شورايعالي فضاي مجازي و معاون دادگستري كل كشور در فضاي مجازي هر روز درباره فيلتر كردن يكي از شبكههاي اجتماعي تصميمگيري ميكنند و آن را به اجرا ميگذارند. با اينكه بارها و بارها ثابت شده فيلترينگ، راهكار مناسبي براي روي گرداندن كاربران از شبكههاي اجتماعي نيست، بلكه موجب ميشود بيشتر نسبت به شبكههاي اجتماعي فيلترشده گرايش داشته باشند. به هرروي با فيلتر كردن شبكههاي اجتماعي انواع ويپيانها، پراكسيها و فيلترشكنها نيز به بازار آمدند. بسياري از فيلترشكنهاي خوب و مناسب در سالهاي اوليه پولي بودند اما به تدريج تعداد پراكسيهاي رايگان خوب افزايش يافت.
بنابراين با اينكه كاربران نگران فيلترشدن شبكههاي اجتماعي محبوب خود هستند اما ميدانند كه در صورت مسدود شدن آنها ميتوانند از فيلترشكن استفاده كنند. در شرايطي كه مديران و دستاندركاران فيلترينگ دليل مسدود شدن شبكههاي اجتماعي را درز اطلاعات به ديگر كشورها يا محتواي مستهجن و نامناسب در برخي از شبكههاي اجتماعي ميدانند، فيلترشكنها تمام اطلاعات كاربران را روي سرور سوم كپي ميكنند و از سوي ديگر انواع سايتها و نرمافزارهاي مستهجن را به كاربران پيشنهاد ميكنند. در اين ميان كاربران جوان و خردسال پس از باز كردن فيلترشكنها با انواع پيشنهادات مستهجني روبهرو ميشوند كه كنجكاوي آنها را برميانگيزد.
اين امر در واقع نشانگر آن است كه فيلترينگ نه تنها در دستيابي به اهداف و رفع نگرانيهاي دستاندركاران فيلترينگ موفق نبوده بلكه موجبات فاش شدن اطلاعات و دسترسي آسان به سايتهاي نامناسب را هم فراهم كرده است. اينكه پس از تمامي اين تجربيات باز هم عدهاي به اين نتيجه ميرسند كه فيلترينگ راهكار مناسبي است جاي شگفتي دارد.
** افزايش روزافزون فيلترينگ
حوزههاي فيلترينگ روزبهروز گسترش پيدا ميكند، بهطوري كه دامنه آن به برخي منابع تامين بازيها و اپليكيشنهاي شبكههاي اجتماعي رشد پيدا كرده است.بر همين اساس كودكان كمسن و سال صاحب گجتها به مرور زمان به اين فكر ميافتند كه براي دسترسي بهتر به منابع اپليكيشنهاي بازي و شبكههاي اجتماعي بايد فيلترشكن نصب كنند؛ فيلترشكنهايي كه ميان آنها به صورت دست به دست ميچرخد! والدين هم نسبت به وجود آنها در گوشيهاي همراه و تبلتهاي كودكان و نوجوانان خود بياطلاع هستند؛ بياطلاعياي كه تبعات عجيب و غريب و وحشتناك براي خانواده و جامعه ايراني دارد.
به باور كارشناسان حوزه فناوري هر چقدر دامنه فيلترينگ گسترش يابد، تمايل به داشتن فيلترشكن هم افزايش پيدا خواهد كرد! به اين ترتيب اصرار برخي كارشناسان حوزه فرهنگ بر استفاده بيشتر از فيلترينگ و فيلتر كردن گسترده سايتها حتما به نتيجه مطلوب منجر نخواهد شد. به شكلي كه بسياري از كاربران كمسن و سال با مشاهده اين حجم از فيلترينگ به استفاده از فيلترشكنهاي قويتر و پرسرعتتر بيشتر ترغيب ميشوند.
