كريمه اهل بيت(س)، افزون بر انتساب به خاندان رسول خدا(ص)، به دليل نقل روايات و احاديث، به عنوان يكي از مشهورترين بانوان محدثه، شناخته مي‌شود. واقع شدن حرم مطهر آن بانوي گرامي در قم، بركات فراواني را براي اين شهر و سرزمين ايران به همراه داشته كه بي‌نياز از شرح و توضيح است.
در گفت وگو با دكتر فاطمه سادات علوي، استاد تاريخ اسلام و عضو هيئت علمي جامعه المصطفي العالميه، به بررسي جايگاه علمي و معنوي حضرت فاطمه معصومه(س) و همچنين، دلايل هجرت كريمه اهل‌بيت(س) به ايران پرداختيم. دكتر علوي در مصاحبه با خراسان، به بخشي از ويژگي‌هاي شخصيتي دختر موسي بن جعفر(س) اشاره و درباره دلايل هجرت آن حضرت به ايران، مطالبي را ارائه كرد.
** درباره شخصيت علمي و معنوي حضرت معصومه(س) توضيحاتي را به اختصار، براي خوانندگان ما ارائه بفرماييد؟
حضرت فاطمه معصومه(س) يكي از شاخص‌ترين امامزادگان مهاجر به ايران است كه روايات متعددي در فضيلت ايشان، از سه امام معصوم(ع) روايت شده است. آن حضرت، از همان دوران كودكي، با بهره‌گيري از تربيت نوراني دو امام معصوم(ع) و با استعداد و ظرفيت ذاتي كه داشت، به مسائل فقهي و ديني، مسلط شد تا بتواند در صحنه‌هاي علمي و عملي، حضوري فعال و پويا داشته باشد؛ حتي اين بانوي محدثه، در پاره‌اي موارد، در غياب امام موسي بن جعفر(ع)، پاسخگوي شيعيان آن حضرت از اقصي نقاط سرزمين هاي اسلامي بود.
حضرت فاطمه معصومه(س) از مشايخ اجازه و از رُواتي است كه نام ايشان در سلسله اسناد احاديث، مذكور است. احاديثي از ايشان در زمينه دوستي آل محمد(ص) و حديث غدير و منزلت، نقل شده است كه به علت بي واسطه بودن، در ميان اصحاب و راويان حديث، اهميت به سزايي دارد. به عنوان نمونه، حديث «فاطميات» كه به علت قرار گرفتن چند فاطمه در سلسله سند، اين چنين نام گرفته است، به نقل از فاطمه دختر حسين رضوي، از فاطمه دختر عبدا... علوي، از فاطمه دختر موسي مبرقع، از فاطمه دختر امام رضا(ع)، از فاطمه دختر امام موسي بن جعفر(ع)، از فاطمه دختر امام صادق(ع)، از فاطمه دختر امام باقر(ع)، از فاطمه دختر امام سجاد(ع)، از فاطمه دختر امام حسين(ع)، از زينب دختر امام علي(ع)، از فاطمه دختر رسول خدا(ص)، به نقل از رسول اكرم(ص) چنين روايت مي‌كند: «آگاه باشيد! هر كس با دوستي آل‌محمد(ص) بميرد، شهيد از دنيا رفته است.» امام رضا(ع) در شأن آن بانوي عظيم‌الشأن فرمود: «كسي كه معصومه(س) را در قم زيارت كند، مانند آن است كه مرا زيارت كرده است.» از اين روايت چنين استفاده مي‌شود كه لقب «معصومه» را حضرت رضا(ع) به ايشان داده است.
** چه عواملي باعث شد كه حضرت معصومه(س) تصميم به مهاجرت و حركت به سمت ايران بگيرد؟
برخي محققان بر اين باورند كه هجرت فاطمه معصومه(س) به ايران، به امر امام رضا(ع) و با صلاحديد آن حضرت بوده است؛ به اين صورت كه امام هشتم(ع) پس از استقرار در مرو، نامه‌اي براي فاطمه معصومه(س) مي‌فرستد و به دلايلي كه از ديد مورخان پوشيده مانده است، از ايشان مي‌خواهد كه در اولين فرصت، به سوي خراسان حركت كند. همچنين، براساس روايات تاريخي، امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) هر دو از يك مادر متولّد شده بودند و به همين دليل، عشق و علاقه فاطمه معصومه(س) به امام رضا(ع) ،علاوه بر ابعاد ديگر، از بُعد رابطه عاطفي و شخصي نيز حائز اهميت و توجه بوده است؛ از اين رو، اگر نگوييم مهم ترين علت، حداقل يكي از علل هجرت تاريخي كريمه اهل بيت(س) به ايران، شوق ديدار برادر بوده است.
