به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، ابتلا به سرطان دومین عامل مرگ و میر در جهان است و در سال جاری میلادی 9 میلیون و 600 هزار نفر بر اثر ابتلا به آن درگذشته اند، به بیان آماری دیگر از هر شش مرگ و میر در جهان یك مورد به دلیل سرطان در سراسر جهان روی می دهد.
تقریبا 70 درصد از مرگ و میرهای ناشی از ابتلا به این بیماری در كشورهای كم درآمد یا با درآمد متوسط روی می دهد و یك سوم از مرگ و میرهای ناشی از آن به دلیل پنج عادت رفتاری و غذایی؛ شامل توده بدنی بالا، مصرف كم میوه و سبزیجات، فقدان تحرك بدنی كافی، مصرف دخانیات و مصرف الكل است. سرطان در ایران نیز سومین عامل مرگ و میر پس از تصادفات و بیماری های قلبی و عروقی به شمار می آید.
با وجود این و میزان بالای مرگ و میر بر اثر ابتلا به انواع سرطان، به آسانی می توان گفت امروزه راهكارهای مختلف در پزشكی برای درمان این بیماری ارائه و اجرا می شود كه بسیاری از این راهكارها برای بیماران مختلف مفید بوده و به درمان قطعی منجر شده اند.
همچنین مراكز درمانی مختلفی این درمان ها را به بیماران ارائه می دهند كه مركز تحقیقات هماتولوژی، انكولوژی و پیوند مغز استخوان شریعتی یكی از این مراكز است كه خدمات مختلفی را به بیماران مبتلا به انواع سرطان ارائه می دهد و البته اولین مركز پیوند مغز استخوان در ایران است و یكی از مهم ترین ماموریت های آن پیوند مغز استخوان به شمار می آید.
برای اطلاع از تلاش های پزشكان در این مركز یك روز پاییزی مهمان دكتر «سیداسداله موسوی» رئیس مركز یادشده بودیم. دكتر موسوی فوق تخصص خون و انكولوژی (سرطان شناسی) و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران است و از اواسط آبان ماه گذشته جایگزین دكتر «اردشیر قوام زاده» شده در ریاست این مركز شده است.
***وجود چهار بخش پیوند مغز استخوان، دو بخش درمان بدخیمی های خوبی و یك بخش درمان تومورهای توپر
ایرنا: در مورد تاریخچه مركز و میزان موفقیت پیوندهایی كه از مجموع 6534 پیوند تاكنون انجام شده است بفرمایید.
دكتر موسوی: این مركز به همت دكتر اردشیر قوام زاده راه اندازی شده كه تخصص وی خون، انكولوژی و پیوند مغز استخوان بوده است. البته ابتدا با چند تخت محدود افتتاح می شود تا ساختمان جدید ساخته و تجهیزات و دستگاه ها به آن منتقل شد، از آن به بعد یعنی سال 1378 سرعت پیوند مغز استخوان خیلی بیشتر شد و تعداد بیماران بیشتری بستری شدند.
مركز تحقیقات هماتولوژی، انكولوژی و پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی اكنون 4 بخش پیوند مغز استخوان، 2 بخش درمان بدخیمی های خونی و یك بخش درمان یا كلینیك ویژه بزرگ بیماران مبتلا به تومورهای توپر كه به صورت سرپایی ویزیت می شوند یا فراورده به آنها تزریق می شود یا شیمی درمانی می شوند و یك بخش اورژانس خون و انكولوژی با 23 تخت دارد كه برای بیماران مبتلا به انواع سرطان ها یا تومورهایی مانند سرطان سینه و سرطان روده بزرگ و كولون.
همچنین یك آزمایشگاه مجهز شامل قسمت های مختلف از جمله تشخیص بخش بررسی سلولی، بخش مولكولار ژنتیك، جداسازی سلول، بخش اچ ال ای تایپینگ یا بررسی سازگاری نسجی با تعداد قابل توجهی پزشك و فراگیر دانشجوی كارشناسی ارشد و دكتری كه یا آموزش می بینند یا پایان نامه خود را می گذرانند یا در كار تحقیقات و ارائه مقاله های تحقیقی هستند.
