زالو، جانداري آبزي از گروه كرم‌ها و از راسته آرواره داران است كه اندام هاي آن قابليت انقباض و انبساط فراوان دارد و از ديرباز در صنايع دارويي و طب سنتي كهن جايگاه و كاربرد ويژه داشته است.
طول بدن اين جاندار بين سه تا ۲۵ سانتي متر و عرض بدن حدود يك سانتي متر است و اين آبزي داراي سه فك است كه هر كدام آن ها 100 دندان دارد و به سبب ماهيت ارتزاق از خون به خون آشام مفيد لقب گرفته است.
بيشتر زالوها در اطراف آب هاي شيرين زندگي مي كنند در حالي كه برخي از گونه‌هاي اين جانور را مي‌توان در خاك و اطراف درياها يافت و تاكنون 630 گونه زالو در جهان شناسايي شده كه برخي از آن ها سمي و گوشت خوار است و كمتر از 10 گونه اين جانور خاصيت درماني و طبي دارد.
بسياري از كشورهاي جهان با اقليم مناسب از جمله تايلند به پرورش، تكثير و صادرات زالو روي آورده و درآمدهاي كلاني را از آن كسب مي كنند و نگاه اصولي و برنامه هاي تسهيل گر و حمايتي براي پاگرفتن اين صنعت و تكميل زنجيره توليد و صادرات آن در ايران ضروري به نظر مي رسد.
گردش مالي بازار زالو در جهان حدود 200 ميليون دلار در سال برآورد شده است
درايران نيز مانند كشورهاي ديگر جهان، پرورش و توسعه استخرهاي زالو در پي افزايش ميزان تقاضابه اين نوع حيوان آبزي و كاهش ميزان جمعيت زالوهاي طبيعي به علت وجود تغيير كاربري‌هاي كشاورزي از سنتي به مدرن مورد توجه قرار گرفته است.
براساس گفته‌هاي فعالان بازار زالو، در بسياري از استان هاي كشور به خصوص كشاورزي خيز از جمله گيلان، مازندران، خراسان رضوي، آذربايجان شرقي و در ديگر استان‌ها مثل اصفهان، خراسان جنوبي، اردبيل و تهران، مزارع پرورش اين نوع آبزي ايجاد شده و تعداد آنها نيز در حال گسترش است.
گفته مي‌شود هر قطعه زالو در بازار بين 1500 تا 4500 تومان معامله مي‌شود و بيش از ۳۰۰ هزار قطعه زالوي پرورشي در بازار وجود دارد و آنچه پرورش اين كرم آبزي را از ديگر فرصت‌هاي شغلي نظير آن متمايز كرده، نياز به سرمايه بسيار اندك براي راه اندازي امكانات پرورش و تكثير است.
راه اندازي توليد و پرورش زالو با سرمايه بسيار اندك بين ۱۵ تا ۲۰ ميليون تومان امكان پذير است و در شرايط كنوني اقتصادي مي تواند به عنوان بستر پايداري در ايجاد شغل محسوب شود.
به گفته كارشناسان حوزه اقتصادي استان مركزي، اكنون با وجود درآمدهاي بسياري كه در زمينه پرورش و صادرات زالو وجود دارد به علت نبود واحدهاي مجاز پرورش، اين ظرفيت مغفول مانده و متقاضيان اين شغل نيز به علت قوانين پيجيده و موانع جدي در فعاليت قانوني سردرگم هستند.
اين كارشناسان معتقدند: با تسهيل در ارايه مجوز و حمايت از واحدهاي پرورش زالو مي توان ارز آوري بالايي را براي استان و كشور فراهم كرد.
مديركل دامپزشكي استان مركزي در اين خصوص گفت: بر اساس قانون به منظور جلوگيري از بروز انتقال و شيوع احتمالي بيماري ها در جامعه براي پرورش دام، طيور، آبزيان، كرم ابريشم، عقرب و زالو ضوابط و مقرراتي وجود دارد و براي پرورش و اخذ مجوز صادرات رعايت اين ضوابط بايد در دستور كار پرورش دهندگان و توليدكنندگان قرار گيرد.
