طاعون نشخواركنندگان بیماری دامی كه كشتار راه می اندازد

به گزارش ایرنا، آنطور كه كارشناسان دامپزشكی، سازمان حفاظت محیط زیست و جهاد كشاورزی می گویند این بیماری از حدود سال 94 كل و بز كوهی را در مناطقی از ایران مانند استان البرز تهدید می كند.
این بیماری در موج نخست خود سال 94 در مناطقی از كشور مانند زیستگاه های حیات وحش طالقان استان البرز خسارت سنگینی به جمعیت كل و بز كوهی وارد كرد لیكن موج بعدی آن یعنی اوایل روزهای پائیزی امسال مقابله زودهنگام توانست از كشتار بی رحمانه آن به نسبت سال 94 به مراتب بكاهد.
در تعریف طاعون نشخواركنندگان كوچك آمده است كه این بیماری متاثر از ویروسی با واگیری سریع بین جمعیت گوسفند و بز است.
اولین بار در كشور آفریقایی ساحل عاج گزارش و توصیف شد، این بیماری در آفریقا، هند خاورمیانه و ایران اتفاق می‌افتد كه به آن، بیماری طاعون بزی هم می‌گویند.
طاعون نشخواركنندگان كوچك ، بیماری قابل سرایت از دام اهلی به حیوانات وحشی است و در مكان‌هایی مشاهده می‌شود كه دام اهلی در تماس با حیوانات وحشی بوده یا از آبشخورهای مشترك استفاده می‌كنند.
بیماری طاعون نشخوار كنندگان كوچك با شروع ناگهانی تب، ریزش ترشحات از چشم و بینی، زخم دهان، تنگی نفس، اسهال بدبو و سرفه بروز می‌كند و دام مبتلا به شدت لاغر شده و تلف می‌شود.
ترشحات چشم، بینی، آب دهان و مدفوع حاوی مقادیر زیادی از ویروس این بیماری است و شیر حیوان نیز حاوی ویروس است.
همانطور كه اشاره شد این بیماری بیشتر از هر زمانی در سال 94 به صورت گسترده در زیستگاه های وحوش مناطقی از ایران خودنمایی كرد كه بخش عمده ای از زحمات سال ها پایش محیط بانان و دوستداران محیط زیست در اندك زمانی از بین رفت.
آثار مخرب این بیماری در موج های نخست به حدی بود كه مردم و دوستداران محیط زیست برای كنترل آن به مدد دستگاه های اجرایی آمدند.
با این حال مناطق مختلف ایران دارای زیستگاه های جانوری از گونه های ارزشمند مانند كل، بز، میش و قوچ كوهی است كه میزان آسیب پذیری این وحوش براثر حوادث مختلف افزایش یافته و جمعیت آنها رو به كاهش است.
استان البرز به وسعت پنج هزار و 800 كیلومتر مربع با اینكه به لحاظ مساحت كوچك ترین استان ایران محسوب می شود اما قرار گرفتن در بخشی از دامنه های البرز جنوبی تنوع گونه های جانوری آن را بالا برده و می توان شاهد شگفتی های طبیعی و جانوری شاهكار خالق هستی در این جغرافیای كم وسعت بود.
از كل مساحت استان البرز حدود 64 هزار هكتار را منطقه حفاظت شده البرز جنوبی و 75 هزار هكتار را منطقه شكار ممنوع طالقان تشكیل می دهد.
مهم ترین گونه های جانوری در زیستگاه های طبیعی این استان را كل و بز وحشی، خرس، انواع پرندگان، آبزیان و... شامل می شود.
با این اوصاف گاه علاوه بر خطر شكار بعضی از تهدیدات همچون بیماری ها حیات وحش را مورد حمله قرار می دهد به طوریكه در سال های اخیر شیوع بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك در جمعیت حیات وحش تلفات سنگینی برجای گذاشت و سبب نگرانی عمیق دوستداران محیط زیست شد.
** واكاوی آسیب پذیری طاعون نشخوار كنندگان كوچك
كارشناسان اداره كل دامپزشكی، جهاد كشاورزی و حفاظت محیط زیست البرز با حضور در میزگرد ایرنا به بیان علل و چگونگی بروز و كنترل این بیماری درایران و البرز و راه های مقابله با آن پرداختند.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت محیط زیست استان البرز در این نشست به پیشینه شیوع این بیماری در استان البرز اشاره كرد و گفت: اواخر تابستان سال 94 موضوع شیوع بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك در منطقه شكارممنوع طالقان نظر كارشناسان محیط زیست را به خود جلب كرد.
حمزه مشایخی افزود: همزمان با دریافت این گزارش مدیریت بحران استانداری البرز این موضوع را به عنوان یك بحران جدید در استان به صورت فوری در دستور كار قرار داد.
