هور، دوباره حوری می شود؟

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، چهارشنبه 12 دی 97 با گروهی چهار نفره از محیط زیست استان خوزستان برای بازدید از تالاب هورالعظیم راهی منطقه شدیم؛ هورالعظیم در غرب استان خوزستان در انتهای رود كرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان بین 2 كشور ایران و عراق واقع شده‌ است.
پس از حدود یك ساعت حركت از اهواز در جاده خرمشهر، كرانه های هورالعظیم نمایان شد؛ همان تالابی كه خشك شدنش در 2 سال گذشته محل یك جنجال جدی بود و حالا باورم نمی شد، تالاب پر از آب بود و هر چقدر به هورالعظیم نزدیكتر می شدیم، عمق و حجم آب بیشتر به چشم می آمد.
یكی از مسئولان اداره كل محیط زیست خوزستان در خصوص عمق كنونی آب تالاب گفت: عمق آب در برخی مناطق هورالعظیم به 6 متر می رسد.
روبه روی هورالعظیم ایستادم و بی توجه به وزش باد، پرواز انواع پرندگان از گونه های مختلف را تماشا كردم، انگار نه انگار كه تا چند وقت پیش این تالاب خشك و بی جان بود و هرازچندگاهی خبر آتش سوزی در هورالعظیم دوستداران محیط زیست را بیش از پیش نگران می كرد.
انگار همه چیز عادی بود. عادی تر از اخبار نگران كننده ای كه از احیا نشدن این تالاب به گوش می رسید؛ با وسواس زیادی به جای جای این تالاب نگاه می كردم؛ سراسر هورالعظیم با نی پوشیده شده‌ است اما نكته عجیب ماجرا این بود كه بخشی از نیزارها خشك بود و به مانند قدیم سرسبز نبود.
از یكی از كارشناسان دلیل آن را جویا شد كه او گفت: به دلیل مدت طولانی خشك بودن تالاب این موضوع عادی است و احیای نیزارها زمان بر است و یكی دیگر از كارشناسان هم همین پاسخ را تایید و تكرار كرد و گفت كه خشك شدن نیزارها در این فصل عادی است.
وزش باد در كنار موج های نه چندان بلند كه به دیواره تالاب می خورد، تلی از كف نمك ایجاد كرده بود و چند صد متر آنطرف تر و با فواصل معین دكل های زمخت و بی ربط به اكوسیستم منطقه برای استخراج نفت دیده می شد كه كاركنان نفتی در حال اكتشاف و استخراج طلای سیاه بودند.
نكته منفی این تصویر خطوط انتقال نفت است كه در درون تالاب نصب شده و مانند خراشی بر چهره هورالعظیم، زیبایی این حوری جنوب كشور را زیرتاثیر قرار داده است، اما از دیدگاه یك بیننده نكته مثبت این ماجرا اینجاست كه سطح آب آنقدر بالا آمده كه لوله های انتقال نفت را دربرگرفته است.
یكی از اهالی محل در این خصوص گفت:هر چند وقت یك بار شركت نفت باید بست ها و پایه های نگهدارنده لوله های انتقال نفت را بالا ببرد تا در آب محو نشود.
این اما شاید فقط ظاهر ماجرا بود و اوضاع به این خوبی هم نیست؛ برخی از كارشناسان محیط زیست معتقدند كه به لحاظ علمی و زیست محیطی هورالعظیم احیاپذیر نیست و شرایط آن هر روز بدتر می شود و حق آبه كنونی كه به این تالاب داده می شود در واقع پساب 800 هكتار زمین زیركشت نیشكر است.
هورالعظیم پنج حوضچه دارد و حق آبه این تالاب از پارسال داده می شود اما هنوز حداقل حوضچه پنجم خشك است و شرایط خوبی ندارد.
عسگری سرتیم گروه محیط زیست استان خوزستان كه در این بازدید همسفرماست، در این خصوص گفت: 120 هزار هكتار(معادل یك سوم وسعت) از تالاب هورالعظیم در ایران واقع است و حوضچه پنجم این تالاب به صورت لبه یك بشقاب عمل كرده و با شیبی كه دارد آب اضافی را به سمت حوضچه چهارم بر می گرداند و از این رو تقریبا این حوضچه همیشه خشك است.
