حس كنجكاوی كودكانه با طعم پژوهش

به گزارش ایرنا، دنیای نوآورانه یا فناورانه امروز با تبدیل علم به عمل روز به روز در حال تغییر ذائقه های فكری و نیازهای بشری است، دنیایی كه برای همه قشرها فراخور زمان و مكان برنامه ریزی می كند و بر ایده ها و افكار می تازد.
در این میان كودكان و نوجوانان از تیررس این فضای پرتلاطم اطلاعاتی خارج نبوده بلكه بخش زیادی انرژی و توان دنیای فناورانه امروز بر روی فكر و اندیشه این قشر در هر جا از جهان متمركز شده و ساخته ها را بر افكار آینده سازان هر سرزمین می نشاند.
از دیگر سو ذهن كنجكاو و پرسشگر كودكان و نوجوانان با اینكه درگیر بازی های فكری و هزاران نشانه درست و غلط در دنیای مجازی و فناورانه است اما مجهولات و گمشده های فراوانی دارد كه پی یافتن حقیقت و واقعیت دنبال نشانی درست می گردند.
با این وجود اگرچه دنیای نوآورانه و فناورانه مضرات و آسیب های فراوانی دارد اما ابزارهای زیادی برای كشف شهود در اختیار بشریت قرار داده كه باید از آن به عنوان فرصت برای تربیت علمی و اخلاقی آینده سازان بهره برد.
باید ریشه همه این دستاوردهای بشری را در قاب تفكر پژوهش محور جست، مسیری كه تمدن بشری را متحول كرده و تكامل، ترقی، توسعه و پیشرفت را به ارمغان آورده است.
اكنون كه ذهن كنجكاوانه كودكان در پس بسیاری از مجهولات، زندگی خانواده ها را با ده ها پرسش بی پاسخ مواجه كرده زمان آن رسیده تا خانه و مدرسه در ابتدای راه تعلیم و تربیت مسیر درست را با هدایت آینده سازان به سمت تحقیق و پژوهش رهنمون شوند.
پژوهش محوری با اینكه امروزه بیشتر در سطوح مراكز آموزش عالی و موسسه های تحقیقاتی فتح باب علوم شده اما چند سالی است كه خوشبختانه پا به مدارس گذاشته و خلاقیت ها و ابتكارات دانش آموزی را به رخ كشیده است.
با این وجود هنوز آن طور كه باید و شاید پژوهش و تحقیق علمی در مدارس كشور تكامل پیدا نكرده و بخش اعظم فعالیت های آموزشی بر فراگیری تئوری یا دروس نظری متمركز شده است.
امروز بسیاری از اندیشمندان به این نتیجه رسیده اند كه باید ذهن كنجكاو كودكانه را به سمت خلاقیت و نوآوری هدایت كرد هرچند كه برای كشف مجهولات روش آزمون و خطا طولانی شود.
حس كنجكاوی و حقیقت جویی امری فطری است كه در نهاد تك تك نونهالان جامعه به ودیعت نهاده شده كه باید با فراهم آوردن شرایط مناسب به تدریج فعال شود.
بدیهی است این استعداد ذاتی اول باید در محیط خانواده و آموزشگاه بروز یابد و شكوفا شود و سپس در سایر محیط ها و نهادهای اجتماعی رشد و نمو كند.
در دنیای امروز نقش نظام آموزشی به دلیل تحولات اقتصادی، علمی، فنی در این زمینه چشمگیرتر از سایر نهاد ها است.
نقش نظام آموزشی از آن جهت حایز اهمیت است كه از قلمرو و دامنه شمول بسیار گسترده ای برخوردار است و مدت زمان به نسبت زیادی از اوقات مفید اعضای جامعه از جمله كودكان، نوجوانان و جوانان را در بر می گیرد.
با نگاهی به نقش نظام آموزش و پرورش به عنوان تربیت كننده و آموزش دهنده سرمایه های انسانی خلاق و پژوهشگر باید این سوال كلیدی و مهم را مطرح كرد كه نظام آموزش و پرورش ما تا چه حد فراگیران را به این سمت سوق می دهد.
پژوهش و نوآوری در جامعه ای توسعه پیدا می كند كه نظام آموزشی و فرهنگی، زمینه و بستر مناسبی را برای آن تدارك دیده باشد.