كارشناساني كه متفاوت با برخي جريانهاي سياسي حامي فيلترينگ فكر ميكنند، براين باورند كه كودكان خيلي زود با مشاهده فيلترينگ به سمت نصب فيلترشكن با هدايت دوستان ميروند.
اينگونه استفاده از اين فيلترشكنها مخاطب كمسن و سال را در مواجهه با چند موضوع قرار ميدهد: 1- تبليغات سايتهاي مستهجن كه به صورت اتوماتيكوار روي فيلترشكنها قرار دارد و به صورت ناخواسته كاربر را به سمت سايتهاي مستهجن هدايت ميكند. 2- اين فيلترشكنها گاهي اوقات دسترسي كاملي به حريم خصوصي افراد ميدهد. مسالهاي كه كاربران كمسن و سال كاملا با آن ناآشنا هستند اين امر موجب ميشود كه برخي سوءاستفادهگران مجازي به عكسها و محتويات خانوادگي دست پيدا كنند و اين مساله ميتواند تبعات خطرناكي براي كل خانواده داشته باشد. 3- به باور همين دست صاحبنظران در برخي اوقات وجود اين فيلترشكنها در گجتهاي سرگرمسازي كودكان ميتواند آنها را به صورت ناخواسته به سمت بخشهايي از فضاي مجازي هدايت كند كه در حالت عادي امكان دسترسي به آنها نيست. از همين رو، در چند ماه اخير روانشناسان نسبت به تبعات وجود فيلترشكنهاي دستگاههاي اندرويدي كودكان هشدار دادهاند.
** خطر بلوغ زودرس
روانشناسان به اين مساله اشاره دارند كه اولين پيامدهاي حضور فيلترشكنها در تبلت كودكان گشودن پنجره محتوايي است كه ذهن كمسن و سال آنها به هيچ وجه آمادگي تحليل درونمايه آن را ندارد! به نحوي كه خيلي زود ميتواند بلوغ زودرس جنسي را براي كودكان و نوجوانان كم سن و سال به همراه داشته باشد. اين كارشناسان منزوي شدن كودكان و نوجوانان را پيامد ديگر اين مساله ميدانند، چراكه آنها در مواجهه با اين محتواهاي هنجارشكنانه احساس نوعي سردرگمي و شايد گناه ميكنند و همين مساله باعث درگيريهاي ذهني بيهوده در ميان آنان ميشود؛ درگيريهايي كه در اولين گام تاثيرات خود را بر كيفيت تحصيلي و روابط اجتماعي كودكان نشان ميدهد.
روانشناسان بر اين باورند كه مواجهه كودكان با اين محتواها حتي ميتواند منجر به بروز خشونتهاي كلامي و عملي در رفتار آنها شود. همه اين موضوعات به دليل آن است كه ذهن آنها توانايي ادراك و تحليل مجازي بودن به تعبيري غيرواقعي بودن چنين محتوايي را ندارد.اين اتفاق در شرايطي براي كودكان و نوجوانان ايراني رخ ميدهد كه در بسياري از كشورهاي ديگر والدين نظارت قابل توجهي بر اپليكيشنهاي نصب شده روي گجتهاي فرزندان خود دارند. مهمتر آنكه در اين كشورها دايره فيلترينگ آنقدر گسترده نيست كه كاربران براي دسترسي به هر منبع مجازي، نياز به نصب برنامههاي عبور از محدوديتها داشته باشد.
به باور صاحبنظران حوزه فناوري اطلاعات، تجربه نشان داده كه امكان فيلتر كردن همه اين فيلترشكنها وجود ندارد و در سوي مقابل والدين ايراني هم به دليل دلمشغوليهاي فراوان امكان نظارت مستمر را بر گجتهاي كودكان خود را ندارند.
با توجه به جميع اين مسائل در چند ماه اخير به اين مساله از سوي كارشناسان اجتماعي و تربيتي از زاويه ديگري نگريسته شده است. آنها بر اين باورند كه بايد برخلاف رويه هميشگي يعني ايجاد محدوديت بيشتر، اين بار به دنبال راههاي ايجابي بود.
