حیات روی سیارات دیگر می تواند متفاوت از زمین باشد

به گزارش روز یكشنبه خبرنگار علمی ایرنا، كهكشان ما تا جایی كه می دانیم حدود 300 تا 400 میلیارد ستاره دارد. بر اساس دانسته های فعلی، می‌توان گفت از هر شش ستاره در كهكشان راه شیری یكی احتمالا در مدار خود صاحب یك غول گازی مشتری مانند است و دو سوم این تعداد می‌توانند میزبان دنیاهایی مشابه زمین باشند. با همین حساب می شود احتمال داد كه كهكشان ما ممكن است صاحب بیش از 100 میلیارد سیاره باشد. سیاراتی كه زمین ما هم یكی از آن هاست. یكی از آن هایی كه شاید روزی روی آن حیات یا دستكم آثاری از وجود آن را پیدا كنیم.
«آن-ماری لاگرانژ» (Anne-Marie Lagrange) اخترفیزیكدان برجسته فرانسوی و از محققین شناخته شده سیارات فراخورشیدی است كه اخیرا به دعوت دانشكده فیزیك دانشگاه تهران برای اولین بار به ایران سفر كرد. پروفسور لاگرانژ در طول اقامتش در تهران در گفتگوی اختصاصی كوتاهی با خبرنگار علمی ایرنا شركت كرد و به پرسش ها پاسخ داد.

ایرنا: یافتن نشانه های حیات در سایر سیارات دغدغه بسیاری از پژوهشگران شده است، دانشمندان حوزه نجوم چه انتظاری در این زمینه دارند؟
لاگرانژ: اگر هدف ما از این جستجو یافتن سیارات قابل سكونت است، باید به جاهای زیادی نگاه كنیم؛ نزدیك ترین پراكسیما قنطوروس نزدیك ترین ستاره به منظومه ماست كه طبیعتا خیلی دوست داریم چیزهای بیشتری در مورد آن بدانیم. اما نباید به نگاه كردن به اطراف خود اكتفا كنیم. منفعت دیدن سیارات دورتر این است كه تنوع منظومه های مختلف را هم درك می كنیم. در نظر بگیرید كه تا همین 30 سال پیش منظومه ما تنها الگوی شناخته شده از یك منظومه سیاره ای بود اما حالا می دانیم كه منظومه های سیاره ای انواع و تنوع بسیار زیادی دارند.

ایرنا: اساسا پژوهشگران در مطالعات خود به دنبال چه منظومه هایی هستند؟
لاگرانژ: این اصلا سوال آسانی نیست. پاسخ به آن به توضیحات فراوانی بستگی دارد. مثلا برخی از محققین به یافتن سیاراتی علاقه دارند كه در فاصله مناسب از ستاره های خود قرار دارند. جایی كه شرایط مناسب برای پیدایش حیات روی آن ها می تواند فراهم شود. یعنی نه آنقدر دور هستند كه یخ بزنند و نه آنقدر نزدیك كه سطح آن ها داغ و سوزان باشد. در مقابل، برخی محققان هم هستند كه هدفشان یافتن انواع هرچه بیشتری از سیارات و درك چگونگی به وجود آمدن آن هاست.

ایرنا: در مورد امكان وجود حیات زمینی و یا شرایط آن در سایر سیارات چه نظری دارید؟
لاگرانژ: من شخصا به چیزهایی مثل یوفو باور ندارم اما معتقدم كه حیات روی سیاره ای دیگر بجز زمین بسیار ممكن است. هرچند معتقدم حیات روی هر سیاره ای می تواند روند تكامل متفاوتی را طی كند. به علاوه تعریف ما از حیات هم مهم است. پیدایش حیات روی سیاره زمین به چندین میلیارد سال پیش باز می گردد اما ظهور حیات هوشمند دستكم با تعریفی كه ما از هوشمندی داریم، تنها كسر كوچكی از این مدت را شامل می شود.

**تلسكوپ های فضایی جدید
ایرنا: سال میلادی 2018 آخرین سال فعالیت تلسكوپ فضایی كپلر بود؛ یكی از مهمترین ابزارهای رصدی دنیا كه نقش بسیار پررنگی در كشفیات فضایی داشت. به علاوه تلسكوپ هابل نیز با مشكلات فنی متعددی دست و پنجه نرم كرد. با توجه به این قبیل مشكلات، چه سرنوشتی در انتظار مطالعات فراخورشیدی است؟
لاگرانژ: در طول دو سال آینده، ما صاحب ابزارهای جدیدی برای رصد آسمان خواهیم شد. تلسكوپ فضایی TESS كه همین چند وقت پیش توسط ناسا پرتاب شد و تلسكوپ CHEOPS را هم كه به زودی پرتاب خواهیم كرد. به علاوه تا دو سال دیگر سرانجام می توانیم منتظر پرتاب تلسكوپ فضایی جیمز وب باشیم. در این فاصله هم اطلاعات جمع آوری شده زیادی از كپلر داریم كه زمان زیادی برای آنالیز می خواهد.