از سوي ديگر، پس از هجرت امام رضا(ع) به مرو، خلأ حضور آن حضرت در مدينه بسيار محسوس بود؛ زيرا علي بن موسي‌الرضا(ع) نور امامت و تكيهگاه و اميد خاندان اهل‌بيت(ع) بود. امام هشتم(ع) قبل از حركت به مرو، خانواده و ياران خود را طلبيد و خبر شهادت و بازنگشتن خود را به آن ها اعلام كرد.
پس از هجرت آن حضرت، خاندان اهل‌بيت(ع)، بدون سرپرست و نگران دريافت خبر شهادت مقتداي خود از خراسان، روزگار ميگذراندند. در همين زمينه، حضرت معصومه(س) با درك اوضاع سياسي و تجربه‌اي كه از عملكرد گذشته حكومت در دوران پدر بزرگوار خويش داشت، پيشبيني ميكرد كه پس از شهادت امام(ع)، شرايط سختي در مدينه خواهد داشت؛ از اين رو، به نظر مي‌رسد كه حضرت فاطمه معصومه(س) و برادرانش، قبل از شروع درگيري و جلوگيري حكومت از خروج آنها، با پيشبيني به موقع، آگاهانه و به قصد روشنگري، مدينه را به سوي ايران ترك كردند.
** در مسير سفر به ايران، چه مشكلاتي براي حضرت به وجود آمد؟
در ايام ولايتعهدي امام علي بن موسي الرضا(ع)، تعداد زيادي از سادات، به سمت خراسان عزيمت كردند. از جمله اين افراد، جماعتي بودند كه با فاطمه معصومه(س)، همراه شدند؛ آن ها در منطقه ساوه، مورد هجوم لشكر مأمون قرار گرفتند و تعداد زيادي از آن ها به شهادت رسيدند و بقيه، اسير يا متفرق شدند. در همين زمينه، گزارش‌هاي تاريخي حاكي از پيگرد برخي از بستگان امام موسي‌بن‌جعفر(ع) در مسير هجرت به خراسان است؛ بي‌بي رقيه، حبيبه، ساره، فاطمه و هاجر، نمونه‌هايي از اين سادات هستند كه در مسير حركت به سمت خراسان، در ري، به دستور مأمون عباسي به شهادت رسيدند و در محدوده ري، به خاك سپرده شدند. برخي پژوهشگران معتقدند عوامل حكومت بني‌عباس، پس از قتل عام كاروان همراهان فاطمه معصومه(س)، آن بانو را نيز مسموم كردند.
** چرا حضرت معصومه(س)، شهر قم را براي اقامت انتخاب فرمود؟
به نظر مي‌رسد به دليل اعتبار تشيع در شهر قم و نيز شهرت شيعه بودن مردم اين شهر، حضرت فاطمه معصومه(س)، هنگامي‌كه در شهر ساوه بيمار شد، درخواست كرد كه او را به شهر قم ببرند. مردم قم در دوران اختناق اموي و عباسي، پذيراي علويان و طالبيان در شهر خود بودند؛ تا جايي‌كه از اين شهر به عنوان «مأواي فاطميان» ياد شده است.
منبع: روزنامه خراسان؛ 1397،9،27
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- حضرت فاطمه معصومه(س)، يكي از شاخص ترين و شناخته شده ترين امامزادگاني است كه سرزمين ايران افتخار ميزباني آن ها را دارد. اين بانوي با كرامت، پس از سفر اجباري امام رضا(ع) به مرو و در پي نگراني از سلامت آن حضرت، راه ايران را در پيش گرفت و پس از تحمل مرارت‌هاي فراوان، سرانجام در شهر قم، رحلت فرمود.