«محسن شانقي» افزود: ضوابط و مقررات پرورش زالو از سال 91 توسط سازمان دامپزشكي به اداره هاي كل استان ها ابلاغ شده است و بر اساس آن پرورش اين جاندار در داخل آپارتمان ها و منازل ممنوع بوده و مكان هاي پرورش بايد در خارج از شهرها ايجاد شود.
مديركل دامپزشكي استان مركزي اظهار داشت: آب مورد استفاده براي پرورش زالو از نظر فيزيكي و شيميايي بايد مورد تاييد دامپزشكي باشد و فاصله 100 تا يك هزار متري مكان پرورش اين جاندار با مراكز و صنايع دامي، ماهيان، مرغداري ها، پرورش زنبور عسل، كارخانه ها و سكونتگاه هاي شهري و روستايي رعايت شود.
شانقي ادامه داد: محل و موقعيت مركز بايد به گونه اي باشد كه حوادث طبيعي از جمله سيل آن را تهديد نكند و در مسير قنات، چشمه ها و مسير آب آشاميدني روستايي و شهري نباشد، به راه هاي ارتباطي براي حمل و نقل دسترسي داشته و امكان دسترسي به آب سالم و بهداشتي در اين واحدها وجود داشته باشد.
وي افزود: حداقل ظرفيت واحدهاي پرورش زالو در هر سال 100 هزار قطعه بوده و گستره زمين مورد نياز نيز بايد حداقل دو برابر مساحت زير بناي آن باشد.
مديركل دامپزشكي استان مركزي بيان كرد: فاصله اين واحدها با جاده (اتوبان، بزرگراه، اصلي و فرعي) و نيز با فرودگاه (بين المللي و منطقه اي) بر اساس حريم تعيين شده از سوي وزارت راه و شهرسازي ملاك عمل است.
شانقي گفت: استفاده از ضايعات گوشت كشتارگاه براي جلوگيري از انتقال بيماري ها در مكان هاي پرورش زالو ممنوع است و پرورش دهندگان براي تغذيه اين موجودات بايد از جلبك، حلزون و مواد غذايي بدون پايه خون بهره گيري كنند.
مديركل دامپزشكي استان مركزي ادامه داد: در صورت تامين غذاي زالو از جلبلك بايد از مراكز توليد مورد تاييد سازمان دامپزشكي تهيه شود و نياز به احداث اين واحد نيست.
شانقي اظهار داشت: پرورش دهندگان بايد از پرورش زالو در استخرهاي سرپوشيده خودداري كرده و پرورش اين موجودات در استخرهايي كه در محوطه باز ايجاد شده است انجام شود.
او افزود: مخازن تكثير و پرورش زالو بايد از جنس بتن، شيشه (آكواريوم) و يا فايبر گلاس و به شكل مستطيل بوده و قابليت شست و شو و ضدعفوني كردن داشته باشد و كانال يا لوله آبرساني اختصاصي، زهكش عمومي و مجراي تخليه آب باشند.
مديركل دامپزشكي استان مركزي گفت: هر مخزن بايد براي پيشگيري از بيماري ها و در صورت نياز عمليات درماني داراي ورودي و خروجي جداگانه اي باشد.
شانقي تصريح كرد: كانال ها و شبكه هاي ورودي و خروجي، بايد آب مورد نياز هر يك از بخش هاي توليد را با كيفيت مناسب تامين كند و كانال هايي كه در مناطق محل گذر مردم، محل عبور و مرور دام قرار دارد و يا با خطر ريزش كوه مواجه است، سرپوشيده باشد.
وي ادامه داد: مساحت تاسيسات جانبي شامل ساختمان اداري و كارگري، رختكن، سرويس هاي بهداشتي، انبار خوراك و لوازم، نمازخانه و سالن غذاخوري بايد حداقل يك پنجم تا يك هفتم تاسيسات اصلي باشد.