تحقیق را می توان در كنار آموزش یكی از اهداف بسیار مهم آموزش و پرورش دانست كه باید مورد توجه قرار گیرد و به نظر می رسد كه مدارس و معلمان در این میان دارای وظیفه بسیار مهم و حساسی هستند كه می توانند علاوه بر فعالیت های تحقیقاتی روح و انگیزه تحقیق و روش های درست پژوهش را در میان دانش آموزان نهادینه كنند.
پژوهش و تحقیق از جمله عوامل بسیار مهم در شناخت مشكلات جامعه و یافتن راه حل برای آنها ست زیرا چاره گشای مشكلات فردی و اجتماعی است كه با افزایش دانسته ها به انسان كمك می كند تا با انتقال یافته های خود به دیگران در حل مشكلات سهیم باشد.
در زمینه گسترش فرهنگ پژوهشی ، نهاد آموزش و پرورش راهكارهای متعددی را تا كنون در قالب تاسیس مراكز پژوهشی ، طرح ها و برنامه هایی در سطح دانش آموزان و معلمان به اجرا در آورده است و با اجرای برنامه های آموزشی و حمایتی چون تاسیس پژوهشكده های آموزش و پرورش،طرح معلم پژوهنده ، پژوهشسراهای دانش آموزی ، واحد درسی مطالعات پژوهشی، مسابقات انشا و مقاله نویسی، پژوهش دانش آموزی، ضرورت آموزش پژوهش محور و رویكرد پژوهش محور،گام های بلندی برداشته است.
** مدارس پژوهش محور
حسن احدی پژوهشگر البرزی می گوید: شكل گیری سئوال، ایجاد فرضیه، میل به شناخت امور و درك نخستین واقعیت از جمله مسائلی است كه در ابتدایی ترین سال های زندگی، انسان را به واكاوی برخی از مجهولات ذهنی وادار می كند.
وی بیان داشت: اگر بخواهیم پژوهش را براساس سئوال ذهنی تعریف كنیم به ابتدایی ترین شیوه پژوهش در بین انسان ها خواهیم رسید اما اگر پژوهش بر مبنای مجموعه فعالیت‌های بدیع، خلاق، نوآورانه و نظام یافته تعریف شود ذهن از یك امر مجهول به معلومات خواهد رسید.
احدی خاطرنشان شد: در اهمیت فعالیت های پژوهشی آمده رویكرد های پژوهش محور نه تنها موجب بهبود وضعیت موجود خواهد شد بلكه نقش موثری در كم كردن هزینه ها و آزمون و خطای یك طرح دارد.
وی یادآورشد: با این شرایط باید بپذیریم كه هر نوع پیشرفت و توسعه در زمینه های مختلف ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه كشورهای پیشرفته، در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش نهادینه شده است.
احدی لازمه پژوهش هدفمند و نهادینه شده در جامعه را منوط به عواملی چون پژوهش هدفمند و نهادینه شده متفاوت از سئوالات روزمره در ذهن فرد، گسترش مدارس پژوهش محور، افزایش قدرت خلاقیت در دانش آموزان، معرفی جایگاه واقعی پژوهش، آموزش چگونه فكر كردن و راه حل یافتن پاسخ مساله به دانش آموزان، ایجاد نگرش پژوهشی در بین دانش آموزان و معلمان دانست.

** تقویت پژوهش در بین دانش آموزان و معلمان
مدیر كل آموزش و پرورش البرزبا اشاره به اهمیت توسعه و ترویج فرهنگ پژوهش و توجه به فعالیت های پژوهشی در جامعه اظهارداشت : نوك پیكان كار پژوهشی در آموزش و پرورش به سمت فرهنگیان است و بر این اساس باید فعالیت ها و اقدامات مناسب پژوهشی در مدارس انجام و پژوهش های دانش آموزی تقویت شود.
سالار قاسمی بیان كرد: در راستای تقویت پژوهش های دانش آموزی، پژوهش سراهای دانش آموزی فعال شدند تا در ارتقای كمی و كیفی پژوهش ها گام هایی برداشته شود.
وی یادآور شد: در كنار این پژوهش سراها باید تلاش شود كه دانش آموزان پژوهشگر بار بیایند زیرا اگر دانش آموزان پژوهشگر و خلاق تربیت شوند در ادامه راه و دانشگاه ها نیز موفق خواهند شد.
قاسمی بیان داشت: برگزاری جشنواره جابر بن حیان در راستای تقویت پژوهش در میان دانش موزان مقطع ابتدایی را یكی دیگر از اقدام های آموزش و پرورش عنوان كرد.