***پیوند مغز استخوان راه درمان در طیف وسیعی از بیماری ها
ایرنا: آیا با وجود كمّی مركز هنوز بیماران زیادی در نوبت بستری و پیوند هستند؟
موسوی: افزایش آگاهی مردم نسبت به پیوند مغز استخوان و شناخت اطبا و تعداد پزشك های متخصص باعث شده رو اوردن به این درمان نوین افزایش یابد و تعداد مراجعه كنندگان روزبه روز بیشتر شود؛ اگر چه توان ما برای ازدیاد پیوند در سال افزایش یافته، در نهایت به یك خط ثابت رسیده ایم و بیشتر از 400 پیوند در سال را نمی توانیم انجام دهیم. در این شرایط لیست انتظار داریم، البته مراكز دیگری در سراسر كشور راه افتاده اند؛ مانند شیراز، مركزی در بیمارستان طالقانی وابسته به دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با حدود 800 پیوند و مركزی در بیمارستان امام خمینی (ره) و در مجموع اكنون حدود 18 مركز پیوند مغز استخوان در سراسر كشور داریم.
ایرنا: پیوند استخوان در چه مواردی تجویز و در چه مواردی موفقیت آمیزتر است؟
موسوی: پیوند مغز استخوان بیشتر برای درمان بیماری های بدخیم دستگاه خون ساز توصیه می شود، اما بیماری های دیگری هم هستند كه پیوند مغز استخوان برای درمان آنها مفید و درمان قطعی است؛ مانند بیماری های خوش خیم سیستم خون ساز؛ از جمله تالاسمی ماژور، بیماری های نقص ایمنی، بیماری های مادرزادی، نقص ایمنی در سلول های بی خون یا سلول های تی، گلوبول های سفید هسته دار و دانه دار یا در سیستم هومورال و در تولید آنتی بادی ها موارد پیوند مغز استخوان. ولی به طور كلی عمده فعالیت مراكز پیوند مغز استخوان برای درمان بیماری های سیستم خون ساز است.
ایرنا: چرا بیشتر برای این بیماری ها؟
موسوی: هم بیشتر در این موارد موفقیت آمیز داده و هم اینها بیماری هایی هستند كه به روش های دیگر ریشه كن نمی شوند و درمان موثر و خیلی بافایده ای وجود ندارد؛ از جمله شیمی درمانی كه در درمان این بیماران موثر است ولی نمی تواند طول عمر بیشتری ایجاد كند. در نتیجه پیوند مغز استخوان به عنوان راه حل قطعی به حساب می آید. البته برای هر بیماری در هر وضعیتی میزان مشخصی از احتمال موفقیت با پیوند داریم، اگر در مراحل ابتدایی درمان شود یعنی سرطان خون تشخیص داده شده و در اولین بهبودی بیمار پیوند شود و دهنده كاملا سازگار به ویژه برادر یا خواهر یا بستگان درجه یك باشد نتیجه بهتر است.
***بانك اهداكنندگان غیرخویشاوند مغز استخوان در مركز
ایرنا: آیا بانكی از اهداكنندگان غیر خویشاوند مغز استخوان دارید؟
موسوی: بله، البته به این معنی نیست كه مغز استخوان داوطلبان را نگه داری كنیم؛ بلكه اطلاعات سازگاری نسجی این بیماران را با گرفتن چند میلی لیتر از خون آنها ثبت می كنیم و بیمارانی كه نیاز به پیوند دارند و دهنده برادر یا خواهر ندارند، سازگاری نسجی آنها را با این اهداكنندگان تطابق می دهیم تا ببینیم شخصی مناسب با سازگاری زیاد برای بیمار پیدا می كنیم یا خیر. تعداد اهداكنندگان غیرخویشاوند در بانك ما زیاد است و از مغز استخوان این افراد چندین پیوند موفق هم انجام داده ایم، مشابه آن در بانك وابسته به سازمان انتقال خون است. به طور كلی ما برای هر بیماری كه دهنده خویشاوند ندارد از همه این بانك ها اطلاعات می گیریم، به بانك های كشورهای دیگر هم كه به شبكه جهانی اهداكنندگان غیرخویشاوند/unrelative doners متصل هستند دسترسی داریم و در صورتی كه بیمار خویشاوند خواهر یا برادری دهنده مغز استخوان نداشته باشد از این بانك استفاده كرده ایم و تاكنون پیوندهای موفقی از مغز استخوان افرادی از كشورهای دیگر به ویژه آلمان داشته ایم كه موفق هم بوده است.
