مدیریت تقاضا در بازار ارز با كنترل ریال

«سیدكمال سیدعلی» در گفت و گوی تفصیلی با خبرنگار اقتصادی ایرنا در تحلیل شرایط حاكم بر بازار ارز و نزولی شدن نرخ ها اظهار داشت: جدا از مباحث كلان اقتصادی مانند نقدینگی و وضعیت بازارهای موازی همچون بورس یا حتی نرخ سود بانكی، اتفاق خاصی رخ داده و آن اینكه «بانك مركزی با مدیریت ریال در حال مدیریت بازار ارز است.»
وی افزود: در دو ماه اخیر اقدام هایی انجام شده كه اثر خوبی در بازار ارز گذاشته است؛ یكی از آنها تعیین سقف برای تراكنش ها از طریق پایانه های فروشگاهی بود زیرا یكسری از این دستگاه ها به خارج از كشور انتقال یافته بود و با آن خروج سرمایه اتفاق می افتاد و ارز خرید و فروش می شد.
«برخی با استفاده از همین دستگاه ها بدون محدودیت در صرافی های خارجی از كشور چند هزار دلار ارز می خریدند و اكنون با اعمال سقف، معلوم شده كه منشاء ریالی این ارزها چگونه تامین می شده است.»
وی توضیح داد: تا پیش از تعیین سقف برای تراكنش پایانه های فروشگاهی، همه صاحبان ارز اعم از فعالان اقتصادی، كسانی كه در بازار غیرمتشكل پولی فعالند و آنهایی كه منابع خود را در خارج از كشور نگهداری می كنند، به راحتی ارز خود را در اختیار صرافی ها قرار می دادند و به خریداران در خارج از كشور می فروختند.
سیدعلی ادامه داد: اتفاق دوم در كنترل ریال این بود كه در تراكنش های بزرگ، به منشاء پول توجه می شود و این رویه ای مرسوم در همه جای دنیاست؛ در هیچ كجا نمی توان مبالغ كلان را بدون اینكه از شما سوال شود «پول بابت چه معامله ای است»، جابجا كنید یعنی باید نوع معاملات پول و منشاء آن برای بانك مشخص باشد؛ یعنی به طور خلاصه مبداء و مقصد پول و نوع معامله باید مشخص شود.
مدیرعامل سابق صندوق ضمانت صادرات ایران، سومین اقدام بانك مركزی را «مدیریت چك های تضمینی» بیان كرد و افزود: حذف ظهرنویسی از پشت چك و الزامی شدن مشخص بودن گیرنده آن جدا از اینكه بازار ارز را مدیریت كرده، در بقیه زمینه ها نیز موفق بوده و سفته بازی در سایر بازارها و فعالیت های اقتصادی را هم كنترل می كند.
«هرچند قانون تجارت منعی ندارد كه فردی از یك كالا چند واحد خریداری كند اما مهم این است كه معامله شفاف انجام شود، منشاء پول مشخص باشد و مالیات آن پرداخت شده باشد.»
معاون اسبق ارزی بانك مركزی، اعمال محدودیت در مصارف ارزی را گامی دیگر در مدیریت بازار دانست و گفت: اینكه فروش ارز مسافرتی با كارت ملی باشد یا فروش برای واردات با پرفروم های مخصوص، نوع دیگری از مدیریت بازار است.