وی با بیان اینكه شرایط توپوگرافی منطقه كوهستانی طالقان كنترل این بیماری را دشوار كرد، اظهار داشت: برای كنترل این بیماری از ظرفیت جوامع محلی، ورزشكاران و دوستداران محیط زیست استفاده كردیم.
مشایخی گفت: شیوع این بیماری در سال 94 نسبت به سال جاری دارای گستردگی بیشتری بود به طوریكه 2 یا سه حوضه آبریز را درگیر كرد كه پس از بررسی های اولیه محدوده های مورد نظر قرق شد تا بیماری به سایر مناطق سرایت نكند.
وی افزود: همزمان با این اقدامات طرح معدوم سازی حیات وحش بیمار و همچنین دفن بهداشتی لاشه ها انجام شد.
این مسئول اظهار داشت: طاعون نشخواركنندگان كوچك در سال 94 با تلف شدن 205 راس كل و بز وحشی در ارتفاعات طالقان استان البرز همراه شد كه تغییرات جوی و بارش برف ادامه كشتار وحوش را متوقف كرد.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت محیط زیست استان البرز اظهار داشت: تلف شدن این تعداد از حیات وحش برای محیط بانان سختكوش البرزی بسیار نگران كننده بود زیرا حاصل سال ها زحمت و پایش منطقه به هدر رفت.
مشایخی گفت: برای كنترل این بیماری با اقدام مناسب دامپزشكی استان البرز تمام جمعیت دام های سبك استان واكسینه شدند تا در دام های اهلی این بیماری شیوع پیدا نكند.
وی افزود: پس از گذشت 2 سال از شیوع این بیماری در استان، امسال نیز در زیستگاه طبیعی بخش بالاطالقان گزارشی از شیوع دوباره این بیماری داشتیم كه با اقدام به موقع و فوری مدیریت بحران استان و كار هماهنگ دستگاه های مرتبط بیماری با سرعت بالا مهار شد.
مشایخی اضافه كرد: در سال جاری 25 راس كل و بز كوهی در ارتفاعات طالقان براثر بیماری طاعون نشخوار كنندگان كوچك تلف شد.
وی ادامه داد: در بعضی از بخش ها، زیستگاه ها ارتباط تنگاتنگی با هم دارند كه قابلیت انتقال را سریع تر و گسترده تر می كند كه برای جلوگیری از گسترش بیماری باید در اقدامی فوری و به موقع محدوده قرق شود.
وی اظهار داشت: تاكنون برای درمان گونه های بیمار راهكار موفقی پیدا نشده به طوریكه
امسال چند راس دام وحشی بیمار را در پاسگاه محیط بانی منطقه طالقان نگهداری و دامپزشكان تلاش زیادی برای درمان آن ها كردند اما موفق نشدند.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت محیط زیست البرز در خصوص علت شیوع این بیماری، گفت: با اینكه این بیماری در دام های وحشی شیوع و تلفات می گیرد اما عامل اصلی آن دام های اهلی هستند.
مشایخی افزود: این بیماری زمانی منتقل می شود كه در مراتع دام های وحشی از آبشخورهای دام های اهلی استفاده می كنند.
وی اظهار داشت: در این میان اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان می تواند كمك مناسبی برای كنترل چرای دام و ورود و خروج به موقع آن ها از مراتع داشته باشد و دام هایی را كه مهلت چرایشان تمام شده را هرچه سریع تر به زیستگاهشان برگردانند.
مشایخی گفت: كنترل این بیماری نیازمند استفاده از ظرفیت تمام دستگاه های مرتبط و همچنین جوامع محلی و دیگر گروه ها است زیرا موضوعی نیست كه ما خودمان به تنهایی بتوانیم آن را حل كنیم.
وی به همكاری مناسب بخش دامپزشكی با محیط زیست اشاره كرد و اظهار داشت: اگراین همكاری نبود ما در طول زمان شیوع بیماری شاهد اتفاقات بدتر و بحرانی تری بودیم.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت محیط زیست البرز یكی از مشكلات در بخش محیط طبیعی را امتداد منطقه شكار ممنوع طالقان به سمت منطقه حفاظت شده البرز جنوبی و اتصال آنها به یكدیگر دانست و گفت: در صورت عدم كنترل، بیماری به راحتی به دیگر مناطق منتقل می شود.
وی با بیان اینكه بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك به نوعی در منطقه طالقان خانه كرده، افزود: یكی از راه های انتقال و شیوع این بیماری در دیگر مناطق اجباری شدن واكسیناسیون «پی .پی .آر» در این منطقه است.
مشایخی اظهار داشت: یكی از راهكارهای سازمان حفاظت محیط زیست برای جلوگیری از انتقال و شیوع این بیماری برنامه دستورالعمل قرق های اختصاصی است.
