممكن است در محیط های پرخطر مورد تعرض، توهین و سوء استفاده قرار بگیرند چون محیط بیرون برای كودكان بسیار پرخطر است كه از همین رو در شهر شیراز برای جذب آنها تلاش می كنیم.
آفرینی كه اصرار دارد به جای واژه جمع آوری كودكان كار از كلمه جذب استفاده شود در ادامه صحبت های خود،اضافه كرد: در هشت ماهه گذشته با كمك روانشناسان دانشگاهی و متخصص برنامه های فرهنگی متنوعی برای كودكان كار شیراز در نظر گرفته شده است.
وی با اشاره به اینكه این اداره براساس وظیفه ،كودكان كار را از سطح شهر شیراز جذب و ساماندهی می كند،افزود: بعد از جذب این افراد كه اغلب خانواده های بد سرپرست دارند و یا بی سرپرست هستند در دو رده سنی ساماندهی خواهند شد.
رئیس اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی شیراز ادامه داد: ساماندهی این افراد به شكلی است كه آنها در مراكزی كه مخصوص نگهداری كودكان است نگهداری و دوره های آموزشی را نیز طی خواهند كرد.

** روش های نگهداری كودكان
او در پاسخ به سوالی درباره نقدهایی كه به روش دور كردن كودكان از خانواده مطرح است گفت: نگهداری كودكان در مراكز ساماندهی به مدت 21 روز و در مرحله اول اغلب برای بچه های بی سرپرست انجام می شود.
آفرینی گفت: درباره كودكان بدسرپرست نیز در ابتدا از خانواده های آنها تعهد گرفته می شود كه این كودكان در خیابان و برای كار كردن رها نشوند و همچنین اینكه در برنامه های فرهنگی نیز حضور پیدا كنند.
وی اظهار داشت: در مواردی كه كار كودكان تكرار شود و خانواده به اخطارها بی توجه باشند این امكان وجود دارد كه از طریق مراجع قانونی، كودك از این خانواده گرفته شود.
آفرینی در پاسخ به این سوال كه روش هایی نظیر دستگیری و جدا كردن كودك كار از خانواده با هدف آموزش آیا نیاز به اصلاح دارد یا خیر؟ گفت: معتقد هستیم كه كودك باید به مدرسه برود و خصوصا بازی كند چون مراحل شناختی كودك در بازی كردن و محیط های شاد كودكانه شكل می گیرد.
وی در پاسخ به این سوال كه آیا نمی توان آموزش های لازم به كودكان كار بدون جداكردن آنها از خانواده به مدت 21 روز انجام شود،گفت: در موارد اولیه جدایی كودكان كار از خانواده هایشان صورت نمی گیرد و با تذكر و آموزش دادن برطرف می شود اما در مواردی پدر و مادرهایی هستند كه اصلا صلاحیت نگهداری بچه های خود را ندارند و ما نباید اجازه دهیم كه این كودكان در این محیط زندگی كنند.

