صیانت یا خیانت به میراث جهانی پایتخت؟

به گزارش ایرنا موضوع به چگونگی ساخت چند واحد تجاری در حاشیه بنای جهانی كاخ گلستان در محدوده بازار تهران بر می گردد كه با صدور مجوز برای ساخت و ساز خارج از حریم این بنا، خود مسئولان میراث فرهنگی كه گفته شده در صدور مجوز نقض حریم نیز نقش داشته اند، حالا می گویند این بنای تاریخی احتمال دارد در معرض خروج از ثبت جهانی قرار گیرد.
می گویند كمیته یا شورای فنی میراث فرهنگی استان تهران به عنوان متولی، مجوز نقض حریم این بنا را داده است؛ به سراغ اعضای این كمیته كه می رویم پاسخ می دهند صدور مجوز با ما نیست، ما فقط نقش مشاور داریم، نظرمان را می دهیم و در كمیته هیات نظارت توسط مسئولان میراث فرهگی مجوزها صادر می شود.
به سراغ برخی مدیران میراث فرهنگی بویژه در استان تهران كه می رویم، آنان هم نقطه نظرهای دیگری دارند و می گویند: «درست است كه این مجوز صادر شده اما برخی هم می خواهند اعضای كمیته را خراب كنند».
این مسئولان میراث فرهنگی البته حاضر نمی شوند در گفت و گوی رسمی برای انتشار سخنانشان در خبرها با ذكر نام و مسئولیتشان، این جملات را بیان كنند و ما هم به حرمت امانت و اخلاق، نامی در گزارش نمی بریم اما چندی پیش یكی از این افراد در گپ و گفتی با خبرنگار ایرنا اصرارداشت كه بگوید «حالا خیلی هم مهم نبوده، عده ای می خواهند اعضای كمیته را خراب كنند یا كمیته را از شانیت بیاندازند».
این جمله «صدور مجوز خیلی هم مهم نبوده» در حالی بیان می شود كه معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور كه چندی پیش از محوطه تاریخی بازار پایتخت بازدید داشت تصریح كرد: عملیات عمرانی باید متوقف شود.
اما آنچه كه در عمل رخ داده این است كه كمیته ای كه برای صیانت از آثار تاریخی تشكیل شده و اعضای آن توسط سازمان میراث فرهنگی منصوب می شوند، مجوز ساخت و ساز به واحدهای تجاری ای داده كه به گفته خود مسئولان میراث، حریم تنها اثر ثبت جهانی پایتخت را نقض می كنند.

**نظر رئیس میراث فرهنگی كشور
به دنبال واكنش ها به موضوع تعرض به تنها اثر ثبت جهانی استان تهران علی اصغر مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی كشور 25 آذر امسال از این محوطه بازدید داشت، نقض حریم این اثر را محكوم و بر توقف عملیات عمرانی واحدهای تجاری اطراف آن تاكید كرد.
وی اضافه كرد: حفاظت و حراست از آثار تاریخی و نیز دغدغه‌های دوستداران میراث‌فرهنگی برای ما اهمیت دارد و به همین دلیل در محل حاضر شدیم تا از نزدیك موضوع را بررسی كنیم.
مونسان در گفت و گو با خبرنگاران در حاشیه بازدید خود تصریح كرد: دستور رسیدگی به پرونده این تخلف صادر شده است و بدون شك با هر تخلفی كه در عرصه آثار تاریخی صورت گرفته باشد برخورد می شود.
وی با اشاره به اینكه توقف عملیات ساختمانی در این محوطه در دستور كار قرار گرفته است افزود: «علت این تصمیم رعایت نشدن ضابطه ارتفاعی عرصه كاخ گلستان، همینطور مرتفع سازی در طبقات غیرمجاز (بیش از 2 طبقه) در ساخت این بنا است؛ همچنین تصرف عدوانی به كاخ گلستان نیز از دیگر موارد تخلف سازنده است.»
مونسان اضافه كرد: پرونده ساخت و ساز غیرمجاز در اطراف بنای شمس العماره و حریم كاخ گلستان در دادسرای ناحیه 12 تهران از سوی سازمان میراث فرهنگی در حال پیگیری قرار دارد؛ ساخت این سازه تخلف است و سازنده قواعد و ضوابط میراث فرهنگی را رعایت نكرده است.
معاون رئیس جمهوری تاكید كرد: در صورت ادامه این روند، مالك دچار خسارت می شود چراكه باید سازه را براساس قوانین و ضوابط اجرا كند.