در اولين گام نبايد حوزه فيلترينگ بر فضاي مجازي و شبكههاي اجتماعي را آنقدر گسترش داد كه افراد براي استفاده از برنامههاي معمولي هم مجبور به داشتن فيلترشكن باشند. به ويژه اينكه كودكان كمسن و سال هميشه به دليل وجود اشتياق ذهني به دنبال آسانترين راهحل هستند.
** مسدود كردن فيلترشكنها بيهوده است
كارشناساني كه تنها راهكار موجود را مسدود كردن ميدانند تصور ميكنند با مسدود كردن فيلترشكنها ميتوانند معضلات ناشي از استفاده آنها را از بين ببرند. اين در حالي است كه به گفته كارشناسان، مسدود كردن فيلترشكنها نه تنها كسبوكارهاي بسياري را به دليل عدم دسترسي به نرمافزارها و سايتهاي مهم دنيا بدون فيلترشكن با مشكل مواجه ميكند بلكه در صورت مسدود كردن تمامي فيلترشكنهاي موجود نيز بازهم فيلترشكنهاي جديد به بازار عرضه ميشوند.
سينا تقوي، كارشناس فناوري اطلاعات در گفتوگو با «جهان صنعت» اظهار كرده بود: به طور كلي فيلترشكنها كاربران را از طريق يك سرور به كشورهاي دوم و سوم وصل ميكند. در واقع فيلترشكنها تونلي ايجاد ميكنند كه كاربران با اينترنت ديگر كشورها ارتباط برقرار كرده و از طريق اينترنت اين كشورها بتوانند به سايتها و شبكههاي مجازي فيلترشده وارد شوند.
او افزود: برخي از فيلترشكنها از سوي هكرها ساخته ميشوند و با اتصال كاربران اينترنت به اين فيلترشكنها، هكرها به راحتي وارد تلفن هوشمند يا كامپيوتر آنها شده و به اطلاعات كاربران دسترسي پيدا ميكنند. اما تعدادي فيلترشكنهاي معروف وجود دارند كه از سوي شركتهاي پشتيبان دسترسي به اطلاعات آزاد يا برخي دولتها ايجاد ميشوند و قابل اعتماد هستند. به عنوان نمونه دولت آمريكا حدود هشت سال پيش، هشت ميليارد دلار هزينه و فيلترشكن ايجاد كرده بود.
تقوي با اشاره به عواقب منفي مسدود كردن فيلترشكنها بيان كرد: برخي از سايتهاي مهم مانند اوراكل به دليل تحريمها فيلتر هستند اما بسياري از شركتها به دليل نياز و الزام كسبوكار خود از فيلترشكن استفاده ميكنند تا به اين گونه سايتها دسترسي پيدا كنند. مسدود كردن فيلترشكنها ميتواند كسبوكارهاي بسياري را با مشكل مواجه كند.
او با اشاره به بيفايده بودن اين اقدامات براي انسداد تمامي فيلترشكنها گفت: حتي اگر تمامي فيلترشكنها را مسدود كنند باز هم فيلترشكنهاي جديدي ايجاد شده و در اختيار مردم قرار ميگيرند.
** افزايش استفاده از فيلترشكنها
سيدهادي سجادي معاون امنيت فضاي تبادل اطلاعات سازمان فناوري اطلاعات ايران در گفتوگو با مهر گفت: زماني كه افراد جامعهاي به دلايل مختلف با محدوديت دسترسي به منابعي در اينترنت مواجه ميشوند، به دليل ذات محدوديت و عدم قبول آن دست به اقداماتي نظير استفاده از فيلترشكنها ميزنند. شايد اين اقدام به صورت كوتاهمدت نيازهاي آنان را در برقراري ارتباطات و رفع محدوديتها برطرف كند، اما تبعات فني و اجتماعي متعددي به وجود ميآيد.