مديركل دامپزشكي استان مركزي يادآور شد: زالوها بايد سابقه خونخواري نداشته باشند و تهيه زالوهاي مولد (بالغين) از طبيعت يا مراكز ديگر مجاز است.
وي ايجاد رختكن، حوضچه هاي بهداشتي در مبادي ورودي، دريافت كارت بهداشت براي افراد و كاركنان، ايجاد چاه دفن بهداشتي و اخذ مجوز زيست محيطي از اداره كل محيط زيست استان را از ديگر ضوابط و شرايط پرورش زالو عنوان كرد.
دكتر شانقي يادآور شد: تاكنون چهار يا پنج درخواست پرورش زالو به اداره كل دامپزشكي استان مركزي ارايه شده و به دليل پيگيري نشدن اين درخواست ها توسط متقاضيان هيچ مجوز رسمي براي پرورش اين جاندار در استان صادر نشده است.
رئيس روابط عمومي سازمان جهاد كشاورزي استان مركزي نيز گفت: با توجه به اينكه مجوزي براي فعاليت زالو پروري در استان صادر نشده است آماري از شمار اين واحدها وجود ندارد.
«جميله شكرايي» افزود: سازمان جهاد كشاورزي در صورت مراجعه افراد براي فعاليت در حوزه زالو پروري از آمادگي كامل براي هرگونه همكاري با اين افراد برخوردار است.
وي ادامه داد: با توجه به اينكه پرورش و صادرات زالو اشتغال و درآمد بسياري براي فعالان اين حوزه به همراه دارد مي طلبد كه فعالان اين حوزه نسبت به دريافت مجوز و ايجاد زمينه صادرات اين موجودات از استان مركزي به خارج از كشور اقدام كنند.
رئيس اتحاديه خواروبار و لبنيات اراك نيز در اين خصوص گفت: عطاري محل فروش گياهان دارويي بوده و فروش زالو در اين مكان ها ممنوع است.
حسين عباسي افزود: نگهداري و فروش زالو نيازمند محيط هاي استرليزه بوده و با توجه به اينكه ايجاد اين محيط ها در عطاري ها مشكل است امكان عرضه اين موجودات در عطاري ها وجود ندارد.
«حسين عظيمي» يكي از پرورش دهندگان زالو در استان مركزي نيز دراين خصوص گفت: اين واحد از ابتداي امسال پرورش زالو را آغاز كرده است.
وي ظرفيت پرورش اين واحد توليدي را حدود 10 هزار زالو در دوره پرورش سه ماهه عنوان كرد و ادامه داد: در مرحله نخست فعاليت اين واحد حدود هفت هزار لارو اين موجود پرورش داده شد.
اين پرورش دهنده زالو در استان مركزي افزود: لاروهاي مورد نياز خود را از يك واحد پرورش زالو در استان خراسان رضوي تهيه مي كند و پس از پرورش به سبب نبود امكان عرضه در بازارهاي داخلي و صادرات به همان واحد فروخته مي شود.
عظيمي گفت: اين واحد توليد زالو با اعتبار 500 ميليون ريال از محل آورده شخصي در استان مركزي ايجاد شده و با بهره برداري از آن سه فرصت شغلي مستقيم فراهم شده است.
وي نبود سرمايه در گردش را از جمله مشكلات اين واحد زالو پروري در استان مركزي عنوان كرد و اظهار داشت: با حمايت دولت و تزريق سرمايه در گردش امكان اشتغال براي سه نفر ديگر در اين واحد فراهم مي شود.
اين پرورش دهنده زالو در استان مركزي نبود مجوز پرورش از اداره كل دامپزشكي را از ديگر مشكلات اين واحد زالو پروري در استان عنوان كرد و افزود: دريافت مجوز پرورش زالو از مهمترين برنامه هاي اين واحد است و تا كنون اقدام هايي براي دريافت مجوز از اين اداره انجام داده كه به دليل نبود منابع مالي به صورت نيمه تمام مانده است.