**معاون میراث فرهنگی چه گفت؟
همچنین در جریان این بازدید محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور با توضیح در مورد روند ساخت و ساز غیرمجاز در خیابان ناصرخسرو و اطراف بنای شمس العماره گفت: «در سال 95 شورای فنی اداره میراث فرهنگی استان تهران و شهرداری منطقه مجوز ساخت این بنا را صادر كرده كه كار درستی نبوده است».
وی افزود: بنایی كه پیش از این وجود داشته و تخریب شده، از نظر تاریخی ارزشمند نبوده اما سازنده باید براساس قوانین و نقشه ای كه ارائه داده است، عملیات عمرانی را انجام دهد و از این قواعد عدول نكند.
این جملات متولیان اصلی میراث فرهنگی كشوری در حالی است كه برخی اعضای این كمیته فنی می گویند: اینطور نیست كه ما، اعضای كمیته مجوز صادر كنیم، پس از نظر ما، خود مسئولان میراث فرهنگی هستند كه مجوز را صادر می كنند.
نكته جالب توجه تر اینكه اعضای كمیته مذكور خودشان می گویند كه فرآیند صدور رای براساس رای بیشتر اعضا نیست بلكه همه باید در مورد موضوع ها قانع شوند و رای همگی اعضا شرط است.

**معرفی شورای فنی
گفته می شود احكام كمیته یا شورای فنی میراث فرهنگی تهران كه به گفته خود مسئولان میراث، حریم كاخ گلستان را در معرض خطر قرار داده بین سال های 94 و 95 صادر شده است؛ این احكام البته تنها به محدوده اطراف كاخ جهانی گلستان محدود نمی شود بلكه بررسی ها نشان می دهد در سال های پیشتر و در دوره های قبلی این كمیته نیز مجوزهایی برای ساخت و ساز در میدان های مشق و بهارستان صادر شده است.
براساس مستندات موجود، آئین نامه تشكیل شورای فنی میراث فرهنگی استان ها با هدف حفظ آثار و احیای بناهای فرهنگی - تاریخی و استفاده از خردجمعی تهیه و از طریق رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی كشور در سال 93 به مدیران كل استان ها ابلاغ شد.
شورای فنی میراث فرهنگی تهران هم مانند سایر استان ها پس از ابلاغ این آئین نامه شروع به كار كرد و در گام نخست 12 عضو حقیقی و 2 عضو حقوقی آن مشخص شدند.
براساس اعلام مسئولان میراث فرهنگی، اعضای شورای فنی میراث در فاصله سال های 94 و 95 كه گفته می شود با رای آنها حریم برخی بناهای پایتخت در خطر نقض و تعرض قرار گرفته به شرح زیر بوده است: رجبعلی خسروآبادی مدیركل میراث فرهنگی وقت استان و سپیده سیروس نیا معاون سابق میراث فرهنگی استان به عنوان اعضای حقوقی این شورا.
همچنین كارشناسان زیر به عنوان اعضای حقیقی در آن زمان فعالیت داشته اند كه تاكنون این مسئولیت را دارند: فریبرز دولت آبادی، علیرضا قلی نژاد، پیربازاری (معاون كنونی فناوری و كاربرد سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی)، سید احمد محیط طباطبایی، ركسانا سركاری، حسین رایتی مقدم، محمدرضا نعمتی (باستان شناس)، اسكندر مختاری، اكبر تقی زاده، كیانوش تكلو، سامان كارگر و علی اكبر سعیدی.
خسروآبادی و سیروس نیا اینك در اداره كل میراث فرهنگی استان مسئولیت ندارند و به جای آنان دلاور بزرگ نیا به عنوان مدیركل میراث استان از 16 اسفند سال 96 و محسن شیخ الاسلامی از اوایل امسال در مسئولیت معاونت میراث فرهنگی این اداره كل و عضویت در كمیته مذكور فعالیت دارند.
اعضای حقیقی كمیته البته صاحب نام و دارای سوابق طولانی و درخشانی در صیانت از آثار تاریخی كشور نزد فعالان این عرصه شناخته می شوند و خبرگزاری جمهوری اسلامی هم قصد ندارد هیچ نسبتی را متوجه این اعضا كند اما ازآنجا كه این افراد در كمیته مذكور مسئولیت دارند و انتصاب آنان نیز موضوعی محرمانه تلقی نمی شود، بدیهی ترین حق افكارعمومی این است كه اعضای كمیته را بشناسند.
اعضای این شورا كه به عنوان كمیته هم شناخته و معرفی می شوند با حكم معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منصوب می شوند.