به گفته او، بقیه مساحت تالاب هورالعظیم كه شامل دو سوم وسعت آن می شود در كشور عراق است اما محیط زیست و اكو سیستم مرزبندی جغرافیایی ندارد و مسایل هورالعظیم باید به صورت یكپارچه دیده شود.
گفته می شود كه بارندگی های اخیر نیز در احیا و پرآب شدن این تالاب نقش داشته و عكس ها و نقشه های هوایی جدید تهیه شده نیز نشان می دهد كه بارش های اخیر موجب بالا آمدن سطح آب تالاب در قسمت عراقی شده است.
به همراه تیم راهی قسمت های دیگری از تالاب شدیم و در طول راه سوالی ذهنم را درگیر خود كرده بود كه آیا این پرآبی همچنان ادامه می یابد و یا موقتی است؟
عسگری در پاسخ به این پرسش گفت: به لحاظ علمی تالاب كه مانند دریاچه نباید همیشه پرآب باشد؛ ممكن است سطح آب آن كم شود اما به طور قطع نباید خشك شود.
البته وی قبول داشت كه بخش هایی از تالاب در تابستان خشك می شود، اما این را هم یادآوری كرد كه تدابیری برای حل این مشكل از سوی محیط زیست اندیشیده شده است.
این مقام مسئول در حوزه محیط زیست یكی از اقدامات انجام شده را ایجاد گذرگاه ها و دریچه های مواصلاتی برای ارتباط بین پنج حوضچه تالاب بیان كرد و گفت: این اقدام برای جلوگیری از راكد ماندن آب و بو دادن آن و همچنین خشك شدن تالاب انجام شد.
وی وارد شدن آب كرخه به درون تالاب را دیگر اقدام موثر در این زمینه برمی شمرد و می گوید: همچنین به موازات مرز ایران و عراق موانعی زده شده تا آب كرخه كه به این تالاب می ریزد به قسمت عراقی آن وارد نشود، مگر اینكه میزان سطح آب به حدی بالا رود كه مجبور شویم دریچه ها را به سمت قسمت عراقی هورالعظیم باز كنیم.
عسگری با دفاع از ایجاد این موانع بر روی مرز تالاب بین ایران و عراق گفت: اگر این كار انجام نمی شد، تمام آب تزریق شده، به سمت قسمت عراقی هورالعظیم می رفت و قسمت ایرانی آن خشك می شد.
گفته می شود حق آبه قسمت عراقی هورالعظیم باید از 2 رود دجله و فرات تامین شود كه با توجه به سد سازی های تركیه ارتفاع سطح آب این تالاب در عراق كم شده و خود این مساله موجب ایجاد پدیده ریزگرد در فصول گرم سال می شود.
البته مسئولان عراقی به اهمیت تالاب هورالعظیم پی برده و تلاش هایی برای احیای آن انجام داده اند.
بین سال‌های 90 تا 92 میلادی دولت صدام حسین هم به دنبال خشك كردن تالاب هورالعظیم بود چرا كه تصور می كرد گروه‌های مسلح و انقلابی در این محل پناه گرفته اند.
این كار صدام موجب شد كه بیشتر ساكنان مناطق روستایی كنار هورالعظیم پس از خشك شدن این منطقه به شهرهای دیگر مهاجرت كنند.
گفته می شود كه تا پیش از سال 2003 میلادی و سقوط صدام كه جریان آب دوباره به این تالاب باز شد، بیشتر از 90 درصد تالاب خشك شده بود، اما تصاویر ماهواره ای نشان می دهد كه اوضاع سطح آب در قسمت عراقی تالاب در این فصل نامطلوب نیست.