***نقطه ضعف مراكز پیوند در ایران توانایی پزشكان در علوم پایه و تجهیزات است
ایرنا: معمولا پیوند مغز استخوان در چه گروه های سنی انجام داده اید و كدام موفقیت آمیز بوده است؟
موسوی: از شیرخوار تا بالای 70 سال. اما موفقیت پیوند به سن فقط ارتباط ندارد، به فاكتورهای متعدد وابسته است. نوع بیماری، مرحله پیشرفت بیماری، میزان سازگاری دهنده پیوند با گیرنده، رژیم های آماده سازی پیش از انجام پیوند كه به بیمار می دهیم، مراقبت های قبل و بعد از پیوند در میزان موفقیت آن نقش دارد. سن یك فاكتور است و به طور كلی در سنین بالا موفقیت پیوند ما كاهش می یابد و در سنین نوجوانی و جوانی بیشترین موفقیت برای پیوند وجود دارد.
ایرنا: همانطور كه گفتید اكنون پیوند مغز استخوان در مراكز مختلفی در ایران انجام می شود، مهم ترین نقطه قوت و ضعف این مراكز و پزشكان متخصص چیست؟
موسوی: نقطه قوت مراكز این است كه می توانند پیوند انجام دهند، یعنی فضایی با امكانات و تجهیزات ویژه و با افراد دوره دیده وجود دارد. پزشكان و پرستاران و ازمایشگاه هایی كه می توانند سلول ها را آماده كنند، كار كشت و تكثیر سلولی را انجام دهند كه همه نقاط قوت آنهاست. نقطه ضعف در مقایسه با مراكز مطرح در جهان به توانایی علمی پزشكان در علوم پایه و تجهیزات برمی گردد، همچنین شاید با توجه به اینكه زمان بیشتری پیوند مغز استخوان انجام داده اند تجربیات و توانمندی بیشتری داشته باشند؛ به طور كلی حتی مراكز پیشرفته دنیا هم ممكن است در بعضی موارد پیوند از ما بهتر باشند ولی در بعضی موارد دیگر به پای ما هم نرسند. از نظر تجهیزات هم ما در حال حاضر امكانات خوبی داریم ولی انتظار داریم به روز باشیم و با بهترین مراكز از نظر تجهیزات و مواد مصرفی برابری بكنیم.
***معتبرترین مركز در خاورمیانه
ایرنا: از نظر تجهیزات، فضا و پزشك متخصص چه مشكلاتی دارید؟
موسوی: یكی كمبود فضاست كه فضای مركز باید گسترش یابد، اكنون 28 تخت پیوند و 10 تخت مراقبت بعد از پیوند داریم. در پیوند های آتالوگ (دهنده خود فرد است) حدود 20 روز و در پیوند آلوژن (دهنده دیگری است) هم 35 روز یا بیشتر بیمار بعد از پیوند تحت مراقبت قرار دارد. ساختمان وقفی جدیدی جنب مركز در حال ساخت است كه برای گسترش مركز ساخته می شود و بعد از تجهیز برای درمان بیماران از آن استفاده می كنیم. داروها و مواد مصرفی عمدتا خارجی هستند؛ ولی داروی داخلی هم داریم و نوسانات نرخ ارز یا وجود یا نبود این دارو باعث صدمه می شود ولی اینطور نیست كه بگوییم اصلا نمی توانیم تهیه بكنیم. در مجموع بهتر است بدون دغدغه و نوسانات قیمتی در دست ما باشد تا بیماران را درمان كنیم.
ایرنا: آیا بیماران خارجی هم در مركز دارید؟
موسوی: از عراق، آذربایجان، لبنان، ارمنستان و كویت بیمارانی داشته ایم و به دلیل موفقیت هایی كه كسب كرده ایم، مركز اكنون در خاورمیانه معتبرترین مركز پیوند مغز استخوان است.
ایرنا: اگر الان یك بیماری مراجعه كند كه هم از نظر شما و هم پزشك خودش در موقعیت مناسبی برای پیوند باشد چند وقت بعد امكان پذیرش این بیمار هست؟
موسوی: اگر بیماری پیوند آتالوگ لازم داشته باشد، خیلی سریع امكانش هست. اما در پیوند آلوژن اول باید دهند برای بیمار فراهم كنیم. اگر پیونددهنده داشته باشد بستگی به شرایط او دارد؛ مثلا برای بیمار تالاسمی فوریت نداریم، اما اگر بیماری داریم كه بیماری خونی انمی اپلاستیك دارد؛ یعنی مغز استخوان فعالیت خود را از دست داده است در حداقل وقت لازم پیوند می كنیم.