وی با بیان اینكه هدف از پژوهش تعالی و ارتقای سازمانی است كه ما در آن كار می كنیم افزود: نخستین آسیبی كه وارد حوزه پژوهشی می شود این است كه ما پژوهش را برای پژوهش انجام دهیم.
مدیركل آموزش وپرورش البرز اظهار كرد: هدف ما از پژوهش این است كه در نهایت به یك سازمان یادگیرنده برسیم و با توجه به اینكه دنیای ما به شدت در حال تغییرات است باید برای انطباق خودمان سازوكار مناسب داشته باشیم.
او گام نخست برای ایجاد پژوهش را احساس نیاز عنوان كرد و یادآور شد: برای موفقیت نتیجه پژوهش سه عنصر هدف، مساله یا مشكل، طراحی ساختار حمایتی و ساختار اجرایی لازم است.

** ترویج تفكر پژوهشی در بین دانش آموزان
محمدرضا سعیدی مقدم از كارشناسان حوزه پژوهش استان البرز گفت: فرهنگ و تفكر پژوهشی به مجموعه الگو های رفتاری یك فرد پژوهشگر گفته می شود كه شامل دانش، عقاید، هنر، اخلاق ، آداب و هرگونه عادت و توانایی ناشی از انگیزه علمی است .
وی ، شاخصه های این فرهنگ غنی را تفكر نقاد، تفكرخلاق ، ارزیابی، استنتاج ، كاوشگری ، تحلیل ، روشمندی، طرح مسائله، حل مسائله، دانش كاربردی، استدلال ، سئوال كردن و تجربه كردن در بین دانش آموزان عنوان كرد.
سعیدی مقدم بیان داشت: طرح تحقیقات در سطح دانش آموزی و نقش آن در ارتقای پژوهش در سطح ملی و منطقه از مهمترین راهكارهایی است كه می تواند تاثیر بسزایی در توسعه سیاسی، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی داشته باشد.
وی هدف ازاین سطح تحقیقات را تقویت تمایل و گرایش روحیه كنجكاوی و حقیقت طلبی دانش پژوهان و اعطای مهارتهای ضروری برای دستیابی به پژوهش و كشف مجهول و یافتن حل مسائله در دانش آموزان عنوان كرد.
سعیدی مقدم ، نقش مدارس را در حوزه پژوهش مهم برشمرد و ادامه داد: امروزه در دنیا علاوه بر دانشگاه ها ، مدارس نیز به عنوان بستر اصلی تفكر ، تتبع و تفحص مسائل مبتلابه در جامعه شناخته شده اند.
وی با اشاره به اینكه امروزه بار مسئولیت سنگین گسترش فرهنگ پژوهش در سطح جامعه بر دوش معلمان است، اضافه كرد: البته معلمان هم بدون زمینه و امكانات و شرایط لازم و كافی نمی توانند كاری درزمینه گسترش تفكر پژوهشی و پژوهشگری پیش ببرند .
** ضرورت تشكیل تیم های پژوهشی در مدارس
استاندار البرز می گوید: برای ایجاد توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس باید تیم های پژوهشی در
مكان ها تشكیل شود.
عزیزالله شهبازی اظهارداشت: این تیم های پژوهشی با حضور دانش آموزان فعال در زمینه تحقیقات و پژوهش می تواند در هدایت ، ایجاد انگیزه و تقویت فعالیت های پژوهشی نقش موثری داشته باشد.
وی از مدرسه به‌ عنوان اصلی ترین كانون تعلیم و تربیت یاد كرد و افزود: بسیاری ازامور تحقیقاتی ابتدایی و عمومی در مدارس شكل می‌گیرد كه نیاز به حمایت از سوی خانواده ها و مسئولان دارد.
شهبازی بر نهادینه كردن دیدگاه تحقیق و پژوهش در مدارس تاكید كرد و بیان داشت: با توجه به رویكرد تربیتی مقوله پژوهش باید این مساله در مدارس مورد تاكید قرار بگیرد.
وی اضافه كرد: خانواده به عنوان بستری مناسب می‌تواند استعدادهای دانش آموزان را شكوفا سازد.
** پژوهشگری فقط هزینه نیست
نماینده مردم كرج، فردیس، اشتهارد و آسارا در مجلس شورا ی اسلامی با اشاره به اینكه آموزش و پرورش مهم ترین نقش را در فرهنگ سازی دارد، گفت: سرمایه گذاری در بخش پژوهش مدارس باید بیشتر شود تا دانش آموزان و معلمان در این راه مهم فعال تر عمل كنند.