عظيمي، درآمد ارزي حاصل از صادرات هر قطعه ماهيان زينتي به خارج از كشور را حدود يك دلار عنوان كرد و ادامه داد: صادرات زالو به خارج از كشور حدود سه برابر درآمد ارزي حاصل از تجارت ماهيان زينتي را براي استان و كشور به همراه دارد.
وي تسهيل در ارايه مجوز براي پرورش زالو را يكي از خواسته هاي فعالان اين حوزه عنوان كرد و گفت: اين حرفه جديد و سودآور است كه مي تواند در شرايط سخت اقتصادي اشتغالزايي و توليد ثروت داشته باشد بنابراين بايد بسترهاي حمايتي و قوانين روان بر آن حاكم شود و سرمايه گذاران از سردرگمي براي دريافت مجوز خارج شوند.
يكي از پرورش دهنگان زالو در استان مركزي كه خواست نامي از وي برده نشود نيز دراين باره گفت: وجود برخي بندهاي بخشنامه اجرايي و ضوابط فني بهداشتي تكثير و پرورش زالو به گونه اي است كه امكان اخذ مجوز تكثير اين جانور را بسيار سخت كرده است.
وي ادامه داد: اكنون برخي افراد به سبب بيكاري و با سرمايه كم به پرورش زالو روي مي آورند كه تهيه و اجراي همه بندهاي اين ضوابط براي آنان ناممكن است.
اين پروش دهنده زالو در استان مركزي گفت: نياز است براي توسعه پرورش اين موجود در استان ضمن آسان سازي ضوابط اجرايي زمينه حمايت دولت از توليدكنندگان اين بخش فراهم شود.
مديرعامل شركت دانش بنيان مركز رشد دانشگاه پيام نور فراهان نيز در اين خصوص گفت: 300 هزار قطعه لارو زالو نيمه نخست امسال با مصرف طبي در استان توليد شد.
«محمدرضا فراهاني» افزود: قرارداد توليد 800 هزار لارو براي پزشكان در سال جاري با اين شركت دانش بنيان منعقد شده است و براي تامين اين ميزان لارو از ظرفيت بنگاه هاي كوچك توليد لارو در ساير استان ها كمك گرفته شد.
وي اظهار داشت: زالو درماني از شيوه هاي طب سنتي است كه در سال هاي اخير رواج يافته و در خارج كشور متقاضي و سفارش دهنده فراواني دارد اما موانع صادراتي و مجوزهاي دامپزشكي؛ توليدكنندگان و صادركنندگان را با مشكلات عديده اي مواجه كرده است.
مديرعامل شركت دانش بنيان مركز رشد دانشگاه پيام نور فراهان گفت: قرارداد توليد 20 ميليون قطعه زالو با آلمان در خرداد امسال توسط شركت دانش بنيان دانشگاه پيام نور فراهان منعقد شد اما مشكلات صادارتي و مجوزهاي دامپزشكي مانع از تحقق اين سرمايه گذاري شد.
فراهاني ادامه داد: در صورتي كه مانعي براي اين قرارداد وجود نداشت براي 20 هزار نفر فرصت شغلي فراهم مي شد.
وي اظهار داشت: سرمايه اوليه براي آغاز پرورش زالو 500 ميليون ريال و پس از سه ماه درآمدزايي از مركز توليد حاصل مي شود.
مديرعامل شركت دانش بنيان مركز رشد دانشگاه پيام نور فراهان گفت: تعدادي از زالوها پس از قرنطينه تلف مي شوند كه در ساخت و توليد كرم و داروها مورد استفاده قرار مي گيرد.
فراهاني افزود: فعاليت در حوزه پرورش زالو از ظرفيت اتحاديه، انجمن و صنف برخوردار نيست و مجموعه دامپزشكي قانون مشخص و مدوني براي اين موضوع ندارد.
وي تصريح كرد: افراد سودجو به فعاليت اقتصادي پرسود ورود كرده اند و با تهيه زالو از شبكه هاي زيرزميني، سلامت مردم را با خطر مواجه مي كنند و در صورت همكاري دامپزشكي در دادن مجوز با كمترين سخت گيري از فعاليت غيرمجاز واحدهاي پرورش غيرقانوني جلوگيري مي شود.