**حریم كدام بناها نقض شده است؟
صرفنظر از نقض حریم برخی آثار ثبت ملی میدان مشق و نیز بهارستان كه گفته شده صدور مجوز ساخت و سازها مربوط به دوره های قبلی كمیته فنی بوده است، موضوع اصلی كه اینك محل بحث قرار دارد به موضوع حریم كاخ گلستان برمی گردد.
كاخ موزه گلستان واقع در میدان 15 خرداد (محدوده بازار بزرگ) یكی از 23 اثر جهانی كشور در یونسكو است كه از ارگ تاریخی تهران برجا مانده و با بیش از 200 سال قدمت سال 1334 خورشیدی به شماره 417 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
این بنا سال 2013 میلادی (دوم تیر 1392) در سی‌وهفتمین اجلاس سالانه یونسكو در كامبوج ثبت جهانی شد.
ایوان تخت مرمر، خلوت كریمخانی، تالارهای سلام، آیینه، سفره خانه و برلیان، عمارت خوابگاه، كاخ شمس العماره، عمارت بادگیر، تالار الماس، كاخ ابیض و چادر خانه ازجمله بخش های كاخ گلستان است.
اتاق موزه این كاخ سال 1290هجری قمری توسط ناصرالدین شاه، پس از سفر به اروپا و دیدن موزه ها و گالری های بزرگ غربی بنا شد تا اشیای نفیس را در آن نگهداری كنند.
موضوع نقض حریم این اثر ثبت جهانی به صدور مجوز برای ساخت چند مجتمع تجاری در بازار تهران بر می گردد كه با عنوان های سرای دلگشا، سرای سیگارچی، تكیه دولت و نیز یك مورد در خیابان ناصرخسرو شناخته می شوند.
حجت نظری عضو كمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران چندی پیش در تذكری در صحن شورا با انتقاد صریح از عملكرد كمیته فنی میراث فرهنگی پایتخت به علت تخلف در ارائه مجوز ساخت در حریم كاخ جهانی گلستان از مسئولین كشوری درخواست كرد كه به این موضوع ورود كنند.
به گفته او، شورای فنی و معاونت میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران 2 مجوز ساخت خارج از ضابطه حریم جهانی كاخ گلستان در سال 95 صادر كرده اند.
نظری ادامه داد كه در دوره مدیریت گذشته حریم كاخ جهانی گلستان باوجود ثبت ملی و جهانی توسط سرای موسوم به دلگشا شكسته و این موضوع موجب شد كه اثر مذكور در فهرست میراث در خطر جهانی قرار گیرد.
وی می گوید كه جلو ساخت سرای سیگارچی با تذكرهای دلسوزان میراث و پیگیری رئیس سازمان میراث فرهنگی گرفته اما در اقدامی شگرف 2 مجوز دیگر نیز در این محدوده صادر شد.
عضو شورای شهر تهران خاطرنشان كرد: در مجوز اولیه صادر شده توسط شورای فنی اداره كل میراث فرهنگی استان تهران كه بزرگان این حوزه از پژوهشگاه میراث فرهنگی و كمیته ملی ایكوموس ایران هستند به بنای تجاری با كاربری رستوران در حریم بلافصل كاخ موزه جهانی گلستان در خیابان ناصرخسرو و دیوار به دیوار شمس العماره، مجوز تخریب و نوسازی با ارتفاع 10 و نیم متر با 2 طبقه زیرزمین داده شده كه براساس ضوابط حریم اجازه ساخت و ساز در حریم بلافصل و درجه یك تا بیش از هفت و نیم متر وجود ندارد.
نظری گفت: به نظر می‌رسد مالك نیز تخلفی مضاعف كرده و فونداسیون كار شده در بنا، ارتفاعی 12 و نیم متری دارد كه 2 متر از مجوز خلاف داده شده هم فراتر رفته و این به عنوان تخلفی مضاعف محسوب می شود.
وی افزود: همچنین گویا مالك به خود كاخ گلستان نیز تعرض كرده است.
نظری گفت: معاونت میراث اداره كل میراث فرهنگی استان تهران به بنایی با كاربری بانك در نبش كوچه تكیه دولت اجازه تخریب و نوسازی 10 و نیم متر ارتفاع با دو طبقه زیرزمین را بررسی و تایید اولیه كرده است.
این عضو شورای شهر تهران از معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواست تا نسبت به این تخلفات محرز ورود كنند و جلو این‌گونه تخلفات شورای فنی و اداره كل میراث فرهنگی استان تهران را بگیرد.

