نگاهی به پیوند اعضا و رشد اهدای عضو

رشد پیوند اعضا در ایران ظرف 40 سال اخیر به گونه ای بوده است كه هم اینك دانشگاه های علوم پزشكی تهران، مشهد و شیراز بالاترین شاخص اهدای عضو را در كشور دارند.
در این میان در حالی شاخص كنونی اهدای عضو (پی.ام.پی) تنها در دانشگاه علوم پزشكی مشهد 21 اهدا به ازای یك میلیون نفر جمعیت می باشد كه همین شاخص در كشورهای آمریكایی و اروپایی 25 اهدا به ازای یك میلیون نفر جمعیت است.
نخستین پیوند عضو به معنای جایگزینی یك عضو با عضو مشابه، سال 1314 با انجام پیوند قرنیه در تهران و نخستین پیوند كلیه سال 1347 در شیراز صورت گرفت. همچنین تا سال 1357 نزدیك به 80 مورد پیوند كلیه در ایران انجام شد.
اما واقعیت این است كه همه این اقدامات منوط به مهارت پزشكانی متعهد اما منفرد بود بدون آنكه برنامه سازمان ‌یافته و منظمی جهت انجام عمل پیوند اعضا و تربیت تیمهای جدید در ایران صورت گیرد. در این مدت فقط در بخش بیماران نیازمند پیوند كلیه 400 ایرانی با صرف هزینه‌های سنگین، تحمل شرایط غربت و انتظار طولانی در خارج از ایران پیوند كلیه شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی با وجود آغاز هجمه های سنگین استكبار جهانی به ملت انقلابی ایران و تحمیل جنگ به كشورمان طی سالهای 1361 تا 1363 تعداد 50 عمل پیوند كلیه ایران صورت گرفت كه در این میان نقش پزشكان متعهد كشورمان از جمله دكتر ایرج فاضل و دكتر ناصر سیم فروش غیرقابل انكار است. بر همین اساس برای نخستین بار برنامه اساسی پیوند كلیه در ایران طراحی شد كه اصول آن از جمله 'لزوم انجام عمل پیوند در بیمارستانهای دانشگاهی، آموزش گسترده تیمهای پیوند و استفاده از دهنده فامیل' مدون و برای نخستین بار سال 1363 در بیمارستان ‌هاشمی ‌نژاد اجرایی گردید.
با توجه به افزایش افراد نیازمند پیوند و لزوم پیوند‌هایی غیر از كلیه همچون 'قلب، ریه و كبد' فتوای جواز پیوند عضو از فرد دچار مرگ مغزی هم اردیبهشت 1368 از سوی امام خمینی(ره) بنیانگذار كبیر انقلاب اسلامی ایران صادر شد. در ادامه این روند بود كه نخستین پیوند مغز استخوان سال 1370، نخستین پیوند موفق روده باریك سال 1371، نخستین پیوند قلب و نیز پیوند كبد سال 1372، نخستین پیوند ریه سال 1379 و پیوند پانكراس سال 1385 در كشور انجام شدند. یكی از نتایج پیشرفت این شاخه بسیار تخصصی علوم پزشكی در كشور و از دستاوردهای مبارك انقلاب اسلامی تاسیس 'انجمن پیوند اعضا ایران' در سال 1374 بود.
تداوم این روند سال 1379 منجر به تصویب 'قانون پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی' از سوی مجلس شورای اسلامی شد و پس از آن با تصویب آیین نامه اجرایی همین قانون بود كه 'شبكه فراهم آوری اعضای پیوندی ایران' در سال 1381 طراحی شد و به تدریج اجرای آن در تهران و سایر شهرستانهای كشور شكل گرفت.
به این ترتیب نهادینه سازی فرهنگ اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی كه یكی از دستاوردهای انقلاب اسلامی می باشد ظرف چند دهه اخیر در ایران از رشدی چشمگیر و همپای پیشرفته ترین كشورهای جهان در این عرصه برخوردار بوده است.
در همین چارچوب تاكنون تنها در مشهد نزدیك به هزار و 800 مورد عمل جراحی پیوند عضو شامل كلیه، كبد، قلب، پانكراس و ریه
انجام شده و از این طریق جان سه هزار و 150 بیمار نیازمند نجات یافته است.
'واحد پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی دانشگاه علوم پزشكی مشهد' كه شمال شرق كشور را زیر پوشش دارد یكی از مراكز پیشگام این حوزه در سطح ایران به شمار می رود. همچنین نخستین 'بیمارستان تخصصی پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی' در شمال شرق كشور با عنوان 'منتصریه' در مشهد راه اندازی شد و بیماران مرگ مغزی ساكن شهرستانهای مختلف خراسان و استانهای همجوار به این مركز منتقل می شوند.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی سالانه بین پنج تا هشت هزار نفر در ایران بر اثر ضربه مغزی ناشی از تصادفات و بیماریهای مختلف دچار مرگ مغزی می شوند.

