ایران؛ بهشت هنرهای تجاری

با اینكه یكی از اصلی‌ترین عناصر پایدارسازی منابع عمومی بودجه، حركت به سمت گسترش منابع مالیاتی و كاهش وابستگی به فروش دارایی‌های سرمایه‌ای مانند نفت و گاز است، اما به نظر می‌رسد این پیشرفت آن‌چنان حاصل نشده است. كارشناسان معتقدند بن‌بست درآمدهای مالیاتی عمدتاً به دو دلیل معافیت‌های غیرضروری و بخشی (كلی و غیرمنعطف) و فراریان مالیاتی حادث شده است. در بخش معافیت‌ها بسیاری از بنگاه‌های پردرآمد كشور از زیر چتر مالیات كنار گذاشته‌ شده‌اند؛ همان‌طور كه این موضوع در زمینه فراریان هم به شكل دیگری دیده می‌شود. یعنی بخش‌هایی كه در سطوح بالاترین درآمدزایی‌ها طبقه‌بندی می‌شوند، انگیزه فرار از قانون را پیدا كرده‌اند.

سازمان تجاری‌سازی فناوری و اشتغال دانش‌آموختگان و مركز علمی كاربردی جهاد دانشگاهی فارس اخیراً گزارشی منتشر كرده كه نشان می‌دهد «بر اساس مطالعات علمی انجام شده در سال 1393، جراحان پلاستیك و قلب، دندان‌پزشكان فوق تخصص، طراحان لباس و مدرسان كنكور زیست‌شناسی در صدر مشاغل پردرآمد ایران قرار داشته‌اند.»

موضوع فرار مالیاتی در بخش پزشكی و عدم استفاده از دستگاه POS (كارت‌خوان) موضوعی است كه در چند سال گذشته به‌عنوان یك مطالبه عمومی مطرح شده است. تشخیص این موضوع به دلیل ارتباط عموم مردم با مطب‌هایی كه علناً از پول نقد استفاده می‌كنند و مراجعان خود را به همین منظور به دستگاه‌های خودپرداز نصب شده در همان ساختمان ارجاع می‌دهند، بسیار ساده بوده است.

این موضوع در گزارش‌های فراوانی پیگیری شده، اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. حتی قرار بود مجلس شورای اسلامی، استفاده از دستگاه كارت‌خوان را برای پزشكان اجباری كند، اما در نهایت كفه قدرت به نفع پزشكان سنگینی كرد و طرح با رأی منفی مواجه شد.

در این گزارش به یكی از اجزای كوچك بخش اول ناكامی‌های مالیاتی، یعنی معافیت‌ها می‌پردازیم.

**معافیت‌های غیرضروری

بر اساس ماده 139 قانون مالیات‌های مستقیم، فعالیت گروه‌های هنری و فرهنگی از پرداخت مالیات معاف است. این ماده تصریح می‌كند «فعالیت‌های انتشاراتی، مطبوعاتی، قرآنی (دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های ذی‌ربط)، فرهنگی و هنری كه به‌موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف است.»

این مصوبه شامل همه كنسرت‌ها، فیلم‌های سینمایی و خانگی و امثالهم می‌شود كه در حال حاضر در برخی موارد جزو پول‌سازترین فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود.

بر اساس اعلام رسمی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1395 بیش از 1221 مجوز اجرای صحنه‌ای برای موسیقی صادر شده است. در بخش فروش اینترنتی بلیت اجراها تقریباً 70 تا 80 درصد این فروش‌ از طریق وب‌سایت ایران‌كنسرت صورت می‌گیرد. به‌طور متوسط هر كنسرت به مدت سه شب اجرا می‌شود كه میانگین استقبال‌كنندگان آن یك‌هزار نفر است.

**درآمد 500 میلیون تومانی اجرای موسیقی

تقریباً هر كنسرت بین 2 هزار و 500 تا سه هزار نفر مخاطب دارد. از سوی دیگر، مراجعه به وب‌سایت‌های رسمی فروش بلیت كنسرت‌ها نشان می‌دهد كه قیمت بلیت‌ها در جایگاه‌های مختلف از حداقل 45 هزار تا 170 هزار تومان است. قیمت بلیت جُنگ‌ها و كمدی‌های نمایشی نیز رقمی بین 70 تا 300 هزار تومان دارد. از همین رو، اگر میانگین مخاطبان یك كنسرت را 2 هزار و 500 نفر در نظر بگیریم و میانگین قیمت بلیت را 80 هزار تومان، یك حساب سرانگشتی به ما می‌گوید كه درآمد یك كنسرت 200 میلیون تومان می‌شود. این مبلغ بدون كسر هزینه‌ها و سایر موارد است.