**تایید مشكل توسط میراث استان تهران
این درحالی است كه معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران به خبرنگار ایرنا اظهارداشت: مجوز فعالیت اعضای كمیته فنی به مدت 2سال دیگر اعتبار دارد(تا اواسط سال آینده) كه ادامه فعالیت این گروه به نظر معاونت میراث فرهنگی بستگی خواهد داشت.
محسن شیخ الاسلامی در عین حال تصریح كرد: « موضوع كمیته فنی بخوبی مطرح نشده و این افراد با نیت تخلف به دنبال تطبیق با مغایرت ها و ارزش های بناهای تاریخی نبوده اند».
وی در واكنش به اظهارات نظری عضو شورای تهران در مورد حكم تخریب تكیه دولت تصریح كرد در مدیریت گذشته میراث استان، موضوع تخریب بنایی طبق ضوابط ابتدای كوچه تكیه دولت (بر خیابان 15 خرداد) توسط معاونت میراث استان با ارتفاع هشت متر صادر شده كه این پلاك در مرحله گودبرداری است و هیچگونه پروانه ساختمانی ندارد.
معاون میراث فرهنگی استان تهران گفت: 2 مجتمع تجاری در خیابان ناصر خسرو و سرای سیگارچی نیز توسط شورای فنی با ارتفاع هشت متر صادر شده كه با ورود سازمان میراث فرهنگی كشور پرونده سرای سیگارچی منتفی و به همان شكل اولیه باقی ماند.
وی با بیان اینكه پرونده مجتمع تجاری خیابان ناصر خسرو اینك توسط معاونت حقوقی سازمان میراث فرهنگی و مدیریت كاخ گلستان در دست رسیدگی است اظهارداشت: مالك این مجتمع تجاری بخش اندكی از ملك (13تا 23 متر از مجموعه كاخ گلستان در انتهای كوچه) را تصرف كرده كه پرونده آن در دست رسیدگی قراردارد.
شیخ الاسلامی همچنین در خصوص سرای دلگشا گفت: این پرونده واقع در خیابان 15 خرداد مربوط به قبل از سال 93 بوده كه می بایست مالك حداكثر مجاز ارتفاع در بنای تجاری دلگشا شامل 10 متر و 50 سانتیمتر را رعایت می كرد.
وی بیان كرد: ساخت سازه از این ارتفاع اینك فراتر رفته و حكم توقف فعالیت آن صادر شده است.
معاون میراث فرهنگی استان تهران همچنین در پاسخ به سوالی مبنی براینكه در گذشته شورای فنی مجوز بناهایی چند طبقه را در حوالی میدان مشق و میدان بهارستان نیز صادر كرده است گفت: این موضوع مربوط به مدیریت گذشته میراث فرهنگی استان تهران بوده و رای بدوی دیوان عدالت اداری برای ادامه مراحل ساخت آنها صادر شده است؛ اینك ما نمی توانیم در این زمینه كاری انجام دهیم.
شیخ الاسلامی در پاسخ به این پرسش كه چطور اینچنین شرایطی در نقض حریم بناهای تاریخی ایجاد می شود؟ ادامه داد: مالكان به دلیل كمبود مدارك و ادله مطرح شده از سوی میراث فرهنگی تهران در همان زمان، توانستند از دیوان عدالت اداری مجوز ساخت و ساز بگیرند.
به گفته وی بی توجهی به رای بدوی صادر شده دیوان عدالت اداری، انفصال از خدمت 6 ماهه مدیران را در پی خواهد داشت.

**شهرداری: نظارت داریم
شهردار منطقه 12 تهران با بیان اینكه ناظر شهرداری بر عملیات عمرانی مجموعه تجاری حاشیه كاخ جهانی گلستان نظارت دارد اعلام كرد: تا تعیین تكلیف طبقات فوقانی «سرای دلگشا» اجازه هیچگونه عملیات ساختمانی در این طبقات داده نخواهد شد.
علی محمد سعادتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان كرد: بخشی از این بنا در طبقات پایین، همكف و زیرسطح مشكل خاصی ( از نظر حریم) ندارد و در خصوص طبقات بالایی ناظر شهرداری تهران مراقبت ها را انجام و تذكرات لازم را خواهد داد.
شهردار منطقه 12 تهران با بیان اینكه موضوع این بنا و محل اختلاف با سازمان میراث فرهنگی در خصوص طبقات بالایی و رعایت حریم كاخ گلستان است تصریح كرد: بخش هایی از اسكلت مربوط به این طبقات جمع آوری شده و بخش هایی نیز از آن مانده كه اجازه كار ندارد.
وی تأكید كرد: تا تعیین تكلیف طبقات بالایی این بنا شهرداری تهران اجازه انجام هیچگونه عملیات ساختمانی را نخواهد داد.