**جستجو بدون تلسكوپ
ایرنا: تجهیزات نقش و تاثیر زیادی در مطالعات آسمانی دارند.
لاگرانژ: برای مطالعه آسمان، اگرچه تجهیزات نقش حیاتی دارند، لزوما همه چیز نیستند. ما در دنیایی زندگی می كنیم كه شما می توانید اطلاعات مورد نیاز خود را حتی اگر تلسكوپ و تجهیزات مورد نیاز را نداشته باشید، تهیه كنید. برای مثال رصدخانه ما در شیلی سیاستی موسوم به سیاست آسمان باز (Open Sky) دارد؛ سیاستی كه براساس آن هر كس در دنیا می تواند برای رصد آسمان از طریق تلسكوپ های آن رصدخانه درخواست دهد. سپس ما تمام اطلاعاتی را كه هر كس در جریان رصد خود دریافت می كند، ذخیره و پس از یك سال به صورت عمومی منتشر می كنیم تا همه بتوانند به این اطلاعات دسترسی پیدا كنند. این كار موجب شده است تا شاهد تولید تعداد قابل توجهی مقاله علمی با استفاده از همین اطلاعات در سراسر دنیا باشیم. در نتیجه می بینید كه حتی اگر تلسكوپ مناسب را در كشور یا محل زندگی خود نداشته باشید، همچنان امكان دسترسی به اطلاعات وجود دارد. فراموش نكنیم كه همین حالا هم در سراسر دنیا محققان زیادی هستند كه واقعا هیچ وقت به رصدخانه سر نمی زنند اما با دسترسی به همین اطلاعات جمع آوری و منتشر شده كار تحقیقات را پیش می برند.

**جستجو در آسمان و منافع عمومی
ایرنا: تحقیق در زمینه سیارات فراخورشیدی چه منافع عمومی و ملموسی دارد؟
لاگرانژ: از نظر من، پیشرفت علم و افزایش دانش در همه حوزه ها مثل اخترشناسی كه اتفاقا در ایران هم سابقه دیرینه ای دارد، در درجه اول مستقیما منافع عمومی را برآورده می كند. این درست است كه مثلا وقتی ما سیارات فراخورشیدی را جستجو می كنیم شاید تاثیر مستقیم این تحقیقات را در زندگی فردی حس نكنیم اما افزایش دامنه دانش بشری در نهایت به نفع جامعه تمام می شود. افزون بر این، می توان به تاثیر توسعه تكنولوژی های جانبی در نتیجه بسیاری از این تحقیقات هم اشاره كرد.

ایرنا: لطفا توضیح دهید.
لاگرانژ: بسیاری از تكنولوژی هایی كه این روزها در زندگی هر روزه از آنها استفاده می كنیم، در حقیقت برای تحقیقات علمی توسعه داده شده اند. یعنی اگر این تحقیقات نبود شاید این تكنولوژی ها هم توسعه پیدا نمی كرد. مثلا ما برای افزایش كیفیت تصاویری كه از سیارات خورشیدی می گرفتیم تكنیكی را توسعه دادیم به نام اپتیك سازگار(Adaptive optics) كه در اصل شگردی است برای بهبود كارایی سیستم‌های نوری با كاهش اثر اعوجاج جبهه موج در جو زمین. این تكنیك ابتدا سال 1950 توسط آمریكایی ها برای استفاده نظامی تولید شد اما ما در دهه 90 میلادی در ستاره شناسی آن را به كار بردیم و توسعه دادیم. این تكنیك توسعه یافته حالا در حوزه پزشكی هم از جمله برای تصویربرداری از پرده شبكیه چشم استفاده می شود. همچنین در آزمایشگاه من كسانی هستند كه سیستم هایی را برای ستاره شناسی توسعه داده اند و این سیستم ها حالا در ماهواره ها برای مطالعه تغییرات اقلیمی كره زمین استفاده می شوند. این قبیل مثال ها فراوان است.

پروفسور آن ماری لاگرانژ متولد 1962 در فرانسه از اوایل دهه 90 قرن بیستم میلادی پژوهش های خود را در زمینه سیارات فراخورشیدی با استفاده از تصاویر مستقیم و ابزارهای دقیق نوری آغاز كرد.
لاگرانژ در اولین دهه قرن بیستم بیشتر روی فعالیت هایی تمركز كرد كه شامل مطالعه بر سیارات غول پیكر در حوالی ستاره های جوان بود، از دیگر فعالیت های وی می توان به مشاهده مستقیم یك سیاره خارج از منظومه شمسی نزدیك كوتوله قهوه ای با استفاده از ابزارهای دقیق نوری اشاره كرد. وی جوایز علمی بسیاری از جمله جایزه دانشمند زن سال فرانسه (2011) را كسب كرده و از سال 2013 عضو فرهنگستان علوم فرانسه است.
علمی **م.ج** 2017