به گزارش ایرنا، ارگ بهارستان یكی از مهمترین آثار تاریخی شهر بیرجند است كه متعلق به دوره افشاریه بوده و 25 اسفند 1379 به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
این بنای تاریخی در بیرجند كه ساخت آن به سال های 1205 و 1206 هجری قمری برمی گردد به باغ زرشكی نیز شهرت دارد.
بهارستان در قدیم فقط یك بنای خشتی و گلی نبوده بلكه گذشته های دور، از آن به عنوان یكی از بزرگترین و باشكوه ترین باغ‌های ایرانی نیز یاد می شد. شبیه تزئینات آجركاری با زره های هندسی دیوارهای ارگ بهارستان را می توان در بناهای دوره زندیه شیراز سراغ گرفت كه اكنون بر اثر تازیانه های بی رحم روزگار در حال فروپاشی است و آهسته آهسته از منظر تاریخ گم می شود.
ارگ بهارستان علاوه بر عمارت و باغ، قلعه دفاعی هم داشته كه برج و حصار اجزای آن است. در بخش های دیگری از ارگ محل‌هایی مخصوص برافروختن مشعل‌ها و همچنین تیركش‌هایی مشرف بر تمام قسمت های ارگ بوده كه برای دیده‌بانی كاربرد داشته است. اما سال هاست كه بنای با ارزش ارگ بهارستان در كنج تنهایی خود روزهایی را پشت سر می گذرد كه هیچ نشان از توجه در آن نیست.
وضعیت نامناسب ارگ بهارستان و تخریب تدریجی آن تا بدانجا پیش رفته است كه یكی از دستور كارهای اصلی نشست علنی روز شنبه (29 دی ماه جاری) شورای اسلامی شهر بیرجند بود.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در این نشست گفت: باید این وضع اسفناك ارگ اصلاح شود زیرا وقتی گردشگران و محققان سراغ مقر حكومتی شهر را می گیرند نمی توانیم جایی را به آنها معرفی كنیم كه در آن كله پاچه تمیز می شود یا انبار ضایعاتی شده است.
حسن رمضانی اظهار داشت: ارگ بهارستان قدیمی ترین مقر حكومتی در بیرجند و خراسان جنوبی است كه تا اوایل دوره زندیه مورد استفاده قرار می گرفت اما با گسترش شهر و ضرورت پیش بینی امنیتی از آنجا به باغ اكبریه منتقل شد.
وی با اشاره به استفاده از این بنای تاریخی به عنوان مدرسه نسوان در بیرجند گفت: بعد مدتی از این بنا به عنوان كارگاه فرش بافی استفاده می شده است و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بنیاد مستضعفان با تملك این ارگ آن را از باغ زرشكی تفكیك كرد و با واگذاری به دانشگاه علوم پزشكی، كوشك وسط باغ تخریب شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با بیان اینكه تفكیك بین ارگ و باغ باعث شده این مجموعه تاریخی ارزشمند ابتر شود گفت: این اقدامات سبب شده در حال حاضر تعریفی كه باغ و عمارت از ابتدا داشته از بین برود.
وی با اشاره به اقداماتی كه در گذشته توسط میراث فرهنگی برای بازسازی ارگ بهارستان انجام شد افزود: طبقه اول تمام سقف ها ریزش كرده بود كه توانستیم آن را احیا و نخاله های بخش شاه نشین عمارت را تخلیه كنیم.
رمضانی با بیان اینكه در حال حاضر پی ساختمان پیدا شده و آماده بازسازی و مرمت است گفت: ارگ بهارستان به عنوان یك اثر تاریخی ثبت ملی ردیف اعتباری ثابتی دارد اما رقم آن محدود و در حد سالانه 50 تا 60 میلیون تومان است.
وی با تاكید بر خروج ساكنان فعلی ارگ گفت: این افراد چون آگاه به ارزش تاریخی بنا نیستند به آن آسیب وارد می كنند.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با بیان اینكه تجربه شهرداری نشان داده كه توانایی لازم را از لحاظ فنی برای مرمت بنا دارد افزود: میراث فرهنگی نیز آمادگی دارد كه از اعتبارات خود هزینه كند مشروط به اینكه درب ارگ به روی مردم باز شود.
وی تاكید كرد: ارگ بهارستان شرایط یك زمین 2 نبش كنار خیابان را ندارد و اگر تخریب هم شود باید مجدد ارگ بهارستان دیگری در آن ساخته شود لذا به نفع بنیاد مستضعفان است كه برای مرمت به ارگان های دیگر واگذار كند.