**پای صحبت اعضای كمیته فنی
علیرضا قلی نژاد یكی از اعضای كمیته فنی میراث تهران و معاون فناوری و كاربردی سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینكه هدف از ایجاد شورای فنی میراث فرهنگی مشورت و بررسی كارشناسی برای حفاظت از بناهای پایتخت است گفت: با توجه به تخصصی بودن این نهاد، آنچه از شورای فنی خواسته شده بیشتر انعكاس نظرات كارشناسی به سازمان میراث فرهنگی است.
وی تصریح كرد: این شورا هیچگونه مجوزی صادر نمی كند بلكه صدور هر حكمی از طریق سازمان میراث فرهنگی انجام می شود.
عضو شورای فنی میراث فرهنگی استان تهران ادامه داد: در نشست شورای فنی تمامی اعضا درصدد هستند به صورت بازدید میدانی، قواعد بین المللی موجود، نقشه، تصاویر تاریخی، ضوابط تخصصی و شواهد لازم بنای موردنظر را مورد بررسی قرار دهند.
وی بیان كرد: در این شورا نظر شخص و رای گیری ملاك نیست بلكه برای ابلاغ هر تصمیم باید تمامی اعضا(برای كاهش اشتباه ها) قانع شوند.
قلی نژاد ادامه داد: شورای فنی به عنوان نهادی تخصصی در حوزه میراث فرهنگی، فارغ از مصلحت به مدیر مربوطه نظر كارشناسی خود را اعلام می كند كه در نهایت این موضوع توسط مدیر در هیات نظارت سازمان میراث فرهنگی مطرح و در قبال تخریب یا صدور پروانه ای جدید در اطراف بناهای تاریخی تشخیص خواهند داد.
قلی نژاد در پاسخ به پرسشی مبنی بر تهدید خروج كاخ گلستان از فهرست آثار یونسكو و اینكه چرا این شورا در سال های 94 و 95 مجوز احداث مجتمع تجاری در خیابان ناصر خسرو و سرای سیگارچی در حریم این بنای جهانی را صادر كرده گفت: «در این خصوص الان حضور ذهن دقیق ندارم ولی این اعضا كه جمع تجربه میراث آنان به حدود 400 سال می رسد چندین مرتبه به صورت میدانی، شواهد، گذشته پلاك، خصوصیات بنا و مصالح و ویژگی «فرمی» موضوع را مورد بررسی قرار دادند و رای خود را به سازمان میراث فرهنگی ابلاغ كردند.
وی با بیان اینكه اعضای شورای فنی كارمند و حقوق بگیر سازمان میراث فرهنگی نیستند بلكه به صورت مشورتی نظرات خود را به این نهاد ابلاغ می كنند افزود: همانگونه كه در یك جامعه دمكراتیك همه از یك فرد تمكین می كنند، شورای فنی نیز از سازمان میراث فرهنگی كشور به عنوان متولی حفاظت از بناهای تاریخی كشور تمكین خواهد كرد.
قلی نژاد همچنین در خصوص مجوز ساخت بناهای جدید در میدان مشق (باغ ملی) و میدان بهارستان تهران گفت: این موضوع مربوط به مدیران و اعضای شورای فنی دوره گذشته بوده است.
خبرنگار ایرنا تلاش كرد با دیگر اعضای كنونی كمیته فنی میراث تهران نیز مصاحبه كند؛ از جمله محمدرضا نعمتی عضو باستان شناس این كمیته كه گفت برای مصاحبه نظر آقای قلی نژاد را بگیرید و ما بیشتر از جنبه فنی و باستان شناسی صحبت می كنیم.
به گزارش ایرنا حال در شرایطی كه مسئولان میراث و شهرداری می گویند ساخت و سازهای خارج از ضوابط بناهای تجاری محدوده بازار تهران كه حریم آثار تاریخی را نقض می كند متوقف شده، باید منتظر نشست و دید كه نتیجه پیگیری های حقوقی نهادهای متولی در این زمینه به كجا می انجامد.
شهروندان و دوستداران میراث فرهنگی امیدوارند ساخت و سازهای غیرمجاز در محدوده بازار به شكل كنونی ادامه پیدا نكند و تنها ثبت اثر جهانی استان تهران درمعرض خروج از فهرست آثار جهانی یونسكو قرار نگیرد.

گزارش از امین كمالی فر
تهرام/7247 / 1008