** كار برای زیر 15 ساله ها ممنوع
او بیان كرد: كودك تا سن 15 سالگی نباید در محیط كار كه فضایی پر خطر است حضور پیدا كند چون در این محیط ممكن است تعرض،توهین و تحقیر به این كودكان صورت بگیرد كه منجر به بروز اختلالات روانی خواهد شد كه تا سالهای طولانی در وجود این كودكان باقی می ماند و تبعات زیادی را در پی دارد و این مساله ای نیست كه سر آن تعارف داشته باشیم و قانون كشور ما نیز در این رابطه به صراحت ورود پیدا كرده و سن 15 سال را برای كار كودكان تعیین كرده است.
رئیس اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی شهرداری شیراز اضافه كرد: متاسفانه حوزه آسیب های اجتماعی بخشی است كه همه با تخصص های غیر مرتبط در رابطه با آن نظردهی می كنند كه مورد پسند نیست چون هم قانون در این خصوص به صراحت بیان شده و هم در كشورهای توسعه یافته نیز بر همین اساس كار می كنند و اجازه نمی دهند كودكان در محیط های پر خطر مانند خیابان دستفروشی كنند و در معرض آسیب های زیاد قرار گیرند.
وی اظهار داشت: متاسفانه گاهی با خانواده هایی مواجه هستیم كه نگاه كاملا نادرستی به این مساله دارند و تصور می كنند كه كودك از سن هفت سالگی باید كار كند و هزینه های خود را در آورد كه این تصور بسیار پر آسیبی است و نباید به آنها اجازه داده شود كه كودك با روحیه ای لطیف و روانی آسیب پذیر در محیطی نظیر خیابان كه همه نوع آسیبی در آن وجود دارد قرار داده شود.
آفرینی عنوان كرد: انسان باید مراحل شناخت را نسبت به سن طی كند و نمی توان یك كودك كه به لحاظ سنی در مراحل اولیه زندگی و شناخت قرار دارد را در محیطی پر آسیبی كه دیده ها و شنیده ها در آن به هیچ وجه مناسب سن او نیست قرار داد كه قطعا این روند باعث بیماری و اختلالات اعصاب و روان در كودك خواهد شد.

** اگر فرهنگ سازی نشود
این مقام بیان كرد: اگر این رفتار و اقدامات پیشگیرانه در خصوص كودكان كار انجام نشود قطعا بخش زیادی از این بچه ها در آینده بزهكار خواهند شد و باید در آینده در زندان باید برای آنها كار فرهنگی انجام داد.
وی با اشاره به اینكه اقدامات در حوزه ساماندهی كودكان كار برای تغییر سبك زندگی این قشر صورت می گیرد ،گفت: فقر مساله ای است كه در جامعه ما وجود دارد اما صرفا به لحاظ فقیر بودن افراد بزهكار نمی شوند و نمونه های بسیاری وجود دارد كه در خانواده های فقیر رشد یافته اند و اكنون انسان های موفقی هستند و اگر برای آسیب دیدگان این حوزه كارهای فرهنگی و آموزشی موثری انجام شود حتما منجر به تغییر سبك زندگی آنها خواهد شد.
آفرینی در ادامه صحبت های خود عنوان كرد: در مواردی كه با بعضی از كودكان كار شیراز هم كلام شدم مشاهده شده كه الگوی برخی از این كودكان مواد فروش محله است و وظیفه ما است كه الگوی موفقی را برای این بچه ها جایگزین كنیم.

** باغ اردیبهشت شیراز برای كودكان كار
وی در بخش دیگری از صحبت های خود عنوان كرد: اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی شهرداری شیراز برای كاریابی و مسائل اقتصادی كودكان كار نیز طرحی با نام باغ اردیبهشت شیراز دنبال می كند كه طرح اولیه آن به تائید شهردار شیراز نیز رسیده كه براساس آن باغی ایجاد خواهد شد كه در این محل آموزش خاتم سازی كه رشته فرهنگی و پر درآمدی نیز هست به كودكان كار شیراز داده شود.
او ادامه داد: این طرح با هدف احیا و رونق خاتم سازی شیراز و همچنین افزایش درآمدزایی برای قشر آسیب پذیر جامعه در محیطی امن دنبال می شود كه نقشه این كارگاه نیز با استانداردهای روز دنیا و حتی معماری،رنگ و نور پردازی این ساختمان برای تلطیف روحیه این بچه ها طراحی شده است و در آینده این مجموعه در باغی سرسبز و محیطی مفرح ایجاد خواهد شد.
رئیس اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی شیراز بیان كرد: حوزه آسیب های اجتماعی كودكان بخش بسیار حساس و مهمی است كه احتیاج است همه دستگاه های مربوطه با كمك رسانه ها به این مساله ورود پیدا كرده تا تبعات موجود در این باره كاهش پیدا كند.
گزارش از محمدامین افشارپور
9873 /1876