** نرخ ارز از حد خارج شده بود
سیدعلی اظهار داشت: نرخ ارز در ارقام بالای 19 هزار تومان «از حد خارج شده بود» یعنی آنقدر این عدد خارج از فضای اقتصادی كشور بود كه به تدریج كسانی كه با این نرخ ها خریده بودند تا روزی به قیمت 25 تا 30 هزار تومان بفروشند نیز خودشان متوجه شدند این نرخ ها مبنایی ندارد.
وی افزود: مصرف نهایی ارز، واردات كالا و خدمات است؛ بنابراین افزایش نرخ آن تا حدی كشش دارد كه صرفه داشته باشد؛ اگر بازار با نرخ دلار 18 هزار تومان كشش داشته باشد، مشكلی نیست اما وقتی با ارز 4200 تومان و هشت هزار تومان امكان واردات كالا وجود دارد، چرا باید با دلار 18 هزار تومانی جنس قاچاق وارد كرد.
وی یادآور شد: در بهار و تابستان امسال سه سرفصل اصلی یعنی «سرمایه گذاری در خارج از كشور»، «سفته بازی برای آربیتراژ كردن قیمت» با هدف بهره برداری كلان از تغییر قیمت ها» و «ورود كالای قاچاق به كشور» هجمه زیادی به بازار ارز وارد كرده بود.
این تحلیلگر بازار ارز تاكید كرد: خوشبختانه در بخش سفته بازی، به دلایلی كه گفته شد و مشخص شدن منشاء پول، اكنون می توان گفت چشم اندازحبابی كه برخی انتظار داشتند دلار 20 تا هزار 25 تومان باشد، از بین رفته است.
سیدعلی ادامه داد: توان بانك مركزی نیز در این زمینه به مردم ثابت كرده اكه می تواند این اقتدار را داشته باشد تا نرخ ارز را از 18 به 10 هزار تومان برساند.
وی با اعلام اینكه حجم قاچاق نیز كم شده است، اظهار داشت: اگر حجم قاچاق را 15 میلیارد دلار در سال برآورد كنیم یعنی یك سوم واردات رسمی كشور، فشار مضاعفی بر ارز می گذارد.
«در این شرایط می توان گفت بانك مركزی اكنون بازار را از سمت تقاضا مدیریت می كند یعنی با كنترل ریال و نحوه ثبت سفارش ورود كالا، جلوگیری از ورود قاچاق و خروج سفته بازان از بازار، اینها و بازار را كنترل كند.»

** نرخ ارز نباید لنگر مهار تورم باشد
خبرنگار ایرنا پرسید: برخی می گویند چرا بانك مركزی اجازه داد قیمت ها به محدود 19 هزار تومان صعود كند كه اكنون برای كاهش آن در تلاش است؟
معاون اسبق ارزی بانك مركزی توضیح داد: یكی از دلایل افزایش نرخ ارز در تابستان امسال، انتظارات تورمی بود كه خود از چند زاویه قابل بررسی است؛ عامه مردم و فعالان اقتصادی این احساس را داشتند كه بانك مركزی نمی تواند نرخ ارز را كنترل كند.
سیدعلی اظهار داشت: اگر از هفت سال پیش یعنی از سال 1392 به بعد كه نرخ ارز بین 3200 تا 3200 تومان بود، اینقدر اصرار به مهار نرخ ارز نداشتیم به شیوه ای كه این نرخ لنگر مهار تورم باشد، نرخ ارز به یكباره جهش نمی كرد.
وی افزود: نگرانی دولت از این بود كه اگر نرخ ارز به بالای چهار هزار تومان برسد، تورم از شكل تك رقمی خارج می شود و دستاورد دولت در مهار تورم از بین می رود در حالی اگر تصور كنیم نرخ ارز عامل نرخ تورم است، دیدگاه غلطی است.
این صاحب نظر ارزی یادآور شد: در این سال ها همه اقتصاددان ها بر این نظر بودند كه نرخ ارز باید تعدیل و پول ملی به تناسب تورم تضعیف شود اما مدیران اقتصادی این دیدگاه را قبول نداشتند.
«مسئولان بارها گفتند اجازه افزایش نرخ ارز را نمی دهیم و نرخ ها كنترل خواهد شد و برمی گردد؛ بنابراین مردم اعتماد خود را برای اینكه نرخ ارز در 4200 تومان باقی خواهد ماند از دست دادند.»
سیدعلی در عین حال تاكید كرد: اما باید گفت، این پرش آن هم به این میزان منطقی و معقول نبود؛ حداكثر محاسبات تورم این چند ساله و اینكه چه سالی را به عنوان سال پایه در نظر بگیریم، نرخ های بالا را تایید نمی كند و در بدترین حالت، نرخ هر دلار بیشتر از 9 هزار تومان نمی شود.
وی افزود: در آن دوره برخی مدیران می گفتند نرخ ها كاذب است اما مردم می دیدند كه نرخ ها روز به روز افزایش می یابد و هیچ اتفاقی برای مهار بازار رخ نمی دهد، بنابراین انتظارات تورمی بالا رفت و سرمایه اجتماعی و اعتماد به دولت آسیب دید كه نرخ ارز به 18 و 19 هزار تومان نیز رسید.
سیدعلی گفت: با این حال، واقعیت های اقتصادی این نرخ ها را پذیرا نبود زیرا با این قیمت حتی كالای وارداتی اعم از كالای اساسی و مواد اولیه صرفه اقتصادی نداشت؛ بنابراین بازار به سمت تعدیل پیش رفت.

