پیشرفت علوم ارتباطات با راه اندازی نخستین دانشكده در ایران

«اولین و مهم ترین پایه روزنامه نگاری استقلال حرفه ای رسانه و خبرنگاران است كه اقتضا می كند مقررات خاص حرفه بر اعضای آن جاری و ساری شود.
دكتر محمد مهدی فرقانی چهره نام آشنای عرصه علوم ارتباطات و روزنامه نگاری سال های مدیدی است كه آموخته ها ، دانش و داشته های خود را به دانشجویان و علاقه مندان حوزه خبر و رسانه ارائه می دهد.
وی در كارنامه خود سوابق متعددی چون عضویت در مراكز و انجمن های بین المللی وعلمی، كمیته های رسانه ای، بنیانگذاری و مدیر مسئول برخی ماهنامه ها و نشریات را دارد .
در عین حال كه وی مسئول راه اندازی دانشكده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی است ، از این رو خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا گفت وگوی تفصیلی با وی انجام داده كه از نظرتان می گذرد .

**ایرنا: روزنامه نگاری از چه سالی و چگونه وارد ایران شد ؟

**فرقانی: اولین دوره های كوتاه مدت آموزش روزنامه نگاری از سال 1318 توسط سازمان پرورش افكار در ایران آغاز شد.در آن زمان دوره های روزنامه نگاری نگاری توسط استادان آمریكایی و انگلیسی اعزام شده به ایران برگزارمی شد. تقریبا 10 سال بعد در اواخر دهه 20 دانشگاه تهران دوره كارشناسی روزنامه نگاری را در دانشكده ادبیات راه اندازی كرد اما پس از اخذ سه دوره دانشجو این رشته منحل شد.

اوایل دهه 30 دیگر در ایران دوره های آموزش روزنامه نگاری وجود نداشت، در نتیجه روزنامه نگاری در مقطعی به صورت ذوقی و سلیقه شخصی انجام می شد ، این درحالی است كه روزنامه نگاری آكادمیك در غرب از اوایل قرن بیستم راه اندازی شد و تا اواخر این قرن رشد قابل توجهی داشت.

در آن زمان نیاز جامعه به گونه ای بود كه آموزش روزنامه نگاری به عنوان حرفه و تخصص ارائه شود چرا كه این شغل از نیمه دوم قرن 19 به تدریج به سمت شكل دادن به یك ساختار حرفه ای پیش رفت.

با وجود ساختار حرفه ای روزنامه نگاری تحقق دو عامل آموزش تخصصی و حاكمیت مقررات و قوانین خاص برای حرفه در جوامع ضرورت یافت، خبرنگار باید می دانست كه از چه قوانینی باید تبعیت كند و در صورت بروز مشكل از كدام مقررات برای حل مسئله بهره گیرد.

**ایرنا: آموزش روزنامه نگاری به صورت تخصصی به ایران آمد؟

**فرقانی: ایران از اوایل دهه 30 تا اواسط دهه 40 فاقد هرگونه آموزش حرفه ای روزنامه نگاری بوده است. شاید شرایط آن دوره، فقدان تخصص در كشور را برمی تابید، روزنامه نگاری صرفا به تجربه متكی بود، در چنین شرایطی افراد با تجربه در تحریریه ها ارج و قرب بسیاری داشتند، چرا كه چگونگی انجام كار را یاد گرفته بودند و خطای كمتری نسبت به سایر افراد مرتكب می شدند اما فعالیت آنها هیچ وقت در چارچوب نظری و تئوریك قرار نگرفت.

پس از مدت زمانی، مصطفی مصباح زاده مدیر و صاحب وقت روزنامه كیهان كه استاد حقوق دانشگاه تهران نیز بود، تصمیم گرفت به كمك عده ای از استادان دانش آموخته رشته روزنامه نگاری از فرانسه یك موسسه آموزش عالی روزنامه نگاری، روابط عمومی، مدیریت بازاریابی و مترجمی زبان انگلیسی راه اندازی كند. بسیار زود ظرف 4 سال بعد موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی در سال 1346 به دانشكده مستقل ارتباطات زیر نظر وزارت علوم وقت تبدیل شد.