* نهادینه سازی تخصصی تشخیص مرگ مغزی در ایران
پیرو پیشرفتهای حاصله در عرصه پزشكی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاكنون، تشخیص فرد دچار مرگ مغزی هم اینك در كشورمان به امری سازمان یافته و بسیار تخصصی مبتنی بر آخرین دستاوردهای علمی مبدل شده است.
پزشك متخصص مغز و اعصاب و عضو تایید كننده مرگ مغزی در واحد پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشكی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: مرگ مغزی به وضعیتی اطلاق می شود كه تمام عملكرد و ساقه مغز بیمار بطور غیرقابل برگشتی از بین رفته باشد و تایید مرگ مغزی با دقت و وسواس خاصی توسط یك تیم متخصص اعلام می شود.
دكتر سمیرا ذبیحیان مهمترین علل منجر به مرگ مغزی را ضربه های ناشی از تصادفات و سوانح، سكته های مغزی، خونریزیهای داخلی مغز، تومورهای مغزی، تشنج و هر عاملی كه خون رسانی به مغز را مختل كند عنوان و بیان كرد: شرایط بیمار مرگ مغزی با بیماری كه به كما رفته متفاوت است. درحالی كه تصورعوام بر این می باشد كه مرگ مغزی همان كما است.
وی افزود: به لحاظ علمی هر بیمار مرگ مغزی به كما رفته است ولی هر بیمار به كما رفته دچار مرگ مغزی محسوب نمی شود زیرا احتمال برگشت بیمار به كما رفته وجود دارد اما این فرضیه در مورد بیمار مرگ مغزی هرگز ممكن نیست.
این پزشك متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: این تصور غلط در بین مردم رایج می باشد كه ممكن است بیمار مرگ مغزی به زندگی برگردد و به همین علت خانواده ها از اهدای عضو بیماران خود امتناع می كنند، در حالی كه پس از اعلام مرگ مغزی بیمار بطور معمول بین 48 تا 72 ساعت فوت می كند.
وی گفت: یك بیمار مرگ مغزی تا پایان فرآیند تایید مرگ مغزی هشت بار معاینه می شود بطوری كه یك بار توسط پزشك معالج و سپس توسط تیم تایید كننده مرگ مغزی متشكل از متخصصان مغز و اعصاب، نورولوژی، بیهوشی، داخلی و پزشكی قانونی ویزیت می شود. در این مدت آزمایشهای مختلف و نوار مغز نیز از بیمار گرفته می شود تا یقین حاصل شود بیمار مرگ مغزی است و هیچ عملكردی در مغز بیمار دیده نمی شود.
دكتر ذبیحیان افزود: پزشكان متخصص تایید مرگ مغزی با حكم وزیر بهداشت انتخاب شده اند و این نشاندهنده اهمیت موضوع تایید مرگ مغزی است. سلامت اعضای دریافتی از بیمار مرگ مغزی نیز نقش مهمی در امر اهدا دارد و اعضای بیماران مرگ مغزی در هر سنی به شرط سلامت عضو می توانند اهدا و پیوند شود.

* همه شاخه های پیوند عضو در مشهد میسر است
رئیس بیمارستان تخصصی پیوند اعضا منتصریه مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: این بیمارستان به عنوان نخستین مركز تخصصی پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی شمال شرق كشور سال 1392 راه اندازی شد.
دكتر علی اصغر یارمحمدی افزود: هم اینك تمامی پیوندهای عضو از بیماران مرگ مغزی در مشهد قابل انجام است لذا این افراد از مشهد و شهرستانهای مختلف خراسان رضوی و استانهای همجوار به بیمارستان منتصریه منتقل می شوند.
وی ادامه داد: بر این اساس هم اكنون پیوند كلیه، كبد، ریه، قلب، پانكراس، قرنیه و پوست از بیماران مرگ مغزی در واحد پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشكی مشهد صورت می گیرد.

* مشهد پیشگام در اهدای عضو
مسئول واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشكی مشهد هم به خبرنگار ایرنا گفت: واحد پیوند عضو از بیماران مرگ مغزی این دانشگاه كه شمال شرق كشور را زیر پوشش دارد از سال 1380 فعالیت خود را آغاز كرده و هم اینك یكی از مراكز موفق به لحاظ شاخص اهدای عضو در سطح كشور است.
دكتر ابراهیم خالقی افزود: با تلاشهای انجام شده تاكنون 844 بیمار مرگ مغزی در واحد پیوند اعضای این دانشگاه تحت عمل جراحی پیوند عضو قرار گرفته اند و جان سه هزار و 150 بیمار بدین طریق نجات یافته است. تاكنون هزار و 400 پیوند كلیه، 265 پیوند كبد، 60 پیوند قلب، شش پیوند كلیه و پانكراس همزمان، سه پیوند ریه، شش پیوند كبد و كلیه همزمان و یك پیوند پانكراس در واحد پیوند اعضا دانشگاه علوم پزشكی مشهد صورت گرفته است.
وی ادامه داد: از ابتدای امسال تاكنون اعضای 110 بیمار مرگ مغزی در مشهد مورد جراحی پیوند قرار گرفت كه نجاتبخش 440 بیمار نیازمند بوده است. این میزان بیشترین تعداد اهدای عضو طی دو دهه گذشته تاكنون است.
مسئول واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشكی مشهد گفت: در فرآیند تشخیص بیماری مرگ مغزی و اهدای عضو افزون بر 100 نفر در قالب تیم تشخیص مرگ مغزی، تیم تایید مرگ مغزی، تیم نگهداری مرگ مغزی، تیم انتقال، تیم هماهنگ كننده، تیم اتاق عمل و تیمهای پشتیبانی فعال هستند.