** آینده بازار چه می شود؟
معاون اسبق ارزی بانك مركزی درباره آینده بازار گفت: در گام بعدی، مدیریت تقاضاهای ارزی در بازار اهمیت دارد؛ اینكه خیال صاحبان صنایع راحت شود كه دنبال تقاضای احتیاطی نباشند.
«اینكه بانك مركزی پاسخگوی نیازهای واقعی مردم جز سفته بازی، قاچاق و خروج سرمایه باشد نیز بر بازار اثر دارد؛ در چنین شرایطی وظیفه دولت زیاد می شود تا حداقل این آرامش كه به بازار برگشته همراه با ركود نباشد و به فكر رونق اقتصادی بیفتد.»

** بانك مركزی بازار را با نرخ های كمتر تحریك نكرده است
وی در پاسخ به اینكه، مداخله بانك مركزی در بازار ارز در همه دوره ها سابقه داشته است؛ تفاوت مداخله این دوره با ادوار گذشته در چیست؟ گفت: «بانك مركزی نیامده بازار را با نرخ های كمتر تحریك كند؛ همیشه به یاد داشته باشید وقتی می خواهیم در بازار مداخله كنیم، نباید به نرخ های پایین تر اصرار كنیم و بگوییم كه اینقدر به این نرخ می فروشیم كه بازار به این نرخ برسد بلكه باید از نرخ های بالا شروع كنیم.»
«به همین دلیل است كه در هفته های گذشته گاهی می بینیم نرخ فروش ارز در بانك ها از بازار بالاتر است؛ این كار غلطی نیست.»
سیدعلی اظهار داشت: «حتی در سال 1381 یعنی آن روزی كه یكسان سازی نرخ ارز صورت گرفت، بالاترین نرخ ارز را در بانك مركزی به عنوان نرخ مبنا اعلام كردیم؛ آن زمان دلار را 300 تومان هم می فروختیم اما نرخ مبنا را 800 تومان اعلام كردیم و بازار هم جواب داد و این شیوه 9 سال هم موفق اجرا شد.»

** شرط یكسان سازی ارز
این تحلیل گر بازار ارز گفت: اینكه بتوانیم این سیستم را به شكلی ادامه دهیم كه در مدت 2 تا 3 ماه آینده بازار به یك ثبات برسد یعنی فاصله نرخ بازار آزاد و نیمایی به میزانی باشد كه هزینه نقل و انتقال و كارمزدهای نقل و انتقال داشته باشد، بهترین زمان یكسان سازی نرخ ارز خواهد بود.
وی در عین حال گفت: البته باید به این نكته نیز توجه كنیم كه در ماه های آینده به تبع آثار تحریم ها درآمدهای ارزی كشور كاهش می یابد اما اعتقاد دارم در ارتباط با موضوع نیازهای ارزی كشور، تراز تجاری ما مثبت است.
وی گفت: همین میزان صادرات غیرنفتی كشور كه حدود 50 میلیارد دلار در سال برآورد می شود، می تواند نیازهای وارداتی ما را تامین كند هرچند بخشی از نیازهای دولت از فروش نفت تامین می شود.
به عقیده سیدعلی، اگر دولت بتواند امسال خوب مالیات بگیرد و هزینه های خود را كنترل كند، می تواند ذخایر ناشی از فروش نفت را صرف پروژه های عمرانی و صندوق توسعه ملی كرده و از پیچ تحریم ها نیز عبور كند.
وی افزود: متاسفانه ساختار بودجه ای ما ضعیف، قدیمی و وابسته به نفت است كه باید صلاح شود؛ به نظر می رسد كارهایی در حوزه بودجه ریزی در دست انجام است تا بتوان هزینه ها را كنترل كرد كه در این صورت دیگر تحریم ها اهمیت نمی یابد.
این كارشناس اقتصادی یادآور شد: یكی از موضوع هایی كه می توان با آن به خوبی تحریم ها را دور زد، ورود بخش خصوصی به میدان حتی فروش فرآورده های نفتی و نفت است.
وی توضیح داد: با این كار می توان معادل ریالی فروش نفت را در داخل تحویل گرفت ضمن آنكه به جای دولت كه با تحریم ها مواجه است، بخش خصوصی با بازارهای بین المللی كار می كند.