سال 59 پس از انقلاب فرهنگی دانشكده ارتباطات به علوم اجتماعی با چند گرایش مانند برنامه ریزی ، پژوهشگری و رفاه و تعاون و ارتباطات تبدیل شد، آموزش خاص روزنامه نگاری در آن سال ها بسیار كمرنگ می شود.

حرفه روزنامه نگاری فراز و فرود های بسیاری داشته است، دانشگاه آزاد در سال 64 به فكر تأسیس رشته روزنامه نگاری می افتد. در آن زمان همراه با مرحوم كاظم معتمد نژاد، نعیم بدیعی، حمید نطقی و حسین قندی به در دانشگاه آزاد برای فراهم كردن مقدمات رشته روزنامه نگاری در چهار راه فلسطین حضور یافتیم.

از سوی دیگر روزنامه كیهان نیز در سال 64 با احساس نیاز به وجود افراد متخصص اولین دوره فشرده تخصصی روزنامه نگاری را در دفتر كیهان برگزار كرد كه افرادی مانند زنده یاد معتمد نژاد، نطقی، بدیعی و بنده در این دوره ها تدریس كردیم.در نهایت با تلاش های بسیار معتمد نژاد و بدیعی به تدریج گرایش ارتباطات به رشته ارتباطات تبدیل شد و از سال 65 به تدریس در دوره روزنامه نگاری در دانشگاه مشغول شدم.

در سال 69 رشته ارتباطات مستقل شد و اولین دوره كارشناسی ارشد ارتباطات برای اولین بار در دانشگاه علامه طباطبایی راه اندازی شد و در سال 75 اولین دوره دكتری ارتباطات در دانشكده ما برگزار شد. اما در بهترین حالت ما گروه ارتباطات ذیل دانشكده علوم اجتماعی بودیم و از این رو دستمان برای توسعه رشته ها، مقاطع و كارهای علمی بسته بود.

**ایرنا: اركان اصلی روزنامه نگاری و تاثیر گذار در بهبود كار، از نظر شما چیست ؟

**فرقانی: استقلال حرفه ای در روزنامه نگاری باید وجود داشته باشد كه به تأمین حقوق معنوی و مادی روزنامه نگار مربوط می شود. آزادی جستجو، حق برخورداری از حفظ اسرار حرفه ای و برخورداری از شرافت حرفه ای حق داشتن یك جور تحفظ در بازرسی های قضایی، حق برخورداری از مدارا و تسهیل در برخوردها سبب می شود روزنامه نگار برای منافع عمومی تلاش كند.البته ناگفته نماند كه در كنار حقوق حق مسئولیت اجتماعی هم مطرح می شود، وقتی از یك روزنامه نگار مسئولیت می خواهیم باید حقوق حرفه ای او را نیز تأمین كنیم.

مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار عمدتا ذیل بحث اخلاق حرفه ای تعریف می شود كه شامل منع تهمت زدن، رشوه قبول كردن و غیره است.
آموزش تخصصی و تشكیل انجمن ها و تشكل های صنفی حرفه ای چشم اندازی از ساختار روزنامه نگاری حرفه ای را تشكیل می دهد.
منظور از استقلال حرفه ای استقلال رسانه ها در عدم وابستگی به قدرت های سیاسی و اقتصادی است چرا كه وابستگی مادی ، وابستگی محتوایی را به همراه دارد.

در حال حاضر در كشور ما علی رغم 180 سال تاریخ مطبوعات اركان اصلی روزنامه نگاری وجود ندارد. البته با وجود انحلال انجمن روزنامه نگاران در كشور، انجمن های صنفی و آموزش تخصصی نیز فعال است .اما با توجه به اینكه مطبوعات همواره وابسته یا بلندگو یا تبلیغاتچی حكومت ها بوده اند، باور و اعتماد عمومی نسبت به آنها به جز در مواردی مانند اوایل انقلاب مشروطه، اواخر دهه 30 و پیروزی انقلاب بسیار پررنگ نبوده است.