* شاخص اهدای عضو در مشهد دو برابر كشور
وی همچنین به افزایش چشمگیر شاخص اهدای عضو اشاره و بیان كرد: شاخص اهدای عضو(پی.ام.پی) در دانشگاه علوم پزشكی مشهد 21 اهدا به ازای یك میلیون نفر جمعیت است و حال آنكه میانگین این شاخص در كشور 11 اهدا می باشد.
دكتر خالقی افزود: شاخص اهدای عضو در دانشگاه علوم پزشكی مشهد طی سالهای پیشین 10 اهدا بود اما هم اینك با رشدی بیش از 100 درصدی رو به رو است. این شاخص سال 1380 همگام با نخستین پیوند عضو از بیمار مغزی، یك به ازای یك میلیون نفر جمعیت بود.
وی ادامه داد: دانشگاه علوم پزشكی مشهد در كنار دانشگاههای شیراز و تهران یكی از سه دانشگاه علوم پزشكی كشور است كه بالاترین شاخص اهدای عضو را در كشور به خود اختصاص داده است.
مسئول واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشكی مشهد گفت: هم اكنون شاخص اهدای عضو در كشوری مانند اسپانیا 40 و در كشورهای آمریكایی و اروپایی حدود 25 اهدا به ازای یك میلیون نفر جمعیت است.
وی همچنین از رشد قابل توجه رضایت خانواده های بیماران مرگ مغزی ظرف دو دهه اخیر در ایران خبر و ادامه داد: هم اینك بیش از 60 درصد خانواده های بیماران مرگ مغزی رضایت به اهدای عضو غزیز از دست رفته خود می دهند. همچنین 45 هزار نفر هم اینك در خراسان رضوی داوطلب اهدای عضو شده و كارت اهدای عضو را دریافت كرده اند.

* مشهد سومین قطب پیوند كبد و قلب در ایران
مسئول تیم پیوند كبد دانشگاه علوم پزشكی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: مشهد هم اینك سومین قطب پیوند كبد در سطح ایران به شمار می رود كه شرق و شمال شرق كشور را زیر پوشش دارد. شیراز و تهران به ترتیب نخستین و دومین مراكز پیوند كبد در كشور به شمار می روند.
دكتر محسن علی اكبریان افزود: پیوند كبد كه یكی از سختترین نوع پیوندهای جراحی به شمار می رود از سال 1392 در بیمارستان تخصصی پیوند اعضای منتصریه مشهد آغاز شده و تاكنون 265 پیوند كبد اهدایی از اعضای بیماران مرگ مغزی در دانشگاه علوم پزشكی مشهد صورت گرفته است.
وی به گسترش پیوند كبد در دانشگاه علوم پزشكی مشهد اشاره و بیان كرد: سال 1392 فقط 9 مورد پیوند كبد در این دانشگاه انجام شد. هم اینك بخشی از كبدهای اهدایی در مشهد نیز برای پیوند به شیراز ارسال می شوند اما به تدریج با كسب تجارب و توانمندیهای لازم به تدریج تمامی پیوندهای كبد از بیماران مرگ مغزی در مشهد انجام خواهند شد.
این پزشك متخصص پیوند كبد ادامه داد: هم اكنون موفقیت پیوند كبد در دانشگاه علوم پزشكی مشهد 92 درصد موارد را شامل می شود كه تقریبا متناسب با كشورهای پیشرفته جهان است.
رئیس تیم پیوند قلب و ریه دانشگاه علوم پزشكی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: سومین مركز پیوند قلب كشور در مشهد فعال است.
دكتر رضا باقری افزود: جراحی پیوند قلب هم اینك در سه دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، تهران و مشهد انجام می شود.
وی ادامه داد: تاكنون 60 مورد عمل پیوند قلب در دانشگاه علوم پزشكی مشهد كه شمال شرق كشور را زیر پوشش دارد با موفقیت صورت گرفته است.
او میزان موفقیت پیوند قلب در دانشگاه علوم پزشكی مشهد را 70 درصد اعلام و بیان كرد: این میزان مطابق با استانداردهای جهانی است.
3027/1858