علاوه بر فروش بلیت، خوانندگان از محل اسپانسرینگ (حمایت مالی) هم كسب درآمد می‌كنند. در مورد برندهای خارجی، آمار و ارقام اسپانسرینگ بسیار بالا است، اما برندهای داخلی بین 80 تا 120 میلیون تومان در یك شب هزینه تبلیغات پرداخت می‌كنند.
به عبارتی، برگزاری یك كنسرت با یك اسپانسر داخلی بین 300 تا 350 میلیون تومان از محل اسپانسرینگ برای تهیه كننده درآمدزایی می‌كند. البته برگزاری یك كنسرت هزینه‌های بسیاری هم برای گروه برگزار كننده دارد.

**ارتقای هنر فاخر یا كمك به ترویج عامه‌پسندها

یكی دیگر از مشاغل پردرآمد، تولیدات سیمایی است كه فقط برخی از مجری‌های آن دستمزدهای یك‌صد میلیون تومانی در ماه دارند. همچنین گفته می‌شود فروش كاراكترهای معروف عروسكی قیمت‌هایی بالای چهار میلیارد تومان دارد.

این موارد تنها بخشی از نمونه‌هایی است كه با لغو معافیت‌های آن می‌توان گامی بلند در راستای افزایش و پایدارسازی درآمدهای دولتی برداشت. اقدام مذكور همچنین می‌تواند حركتی اساسی در زمینه كاهش نابرابری‌های ناموجه در جامعه باشد.

هر چند معافیت‌های مالیاتی در بخش فرهنگ، هنر و موسیقی پیش از این می‌توانست به‌عنوان روشی برای ارتقای فرهنگ ملی و فاخر تلقی شود، اما در حال حاضر با گسترش موسیقی‌‌های عامه‌پسند و تجاری شدن آن به‌عنوان یكی از منابع سرشار درآمدی، ادامه این‌گونه معافیت‌ها ضروری به نظر نمی‌رسد.

**منافات با كاهش وابستگی

این موضوع در جایی اهمیت بیشتری می‌یابد كه سال آینده اقتصاد كشور تحت تحریم‌هایی قرار می‌گیرد كه كاهش وابستگی بودجه به نفت را حیاتی می‌كند.

سید محمدهادی سبحانیان، مدیركل دفتر بودجه مركز پژوهش‌های مجلس در این زمینه به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: یكی از اسناد بالادستی، سیاست‌های كلی اقتصاد مقاومتی است كه بر اساس آن دولت باید به سمت اصلاح نظام مالیاتی حركت كند. در حالی كه دولت با همین چارچوب قدیمی نظام مالیاتی جلو می‌رود و تنها تغییر در لایحه 1398 این بوده كه متناسب با افزایش تورم، درآمدهای مالیاتی افزایش یافته است. یعنی اصلاحی در معافیت‌های مالیاتی یا تلاشی برای افزایش پایه‌های مالیاتی صورت نگرفته است. در حالی كه بسیاری از معافیت‌های مالیاتی واقعاً قابل اصلاح است.

سبحانیان در این رابطه اضافه می‌كند: در حال حاضر طبق قانون، هنرمندان از پرداخت مالیات معاف هستند، یعنی اگر یك خواننده، كنسرت میلیاردی برگزار كند هیچ‌گونه مالیاتی نمی‌پردازد. این معافیت بر اساس ماده 139 قانون مالیات‌های مستقیم اعمال شده كه مطابق با آن، همه فعالیت‌های هنری و فرهنگی از پرداخت مالیات معاف شده‌اند.

به گفته این كارشناس اقتصادی، یكی دیگر از این معافیت‌ها مدارس و دانشگاه‌های غیرانتفاعی است كه هیچ‌گونه ضرورتی برای آن وجود ندارد. وی در این مورد اضافه می‌كند: همچنین بعضی از حرفه‌ها هم وجود دارد كه از پرداخت مالیات معافیت دارند، مانند پزشكان كه خیلی وقت است مالیات‌گیری از آن‌ها به‌شكل یك مطالبه اجتماعی درآمده است. برخی از مطب‌ها به‌منظور پرداخت نكردن مالیات از قرار دادن دستگاه كارت‌خوان امتناع می‌كنند. این موضوع باعث می‌شود سال به سال میزان مالیات مؤدیان و خوش‌حسابان بیشتر شود و بر نارضایتی آن‌ها دامن زده شود. هم اینكه در شرایط ركودی به این‌ها فشار بیشتری آورده می‌شود. در حالی كه برای تصمیم‌گیری و اجرای این برنامه هم منطق و هم مطالبه اجتماعی وجود دارد و دولت می‌تواند خیلی راحت با تهیه یك سازوكار قانونی به این هدف برسد، اما متأسفانه هیچ‌گونه اراده‌ای برای حركت به سمت آن وجود ندارد.

گزارش از هادی سلگی

**اداره كل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**