وی گفت: مناطقی در كشور به لحاظ زیستگاهی آزاد تلقی شده و محدودیتی ندارند كه باید برای كنترل این مناطق برنامه ویژه اجرا كرد.
این مسئول افزود: برای این مناطق دستورالعمل قرق های اختصاصی نوشته شد كه نیازمند همكاری دیگر دستگاه ها مانند سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری دارد.
وی یادآور شد: اداره كل منابع طبیعی استان البرز باید با تعیین محدوده ای به عنوان قرق و انتخاب بهره بردار برای آن به حفظ ، پرورش و تكثیر حیات وحش كمك كند.

**ضرورت شناسایی بحران و انجام اقدام پیشگیرانه
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد كشاورزی البرز نیز در این نشست گفت: متاسفانه در كشور ما پس از اینكه با یك مخاطره یا تهدید روبرو می شویم اقدام به تعیین راهكار و برنامه می كنیم.
مجتبی تقی زاده افزود: این در حالی است كه باید در حوزه محیط زیست یك ساز و كار و فرایند مدیریتی ایجاد شود و منتظر اتفاق نباشیم.
وی اظهار داشت: با این وجود سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد كشاورزی دارای
برنامه منسجم در زمینه پایش و مراقبت هستند لیكن طاعون نشخواركنندگان كوچك باید جدی گرفته شود.
تقی زاده گفت: طبق بررسی های علمی وحوش معبر و مسیر مشخصی را طی كرده و هوشمندانه زیستگاه درجه یك را انتخاب می كنند.
وی ادامه داد: همچنین وحوش به صورت طبیعی یك مهاجرت عمودی در فصول مختلف سال دارند كه در فصول سرد به سمت دامنه ها و در فصول گرم به ارتفاعات می روند.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد كشاورزی البرز افزود: در فصل گرم كه وحوش در ارتفاعات هستند و دام های اهلی نیز در مسیر كوچ یا چرا نیز به این مناطق كه زیستگاه طبیعی حیات وحش است می روند، زیستگاه ها همپوشانی پیدا می كنند.
تقی زاده اضافه كرد: در این مقطع زمانی ممكن است كه حیات وحش از آبشخور دام های اهلی استفاده كرده و ترشحات بزاقی حیوان آلوده كه بیشتر اهلی هستند عامل سرایت بیماری به حیات وحش شود.
وی افزود: اگر پایش ها به صورت مرتب انجام شود و همپوشانی بین دستگاهی صورت گیرد
بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك كنترل خواهد شد.
تقی زاده ادامه داد: از سوی دیگر وقتی دام های اهلی به صورت مرتب واكسینه شوند از شیوع بیماری طاعون نشخوار كنندگان جلوگیری می كند.
وی با اشاره به اینكه شیوع این بیماری گاهی در فصولی اتفاق می افتد كه وحوش به منابع غذایی دسترسی ندارند، گفت: زیست بوم های مشترك دام های روستایی و عشایری و وحوش از كانون های خطر و سرایت بیماری طاعون نشخواركنندگان به شمار می روند.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از شیوع این بیماری باید این زیست بوم ها شناسایی و مطالعه جدی روی آنها انجام شود.

**ضرورت اجرایی كردن بیمه وحوش
تقی زاده با بیان اینكه با راهكار مناسب می توان تا حد زیادی از شیوع بیماری در حیات وحش جلوگیری كرد، گفت: به لحاظ اشتراكاتی كه در منابع طبیعی و دام های روستایی عشایری در حوزه جهاد كشاورزی وجود دارد این آمادگی را داریم كه شرایطی فراهم كرد تا وحوش هم دارای پوشش بیمه ای شوند.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد كشاورزی البرز تصریح كرد: در وضعیت بیمه ای باید تلاش ها بر تجدید حیات وحش معطوف شود.
وی گفت: این اعلام آمادگی را داریم كه در قالب یك تیم مشترك دامپزشكی، منابع طبیعی، امور عشایری و جهاد كشاورزی (معاونت دامی) آسیب شناسی مناسبی برای این بیماری داشته باشیم.
** ریشه كنی طاعون نشخوار كنندگان در برنامه كاری دامپزشكی
معاون سلامت اداره كل دامپزشكی استان البرز نیز بیان داشت: در معاونت پیشگیری سازمان دامپزشكی كشور یك برنامه چند ساله برای ریشه كنی و مهار طاعون نشخوار كنندگان كوچك پیش بینی شده كه امیدواریم سال 2030 دیگر این بیماری را نداشته باشیم.
دكتر حسین طرق این برنامه را شامل واكسیناسیون گسترده دام ها دانست و افزود: برنامه واكسیناسیون دام های اهلی برای سال جاری علیه بیماری طاعون نشخواركنندگان 50 هزار دز واكسن در البرز پیش بینی شده بود اما به دلیل شیوع بیماری و همچنین تمایل دامداران، 163 هزار و 17 راس دام علیه این بیماری به صورت ضربتی واكسینه شدند.