** سایه خزان بر بهارستان
كوچه پس كوچه های بافت تاریخی شهر بیرجند را كه از سمت خیابان منتظری (خاكی) پیش بگیریم انتهای كوچه ای كه پستخانه قدیم در آن واقع شده، ارگ بهارستان است و برای ورود به محوطه ارگ از یك در نیمه باز وارد می شویم. پیرمردی در گوشه ای از حیاط مشغول رسیدگی به چند گوسفند است، صدایش می كنیم و برای ورود از او اجازه می گیریم بدون اینكه سربرگرداند با صدا نحیفی می گوید: «بیایید داخل اما سریع باید برگردید می خواهم بروم بیرون» انگار عادت دارد به افرادی كه دلشان می خواهد از نزدیك این بنای قدیمی ولی فرسوده شهر بیرجند را ببینند.
ورودی حیاط هیچ شباهتی به یك مكان تاریخی ندارد، كوهی از زباله روی هم انباشته شده، باغچه ای كوچك دیده می شود كه احتمالا توسط همین پیرمرد دور آن به حصار شده و بوی تعفن لجن از آن به مشام می رسد و تعدادی بز و گوسفند كه كنار یك آغل كوچك پرسه می زنند.
این صحنه ها هیچ شباهتی با شكوه پیشین ارگ ندارد. بهارستان كم كم باید آن روزهای بسیار دور را از یاد ببرد و فراموش كند زمانی آن قدر مهم بود كه سپاه لطفعلی خان را در خود پناه داد.
دور تا دور حیاط را اتاق های كوچكی فراگرفته كه درهای چوبی اما شكسته از آن آویزان است. از هر سمتی كه می خواهیم وارد شویم با بن بست زباله دانی مواجه شده و ناچار باز راهمان را كج می كنیم تا شاید دالان دیگری باز باشد. راهی از روی پاكت های گچ، سیمان و تلی از كارتن پیدا كرده و خود را به قسمت دیگری از ارگ می رسانیم. زمین زیرپا سست است و برای پایین رفتن از ایوان راهی وجود ندارد. دیوارهای مقابل كه از باران شب قبل شسته شده، سقفی ندارد یا فقط بخشی از آن نیم بند است. اما از این قسمت طبقه های ارگ را می توان شمرد آنچه از بقایای دیوارها خشتی باقی مانده احتمالا حدود سه یا چهار طبقه باید باشد.
پشت دیوارهای بلند ارگ، درختان كاج هم دیده می شود و زیرپا زیرزمینی است كه جرات نزدیك شدن به آن را نداریم چون از آوار شدن خاك های خیسیده زیرپا می هراسیم. راهی به جلو باز نیست از همانجا برمی گردیم اما می دانیم كه این ارگ هنوز هم قسمت هایی هرچند ویرانه اما دیدنی دارد. با وجود اینكه ارگ بهارستان ویرانه ای بیش نیست اما انسان دلش می خواهد در همین ویرانه ها به دنبال تاریخ كهن شهر و دیارش بگردد هنوز در همین تصور بودیم كه چطور به قسمت های دیگر ارگ برویم ناگهان صدای پیرمرد ما را وادار به عقب گرد كرد.
** از مزایده تا تعیین تكلیف برای بازسازی
بنیاد مستضعفان از سال ها قبل در تلاش بوده ارگ بهارستان را از طریق مزایده واگذار كند تا مرمت، بازسازی و بهره برداری شود؛ تصمیمی كه هر بار با اعتراض های مردمی در بیرجند رو به رو شد.
مدیركل وقت امور اموال و املاك بنیاد مستضعفان خراسان جنوبی اسفند پارسال در شورای شهر بیرجند گفت: مزایده ارگ بهارستان بیرجند از دستور كار خارج و به اداره كل میراث فرهنگی پیشنهاد شد ملك را خریداری كند یا به صورت تهاتری به شهرداری بیرجند واگذار شود.
حسن خسروی افزود: سال گذشته قرار شد ارگ بهارستان به صورت تهاتر به شهرداری واگذار شود اما شهرداری در این زمینه اقدامی نكرد و امسال توسط بنیاد مستضعفان این ملك به مزایده گذاشته شد اما بعد از اعتراضات مردمی و پیگیری های بنیاد، با عدم مزایده طرح موافقت شد و اكنون جلوی فروش این ملك گرفته شده است.
اما شهردار بیرجند در نشست علنی شورای اسلامی شهر بیرجند 28 آبان امسال با اشاره به مخروبه شدن ارگ بهارستان اظهار داشت: اگر شهرداری متولی این میراث شهر باشد از همین فردا یك میلیارد تومان اعتبار صرف آن می شود تا بتوان آن را تبدیل به احسن كرده و در اختیار مردم قرار دهد.
محمدعلی جاوید در آخرین گفت و گوی خود با خبرنگار ایرنا نیز بیان كرد: در صورتی كه بنای ارگ به شهرداری واگذار شود در بودجه 98 اعتباری برای آن پیش بینی و مرمت و بازسازی را شروع می كنیم.