محمد جواد كولیوند بیان داشت: پژوهش فقط هرینه نیست بلكه یك نوع تولید است كه باید این اصل مورد نظر قرار گیرد و نگاه‌ها به امر پژو‌هشگری عوض شود.
وی خاطرنشان كرد: آموزش و پرورش می‌تواند با نگاه سرمایه‌ای به پژوهش، بسیاری از هزینه‌های خود را جبران كند.
كولیوند با اشاره به اینكه فرهنگ پژوهشگری در كشور باید مورد توجه قرار گیرد، یادآورشد: پژوهش یكی از حیاتی‌ترین موضوعات در هر زمینه‌ای است چرا كه تولید ثروت می‌كند و این موضوع را باید در مدارس فرهنگ‌سازی كنیم.
وی تصریح كرد: پژوهش تخصصی‌ترین كار در دنیا است كه درایران باید مورد توجه قرارگیرد.
كولیوند فاكتورهای توسعه یافتگی كشورها را منوط به تعداد پژوهشگران حرفه ای آن دانست.
وی اظهارداشت: برای هدایت دانش آموزان به سوی فعالیت های پژوهشی به منظور شكوفایی و تقویت فكر و ایده های خلاق در حوزه پژوهش لازم است معلمان آموزش های تخصصی در امر پژوهشگری ببینند.
نماینده مردم كرج، فردیس، اشتهارد و آسارا در مجلس شورا ی اسلامی ادامه داد: آموزش صحیح روش تحقیق می تواند دانش آموزان را برای سال های بعد بویژه در دوره های آموزش عالی آماده كند.
كولیوند گفت: علم آموزی وعلم اندوزی درمدارس باید با آموزش و یادگیری مبتنی بر پژوهش همراه باشد.
وی ادامه داد: در سال های اخیر به پژوهش در آموزش و پرورش توجه شده اما هنوز زمینه مناسب برای رفع تشنگی پژوهش در بین دانش آموزان فراهم نشده است.
كولیوند گفت: خانواده به عنوان بستری مناسب كه می‌تواند استعدادهای دانش آموزان را شكوفا سازد.
** دوره ابتدایی بهترین زمان برای پرورش روحیه پژوهشگری
رئیس پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش گفت: بهتر است آموزش پژوهشگری از سال‌های ابتدایی در دانش‌آموزان آغاز شود تا زمانی كه دانش‌آموز وارد دوره دبیرستان شد از نظر پژوهشی به مرحله تخصص برسد.
فرهاد كریمی بیان داشت: به همان میزان كه به درس ریاضی در مدارس اهمیت داده می‌شود باید به درس پژوهش توجه كرد.
وی گفت: هفته پژوهش، مناسبت نمادین و باشكوهی است كه در آن تلاش می‌شود ظرفیت­‌های نظام آموزش و پرورش، نقش مؤثر، منزلت و جایگاه پژوهش و پژوهشگران معرفی شود.
وی اظهارداشت: اختصاص هفته‌ای از سال برای بزرگداشت پژوهش مبین اهمیت و حساسیت تحقیق و گامی برای ترویج و توسعه فرهنگ پژوهشگری در جامعه است.
وی عنوان كرد:آموزش و پرورش عرصه كاربردی است و باید تصمیم‌ها براساس پیوست‌­های پژوهشی انجام شود.
** تقویت احساس كنجكاوی
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش هم در این زمینه گفت: در آموزه های دینی در اهمیت و ضرورت پژوهش نكات بسیار مهمی گفته شده است.
حیدر تورانی بیان داشت: باید سعی كنیم عشق یادگیری را در وجود دانش‌‌آموزان قرار دهیم تا از یادگیری خسته نشوند، شوق تغییر و احساس كنجكاوی پیدا كنند.
وی بیان داشت: این موضوع باید در تولیدات و محتواهای آموزشی ما وارد شود و باید كتاب‌ها به سمت پژوهش محوری و خلاقیت محوری برود كه این مهم باید در سایر برنامه‌ها مثل پرورشی و روش تدریس معلمان نیز وارد شود.
وی یادآورشد: دانش‌آموز در برابر مشكلات نباید فوری به سراغ حل‌المسائل بروند بلكه باید جست‌وجو كنندو فرهنگ پژوهش را در مدارس جا بیندازیم.
در مدارس كشور حدود 14 میلیون دانش آموز مشغول به تحصیل هستند .
24 تا 30 آذرماه هفته پژوهش نامگذاری شده است.

2819/ 6155