** آتش سوزی بلای جان هورالعظیم
سوختن نیزارها در تالاب هورالعظیم در سال های گذشته به ویژه در زمان خشكسالی این تالاب، از جمله معضلاتی است كه بر محیط زیست منطقه تاثیر منفی داشته، اما منشا این آتش سوزی كجاست و برای این امر چه تدابیری اتخاذ شده است؟
كارشناس محیط زیست خوزستان در این خصوص به خبرنگار ایرنا می گوید: آتش سوزی ها درون تالاب بیشتر در قسمت عراقی تالاب و در فصل گرما رخ می دهد؛ در فصل گرما باد غرب به شرق خاكستر و دود آتش را به سمت ایران هدایت می كند و از آنجا كه شهری در آن سمت مرز در حاشیه این تالاب وجود ندارد پس مشكلی برای عراقی ها ایجاد نمی شود و مشكلات آن برای كشور ما می ماند.
وی می گوید: طبیعت حد و مرز ندارد و باید مسایل محیط زیستی به صورت یكپارچه دیده شود و باید در نظر داشت كه اگر تالاب در فصول گرم سال خشك نشود امكان آتش سوزی در تالاب نیز وجود نخواهد داشت.

** بازگشت پرندگان به تالاب
به بخش دیگری از تالاب می رویم و وقتی از خودرو پیاده می شویم با كوچكترین صدا از بین نیزارها صدها پرنده به پرواز در می آیند؛ گفته می شود كه بیشتر گونه های پرندگان از منطقه سیبری به تالاب هورالعظیم می آیند.
یكی از اهالی محل می گوید: در زمان خشكسالی تعداد پرندگان و گونه های آنها به شدت كاهش یافته بود اما امسال با رهاسازی آب به درون تالاب پرندگان نیز به تالاب برگشته اند.
سرتیم اداره كل محیط زیست خوزستان در خصوص پرندگانی كه در هورالعظیم زیست می كنند گفت: 52 درصد گونه های پرندگان محیط زیست ایران در این تالاب وجود دارند.
وی ادامه می دهد: گونه های دیگری مانند اردك مارماری، غاز خاكستری و پلیكان هم در تالاب هورالعظیم دیده می شود.
به گفته این مقام محیط زیستی، سرشماری پرندگان از نیمه دوم بهمن انجام می شود.
وی با بیان اینكه در 2 بازه زمانی مهاجرت پرندگان به این منطقه انجام می شود، گفت: در زمستان پرندگان آبزی بیشتر از منطقه سیبری به هورالعظیم و در تابستان قمری و كبوتر سانان از هندوستان به این تالاب مهاجرت می كنند.
برخورد با صیادان غیرمجاز نیز از دیگر موضوعاتی است كه از دغدغه دوستداران محیط زیست و اهالی محل به شمار می رود.
در این خصوص بنابر گفته سرتیم گروه محیط زیست خوزستان پاسگاه هایی در سراسر تالاب زده شده و طبق قانون با آنها برخورد می شود.
وی تاكید می كند: صید پرندگان ممنوع است اما این واقعیت دارد كه هرجا صید باشد، صیاد به دنبال آن می آید و و نمی توان ادعا كرد كه هیچ صید غیرمجازی در این تالاب انجام نمی شود.
بنابر مشاهدات خبرنگار ایرنا در موقعیت كنونی میزان آب در بیشتر مناطق تالاب هورالعظیم مطلوب گزارش می شود اما براساس اظهارنظر كارشناسان امر دست كم باید تا خرداد سال آینده و شروع فصول گرم سال منتظر ماند تا تدابیر صورت گرفته در هورالعظیم خود را نشان دهد؛ آیا دوباره خشك می شود و شاهد آتش سوزی در بخشی از آن خواهیم بود یا تالاب با تغییرات صورت گرفته از جمله دادن حق آبه و بارش های پاییزی و زمستانی، همچنان تالاب خواهد ماند؟؛ این سوالی است كه فقط گذشت زمان به آن پاسخ می دهد.
همچنین حساسیت مسئولان و فعالان محیط زیست و مشاركت مردم در خصوص سرنوشت هورالعظیم كه 'حوری جنوب ایران'ش می خوانند، نكته ی مثبتی است كه می توان از این توان برای احیای دوباره این تالاب بهره برد.
6037