حاكمیت حكومت ها بر مقدرات این حرفه و البته پاره ای از اشتباهات برخی اعضای حرفه در دوره های مختلف مانند برخی تندروی ها تا كنون و زبان تند و خشن مطبوعات، اجازه تكوین روزنامه نگاری حرفه ای در كشور را نداده است به همین دلیل روزنامه نگار، سازمان های مطبوعاتی و دولت ها متضرر شده اند. همواره زبان میان دولت ها و روزنامه نگاران با پرخاشگری همراه بوده و اجازه گفت و گوی تفاهمی میان روزنامه نگاران با قدرت سیاسی را بوجود نیاورده است. از سوی دیگر به لحاظ حقوقی، نظام حقوقی منسجم بر حرفه روزنامه نگاری حاكم نیست هنوز هم روزنامه نگاران از نظر اقتصادی و پرداخت دستمزد تحت پوشش قانون كار هستند اما از نظر حرفه ای باید تابع قانون مطبوعاتی باشند.

**ایرنا: آموزش آكادمیك روزنامه نگاری چقدر می تواند در بهبود كیفیت حرفه تأثیر گذارد؟

**فرقانی: برخی معتقدند آموزش آكادمیك در انجام كار روزنامه نگاری بی تأثیر است، نقش و كاركرد تجربه را موثر می دانم اما آموزش آكادمیك در اعتلای حرفه نقش مهمی دارد، چرا كه حداقل در زمانه ما دیگر رفتار ذوقی پاسخگوی روزنامه نگاری نیست. در حال حاضر جهان، روابط اجتماعی، روابط بین الملل و تكنولوژی ها پیچیده شده است.

روزنامه نگاران باید حتما چارچوب نظری و دستگاه فكری داشته باشند به همین دلیل آموزش نظری، مفاهیم و آموزش تئوریك اهمیت بیشتری از تكنیك های صرف روزنامه نگاری دارد. تكنیك و تجربه اهمیت بسیاری دارد اما بدون چارچوب ذهنی درك صحیح واقعیت ها ممكن نمی شود.
آموزش روزنامه نگاری به عنوان اصول اصلی حرفه اهمیت دارد، برخی از آموزش ها معطوف به تكنیك های ژورنالیستی است كه این تكنیك ها حداقل 30 درصد مقتضیات رشته را تشكیل می دهد.

در بهترین حالت یك تنظیم كننده خوب خبر می تواند تكنسین خبر و گزارش باشد اما روزنامه نگار باید افق و دید وسیعی نسبت به جهان پیرامون و پدیده ها داشته باشد و بداند چگونه واقعیت های زمان را در ظرف روزنامه نگاری بریزد. عده ای از فارغ التحصیلان روزنامه نگاری را ناكارآمد می دانند ، همواره گفته ام كه رسانه ها باید با دانشگاه برای تربیت نیرو همكاری كنند و حداقل كمك آنها این است كه دانشجویان را برای كارآموزی با آغوش باز بپذیرند و واقعا به آنها كار یادهند البته اگر خودشان كار بلد باشند.

نكته دوم این است كه در آینده باید تكنیك ها در چارچوب فكری و نظری عمل كنند، امروز در دانشگاه به روزنامه نگار مسئولیت اجتماعی ، حقوق روزنامه نگار، نظریه های ارتباطات، جامعه شناسی، اقتصاد، سیاست و روانشناسی را درس داده می شود تا با ابعاد متفاوت جامعه به درستی آشنا شوند. حتی تهیه خبر از یك حادثه نیز باید در بستر اجتماعی دیده شود. با اطمینان می توان گفت كه ایران به لحاظ محتوای دروس ارتباطات از روندهای جهانی عقب نیست اما به لحاظ آزادی عمل، برخورداری از زیرساخت و تكنولوژی های لازم ، ارتباط با سازمان ها و آزادی تعامل با جامعه كمبود وجود دارد.