** اقتدار بانك مركزی را تقویت كنیم
این كارشناس ارزی درباره پیش بینی خود از آینده بازار ارز گفت: این موضوع بیش از هر چیز به افزایش سرمایه اجتماعی دولت نزد مردم و جلب اعتماد عمومی باز می گردد یعنی علامت هایی به جامعه داده شود كه با پدیده های واقعی اقتصاد منطبق باشد.
سیدعلی گفت: برای مدیریت بازار باید اقتدار بانك مركزی را افزایش داد؛ نمی شود كه جلوی بانك مركزی شاهد تجمع كسانی باشیم كه بخاطر سرمایه گذاری در موسسه های فاقد مجوز زیان دیده اند و از آن سو انتظار داشته باشیم كه حرف بانك مركزی بین مردم مرجع باشد و مورد پذیرش عامه قرار گیرد.
«وقتی درباره اصلاح نظام بانكی سخن می گوییم باید ببینیم این اصلاح از منظر چه كسی باشد؛ مردم، سپرده گذاران، تسهیلات گیرندگان، نمایندگان مجلس یا دولت؛ نه اینكه هر كس از نگاه خود به موضوع نگاه كند و انتظار داشته باشد.»
وی تاكید كرد: نرخ ارز زمانی ثبات می یابد كه بین وزارت صنعت و بانك مركزی هماهنگی باشد و بخش های اقتصادی متقاضی ارز خود را با وضعیت كشور منطبق كنند؛ نمی شود هر كس دنبال تامین نیازهای خود باشد بی آنكه بداند توان ارزی بانك مركزی چقدر است.

** به توسعه مبادلات با كشورهای همسایه بیندیشیم
معاون اسبق بانك مركزی درباره آینده كانال مالی ایران و اروپا نیز گفت: حتی اگر این كانال راه اندازی شود باید باز هم با برخی كشورهای همسایه مانند تركیه و روسیه تعاملات سه جانبه داشته باشیم.
«تحریم ها همیشه برای كشور بد بوده و آسیب داشته و در این دوره نیز یك پیچ از این تحریم ها را رد كرده ایم؛ از آنجا كه ایران كشور بزرگی است و همسایه های متعدد دارد، می توان از این تحریم ها عبور كرد.»
وی در مقایسه تحریم های این دوره با سال های 1390 و 1391 نیز گفت: در دوره پیشین تاثیر انتظارات تورمی ناشی از تحریم ها بیشتر بود زیرا دنیا علیه ایران بود؛ در این دوره با اینكه تحریم های آمریكا تشدید شده اما دنیا علیه ما نیست و فقط آمریكا و برخی كشورهای منطقه علیه ایران هستند.
«البته باید گفت باور اینكه تحریم ها ما را زمین گیر كند، بین مردم از بین رفته است؛ ضمن آنكه پتانسیل های زیادی در حوزه پتروشیمی ها، آهن و مس داریم كه می توان از آن استفاده كرد.»
گفت و گو از لیلا جودی
اقتصام*2025 ** 2023