وی گفت: با توجه به حجم تخریب ها به نظر می رسد اعتبار مورد نیاز كمتر از 10 میلیارد تومان نباشد ولی شهرداری برای تملك این بنا هیچ اعتباری نمی دهد.
شهردار بیرجند ادامه داد: 2 بنای ارزشمند دیگر از جمله مقبره حسام الدوله و باغ و عمارت شوكت الملك در مجاورت ارگ بهارستان قرار دارد كه در صورت بازسازی و مرمت می تواند به عنوان یك مجموعه تاریخی در قالب موزه مورد بهره برداری واقع شود.
** عمر بهارستان شاید یك زمستان دیگر
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی به خبرنگار ایرنا گفت: با حجم تخریب هایی كه در ارگ بهارستان مشاهده می شود ممكن است تا یك زمستان دیگر بیشتر دوام نیاورد.
حسن رمضانی با تاكید بر ورود جدی بنیاد مستضعفان برای مرمت ارگ بهارستان اظهار داشت: بنیاد فقط یك بنای تاریخی دارد ولی میراث فرهنگی متولی 800 اثر تاریخی در استان خراسان جنوبی است لذا انتظار می رود در بازسازی و مرمت این یك اثر در اختیار بیشتر اهتمام داشته باشند.
وی افزود: بنیاد مستضعفان در بسیاری از زمینه ها سرمایه گذاری می كند كه یكی از آنها می تواند مرمت ارگ بهارستان برای ایجاد یك فضای مناسب در قالب اقامتگاه یا بازارچه باشد كه به اشتغال و اقتصاد منطقه نیز كمك خواهد كرد.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به ردیف اعتباری محدود ارگ بهارستان به عنوان یك اثر ثبت ملی گفت: امسال هنوز اعتباری از این ردیف نیامده و در صورت تخصیص آنقدر رقم آن محدود است كه جوابگوی حجم تخریب های وارده نیست.
وی بیان كرد: برای میراث فرهنگی اهمیت بناهای تاریخی در یك اندازه است لذا با توجه به تعدد آثار تاریخی استان از دیگر دستگاه های متولی انتظار همكاری داریم.
** پرونده ارگ بهارستان روی میز بنیاد مستضعفان
به منظور اطلاع از برنامه بنیاد مستضعفان برای رسیدگی به ارگ بهارستان با دفتر سرپرستی این نهاد در خراسان جنوبی تماس گرفتیم كه رجبعلی طالقانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: طبق معذوریت های سازمان اجازه مصاحبه نداریم و باید پاسخ سئوالات را از طریق سازمان مركزی پیگیری كنید.
نامه ای از طرف ایرنا به سرپرست روابط عمومی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی ارسال شد تا برنامه خود را برای واگذاری این بنا به سایر دستگاه های اجرایی و بهره برداری از آن اعلام كنند و در نهایت با تماس های مكرر خبرنگار ایرنا این پاسخ داده شد: «موضوع تعیین تكلیف ارگ بهارستان بیرجند به هیات امنای بنیاد مستضعفان ارسال شده تا در خصوص آن تصمیم گیری شود.»
با این وجود سرپرست بنیاد مستضعفان خراسان جنوبی 29 دی ماه جاری در نشست علنی شورای اسلامی شهر بیرجند گفت: حفظ آثار تاریخی همواره برای این نهاد دغدغه بوده است و در حد توان و چارچوب های سازمان برای این مهم تلاش می كنیم.
رجبعلی طالقانی با اشاره به اخذ چندین مرحله مصوبه واگذاری ارگ بهارستان اظهار داشت: تاكنون از سوی دستگاه های متقاضی اقدامی برای خرید انجام نشده و در حال حاضر تصمیم گیری آن دشوار شده است.
وی گفت: با این حال مكاتباتی با سازمان مركزی انجام شده و منتظر تصمیم شخص رئیس سازمان بنیاد مستضعفان كشور هستیم.
سرپرست بنیاد مستضعفان خراسان جنوبی با تاكید بر اینكه همواره برای حفظ آثار تاریخی همراهی می كنیم افزود: واگذاری رایگان املاك باید طبق چارچوب و ضوابط سازمان باشد اما درخواست شهرداری برای واگذاری رایگان ارگ به سازمان مركزی منتقل می شود.
وی در پاسخ به این سئوال كه برنامه بنیاد مستضعفان برای آینده ارگ چیست بیان كرد: بازسازی این قبیل اماكن اولویت اول بنیاد نیست ولی دغدغه فكری است چرا كه بازسازی موجب ارزش افزوده می شود و برای آن كه در قیمت آن تاثیرگذار است نمی توانیم بی تفاوت باشیم.
گزارش از عصمت برزجی
9893*3028
بیرجند - ایرنا - ارگ بهارستان بیرجند كه زمانی قدیمی ترین مقر حكومتی شهر بود، امروز حال و روز خوشی ندارد و رو به تخریب است.