او با اشاره به تبعات علمي استفاده از فيلترشكنها و ابعاد فني كه در كشور بر اثر اعمال فيلترينگ و محدودسازيها رخ داده است، گفت: پاسخ به اين نوع سوالات كه با تضاد آرا و اثرات مثبت و منفي فراواني همراه است، نياز به بحث و بررسي فني و كارشناسي دقيق دارد. پاسخگويي به اين سوالات علاوه بر دانش فني و تجربه كاري مناسب، نيازمند رفتارشناسي و جامعهشناسي كاربران فضاي مجازي در ايران در دهههاي اخير است.
معاون امنيت سازمان فناوري اطلاعات بيان كرد: متاسفانه پاسخ بسياري از پرسشها و ابهامات مطرح شده در كشور جالب نيست، چراكه زماني كه استفاده از انواع روشها و ابزارهاي فيلترشكن در كشور به شيوه غيرمنطقي افزايش مييابد، شاهد آن هستيم كه آلودگي به انواع بدافزارها نيز رشد چشمگيري پيدا ميكند.
سجادي با تاكيد براينكه نكتهاي كه شايد در بررسيهاي فني به آن پرداخته نميشود، كاهش سن استفاده از فيلترشكنها در كشور است كه اثرات سوء بسياري خواهد داشت، ادامه داد: تعداد بالاي استفادهكنندگان از فيلترشكنها در كشور افرادي با سطح آگاهي عمومي امنيت پايين هستند كه به راحتي به هر نرمافزار و برنامه به نام فيلترشكن اعتماد ميكنند.
او با بيان اينكه اثرات اين استفاده غيرمنطقي در محيط پيراموني دوستان و خانواده به راحتي براي هر شخصي قابل مشاهده است، گفت: اثرات جانبي استفاده بيرويه و هيجاني از فيلترشكنها و نرمافزارهاي مشابه در كشور، آلودگي گسترده كاربران در سطح كشور و به همراه آن نشت اطلاعات، دسترسي غيرمجاز به اطلاعات كاربران، نقض حريم خصوصي، كلاهبرداريهاي مجازي و باجخواهيهاي اينترنتي و ديگر تهديدات خواهد بود.
معاون امنيت سازمان فناوري اطلاعات 13 مخاطره مهم مرتبط با استفاده از فيلترشكنها را تشريح كرد و گفت: تجميع و سوءاستفاده از ترافيك كاربران براي انجام عملياتهاي دادهكاوي، امكان عبور دادن ترافيك كاربران از مسيرهاي دلخواه و امكان اجراي حملات امنيتي روي DNS و هدايت كاربران از سرورهاي مخرب و آلوده از جمله اين مخاطرات است.
او با اشاره به هدايت كاربران از سرورهاي دلخواه براي بالابردن حجم ترافيك و جاگذاري انواع بدافزار و جاسوسافزار در برنامههاي فيلترشكن، خاطرنشان كرد: در استفاده از فيلترشكنها امكان شنود و به دست آوردن اطلاعات حساس كاربران مانند حسابهاي بانكي، رمزهاي ورود، چتهاي خصوصي و غيره وجود دارد و امكان آلوده كردن كاربر و سوءاستفاده از آن به عنوان يك زامبي براي شركت در حملات سايبري از ديگر مخاطراتي است كه بايد به آن توجه شود.
منبع: روزنامه جهان صنعت، 1397.10.15
گروه اطلاع رساني**2002**
تهران- ايرنا- به باور كارشناسان حوزه فناوري هر چقدر دامنه فيلترينگ گسترش يابد، تمايل به داشتن فيلترشكن هم افزايش پيدا خواهد كرد! به اين ترتيب اصرار برخي كارشناسان حوزه فرهنگ بر استفاده بيشتر از فيلترينگ و فيلتر كردن گسترده سايتها حتما به نتيجه مطلوب منجر نخواهد شد.