***پیوند آتالوگ/autologous و پیوند آلوژن/allogeneic در چه مواردی انجام می شوند؟
ایرنا: پیوند آتالوگ در چه مواردی توصیه می شود؟
موسوی: این پیوند برای بعضی بیماری های خونی مانند بیماری مایولوم متعدد، برای انواع لنفوم ها و بیماری غدد لنفاوی كه به شیمی درمانی پاسخ ندادند یا بیماری برگشته یا بیماری نوروبلاستوم كه در اطفال بیشتر دیده می شوند، توصیه می شود.
ایرنا: بعد از سال ها درمان بیماران مبتلا به انواع بدخیمی ها یكی از سخت ترین موارد درمان بیماری چه بوده است؟
موسوی: شاید یكی از سخت ترین موارد بیمار مرد حدودا 35 تا 40 ساله متاهل بود كه به بیماری بیماری پیش سرطانی خون یا ام دی اس/MDS مبتلا بود و پیوند مغز استخوان آلوژن برای وی انجام ولی بعد از آن دچار عارضه پیوند علیه میزبان یا جی وی اچ دی/GVHD شد كه عمدتا گوارشی بود و اسهال داشت. در نتیجه مجبور شدیم 6 ماه در بخش بستری و مداوا كنیم تا با حال عمومی خوب ترخیص شد، سال ها بعد از آن زندگی سالمی دارد.
***درمان سرطان های توپر در مركز تحقیقات شریعتی
ایرنا: با توجه به توضیحی كه در مورد بخش های مركز دادید درمان سرطان های توپر نیز در مركز ممكن است؟
موسوی: بله ما هم سرطان های دستگاه خون ساز و هم سرطان های توپر را درمان می كنیم. درمان انواع تومورهای توپر مثل سرطان سینه، سرطان روده بزرگ یا كولون، سرطان معده، سرطان های بافت نرم یا ساركوم و انواع سرطان های بافت ها، اعضا، ارگان ها و سیستم ها را در این مركز درمان می كنیم كه جزء قابل توجهی از فعالیت ماست. این بیماری ها با شیمی درمانی درمان می شوند، یك درمانگاه سرپایی در مركز داریم كه بیماران مبتلا به تومورهای توپر را در درمانگاه سرپایی می بینیم؛ زیرا نیاز به بستری ندارند ویزیت می شوند، داروها را نسخه می كنیم و در بخش شیمی درمانی سرپایی شیمی درمان می شوند. اگر هم بر اثر داروهای شیمی درمانی دچار عارضه شوند از قبل پیش بینی كرده و داروهایی داده ایم كه اگر با این داروها درمان نشدند و عارضه شدید بود در اورژانس یا در بخش پزشكی سرطان شناسی بستری می شوند.
ایرنا: آیا درمان سرطان های توپر با پیوند مغز استخوان ممكن نیست؟
موسوی: درمان این سرطان ها با چند تخصص و فعالیت انجام می شود، در سرطان سینه جراحی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، رادیوتراپی و ایمونوتراپی نقش دارد و مجموعه این درمان ها باعث می شود بیمار از بیماری نجات پیدا كند یا طول عمرش با وجود بیماری افزایش یابد.
در مجموع این سرطان ها با یك راه تنها به ندرت درمان می شوند و پیوند مغز استخوان در سرطان های توپر جایگاه شناخته شده ای ندارد، قبلا برای بیماری هایی كه خطر بازگشت سرطان سینه داشتند پیوند آتالوگ انجام می شد به این شكل كه بعد از یك شیمی درمانی سنگین بیمار ضعیف می شد و برای اینكه از نارسایی مغز استخوان فوت نكند و سلول ها جایگزین شوند و خون سازی از سرگرفته شود، پیوندی از سلول های خود فرد انجام می شد.
علمی**9157**1440
تهران- ایرنا- مركز تحقیقات هماتولوژی و انكولوژی (سرطان شناسی) بیمارستان شریعتی تهران مامنی برای درمان بیماران مبتلا به انواع سرطان است كه با راه هایی چون پیوند مغز استخوان و شیمی درمانی رویش دوباره در زندگی را مشق می كنند.