وی گفت: امسال استقبال دامداران مناطق شمالی استان البرز از طرح واكسیناسیون دام ها علیه بیماری نشخواركنندگان كوچك بی نظیر بود و به همین دلیل اداره كل دامپزشكی استان
امكانات بیشتری به آن اختصاص داد.
معاون دامپزشكی البرز با تائید این موضوع كه آسیب پذیری وحوش به سبب آبشخورهای مشترك با دام های اهلی است ، افزود: تنها راه كنترل این بیماری آن است كه قسمت هایی كه ارتباط نزدیكی بین حیوانات اهلی و وحوش است تحت پوشش كامل واكسیناسیون قرار گیرد.
وی ادامه داد: به همین منظور سازمان دامپزشكی كشور برنامه ای برای پوشش كامل دام های اهلی در محدوده های نزدیك به زیستگاه های وحوش دارد.
معاون دامپزشكی البرز نوع واكس طاعون نشخوار كنندگان كه وارداتی است ، تاثیر گذار دانست و اظهار داشت: این واكسن یك ایمنی كامل سه ساله دارد.
وی با بیان اینكه عامل اصلی شیوع این بیماری از دام های اهلی است، گفت: امسال سه مورد تلفات دام های اهلی قبل از درگیری دام های وحشی داشتیم كه 2 مورد در نظرآباد و یك مورد در طالقان مثبت قطعی تشخیص داده شد.
**راهكار كنترل بیماری طاعون نشخوار كنندگان از نگاه دامپزشكی
معاون دامپزشكی البرز به راهكار عملی برای كنترل طاعون نشخوار كنندگان كوچك اشاره كرد و ادامه داد: برای كنترل این بیماری باید در مناطقی كه حیات وحش بنا به عللی مانند خشكسالی به دام های اهلی نزدیك می شوند به صورت چند سال پیاپی تحت پوشش كامل واكسیناسیون قرار بگیرند.
طرق گفت: برای كنترل این بیماری باید از ظرفیت بخش خصوصی نیز استفاده كرد زیرا بخش دولتی به تنهایی توانایی تشكیل تیم های لازم برای پایش، كنترل و واكسیناسیون دام ها و حیات وحش را ندارد.
معاون سلامت دامپزشكی استان البرز اظهار داشت: امسال در كنترل این بیماری تمام دستگاه های اجرایی استان البرز از جمله محیط زیست، استانداری، مدیریت بحران و مردم پای كار آمدند و بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك در ارتفاعات طالقان سریع كنترل شد.
وی در خصوص ارایه این بیماری در پدافند غیرعامل، گفت: بیماری طاعون نشخواركنندگان دارای زیان فراوان است و باید در برنامه پدافند غیرعامل گنجانده شود.
طرق افزود: برای ریشه كنی و كنترل این بیماری از سال آینده باید یك برنامه اجباری كشوری برای واكسیناسیون دام های اهلی نزدیك به زیستگاه های وحوش اجرایی شود تا شاهد تكرار آن نباشیم.
وی با بیان اینكه تزریق واكسن این بیماری در بیشتر استان ها اجباری نیست،اظهار داشت:
اجباری كردن واكسیناسیون از خسارت های كلان به دام های اهلی و وحوش جلوگیری می كند.
** تولید واكسن نشخواركنندگان كوچك در البرز
معاون دامپزشكی البرز گفت: هر چند واكسن این بیماری وارداتی است و با وجود تحریم مشكلی برای خرید آن نداریم اما قرار است از سال آینده یك موسسه در شهرستان نظرآباد
ساخت این واكسن را عملی كند.
طرق اظهار داشت: با تولید انبوه این واكسن در داخل كشور، می توان به صورت گسترده واكسیناسیون دام های اهلی را در تمام استان ها علیه بیماری طاعون نشخوار كنندگان كوچك انجام داد.
وی تاكید كرد كه ایمن سازی دام های اهلی در برابر بیماری طاعون نشخوار كنندگان كوچك در واقع مهم ترین گام برای سلامت وحوش در زیستگاه های سراسر كشور است.
** نكته پایانی
همانطور كه می دانیم گونه های گیاهی و جانوری از مهم ترین ثروت های خدادادی و ملی هر كشور به شمار رفته كه علاوه بر مراقبت در برابر تخریب ، شكار غیرمجاز و بیماری باید روش های علمی و عملی را برای حفظ آنها به كار برد.
براین اساس زمان وقوع بحران مانند بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك باید از ظرفیت تشكل های مردمی و بسیج امكانات برای كاهش آسیب ها و كنترل كانون بحران بهره برد.
6156/ 6155