مديرعامل شركت دانش بنيان مركز رشد دانشگاه پيام نور فراهان گفت: عرضه و فروش زالو در عطاري ها به سبب محيط غيراستريل، بهداشتي نيست و مجموعه بهداشت و درمان بايد به اين حوزه نظارت جدي تري داشته باشد.
فراهاني افزود: سودجويان با ترفندهايي خوني كه زالو از بدن بيماران كشيده است را از بدن زالو خارج و همان زالو را به متقاضي ديگر مي فروشند و باعث انتقال بيماري مي شوند.
عضو پارك علم و فناوري استان مركزي نيز در اين خصوص گفت: توليدكنندگان بسياري در حوزه آبزي پروري از جمله زالو پروري در كشور فعاليت دارند كه بيشتر آنان به روش سنتي انجام مي شود.
«سبحان فرجي» سازنده نخستين دستگاه پرورش زالو به روش مكانيزه در كشور، افزود: در اين دستگاه ميزان تبادل ميكروب و آلودگي به حداقل رسيده و تلفات زالو در اين دستگاه نسبت به ساير روش ها كمتر است.
وي ادامه داد: با توجه به وجود خشكسالي هاي اخير در كشور پرورش زالو به روش مكانيزه به دليل نياز كم اين روش به آب نقش مهمي در صرفه جويي و كاهش هدر رفت آب كشاورزي به همراه دارد.
اين مخترع اراكي بيان كرد: كاهش نياز به نيروي انساني در پرورش زالو از ديگر مزاياي پرورش اين جانور به روش مكانيزه است.
فرجي گفت: زالوي ايراني بهترين نوع در جهان بوده و پرورش اين نوع به سبب تلفات بالا بسيار مشكل است.
او افزود: بهره گيري از دستگاه پرورش زالو كه در استان مركزي ساخته شده نقش مهمي در كاهش تلفات پرورش زالو ايراني داشته و با استفاده از اين دستگاه مي توان زمينه معرفي اين نوع را در بازارهاي داخلي و خارجي فراهم كرد.
استان مركزي به عنوان دومين قطب صنايع مادر تخصصي، چهارمين قطب صنعت كشور محسوب مي شود و در زمينه تنوع توليدات صنعتي رتبه نخست كشور را به خود اختصاص داده است.
670 هزار هكتار زمين هاي باغي و كشاورزي در استان مركزي وجود دارد كه 1.2 درصد توليدات كشاورزي مازاد بر نياز استان به ساير مناطق ارسال مي شود.
اين استان رتبه چهارم توليد بچه ماهي قزل آلا، رتبه نخست تنوع توليد گل و گياهان زينتي، رتبه دوم توليد گل هاي شاخه بريده، رتبه سوم توليد گل و گياهان زينتي، رتبه دوم سطح زير كشت و توليد انار، رتبه ششم توليد پسته، مقام هشتم توليد گل محمدي، مقام نهم توليد انگور، رتبه سوم توليد لوبيا و رتبه پنجم توليد جو را در كشور به خود اختصاص داده است.
استقرار ايستگاه انار ساوه، پژوهشكده گل و گياهان زينتي محلات، ايستگاه ملي تحقيقات لوبياي خمين، وجود شعبه ششم تحقيقات واكسن و سرم سازي رازي، وجود ايستگاه تحقيقات ماهيان زينتي و مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي نيز از ظرفيت هاي علمي و تحقيقاتي استان مركزي است.
1955/6013/3075/6033
گزارش از: مهدي عظيمي
اراك - ايرنا - پرورش زالو از مشاغل با ارزش و درآمد زا است كه در اين سال ها متقاضيان بسياري پيدا كرده، اما روند ايجاد و دريافت مجوز آن به اندازه اي پيچيده و سخت است كه سد محكمي در برابر توسعه اين صنعت ايجاد كرده است.