** ایرنا: دانشكده علوم ارتباطات چگونه از دانشگاه علوم اجتماعی جدا شد؟

**فرقانی: بزرگترین آرزو و آرمان تمامی استادان ارتباطات مستقل شدن دوباره دانشكده علوم ارتباطات از علوم اجتماعی بود. از اوایل دهه 80 تلاش ها برای استقلال دانشكده منسجم تراز پیش شد، برای راه اندازی یك دانشكده باید حداقل سه رشته در مقطع لیسانس وجود داشته باشد اما در آن زمان ما تنها دو رشته روزنامه نگاری و روابط عمومی را در دانشگاه تدریس می شد.

بنابراین مطالعات لازم برای تأسیس رشته مطالعات ارتباطی آغاز شد و در نهایت در سال 81 نجفقلی حبیبی رئیس وقت دانشگاه علامه طباطبایی به من حكمی برای راه اندازی دانشكده ارتباطات داد و از آن تاریخ تلاش ها برای تأسیس رشته های جدید تا سال 83 جدی تر از گذشته ادامه یافت.
تأسیس رشته جدید، تبدیل گرایشات روزنامه نگاری و روابط عمومی به رشته وهمچنین درخواست راه اندازی دانشكده ارتباطات به وزارت علوم رفت و در شهریور 83 وزارت علوم با این درخواست ها موافقت كرد. با تلاش های بسیار و گذشت مدت زمانی ساختمان هایی مناسب برای انتقال دانشجویان پیدا شد.

در آذر 83 به پیشنهاد رئیس دانشگاه علامه بزرگداشت علمی برای مرحوم معتمدنژاد تدارك دیده شد كه از حیث جمعیت و استقبال عمومی همایشی بی نظیرمحسوب می شد كه وزرای ارشاد و علوم نیز در این مراسم شركت كردند. این همایش در واقع مراسم افتتاح نمادین دانشكده علوم ارتباطات نیز محسوب می شد. در همان سمینار رئیس دانشگاه حكم ریاست دانشكده ارتباطات را نیز به من داد، یعنی علاوه بر ریاست دانشگاه علوم اجتماعی، ارتباطات را هم اضافه كرد. در سال 93 با تغییر دولت و ریاست دانشگاه، حسین سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی، در اولین همایش سالگرد مرحوم معتمدنژاد با جدیت عزم خود را برای راه اندازی دانشكده علوم ارتباطات اعلام كرد. در زمستان 93 رئیس دانشگاه علامه مسئولیت راه اندازی دانشكده را به بنده محول كرد، ساختمانی كه قرار بود و در تابستان 94 توانستیم در ساختمان جدید مستقر و برای مهرماه آماده شویم.

**ایرنا: دانشكده ارتباطات پس از استقلال خود چه فعالیت هایی انجام داده است؟

**فرقانی: اتفاقات خوبی در 3 سال استقلال دانشكده رخ داده است، فضای 6 هزار و 500 متر مربعی با هزار و 200 دانشجو در اختیار دانشكده قرار گرفت كه از استانداردهای جهانی هم بالاتر است و در نوع خود یك نمونه محسوب می شود. راه اندازی خبرگزاری «عطنا» برای گذراندن دوره های كارآموزی برای دانشجویان، ایجاد استودیو صدا و تصویر و راه اندازی دو سایت كامیپوتری بزرگ با ظرفیت حداقل 32 نفر همزمان از جمله امكاناتی است كه در سه سال گذشته در اختیار دانشجویان قرار گرفت.از سوی دیگر برای اولین بار كرسی ارتباطات فناوری یونسكو در این دانشكده ایجاد شد كه یكی از بزرگترین افتخارات ملی كشور است چراكه تمامی كشورهای منطقه ذیل این كرسی باید فعالیت كنند.
در سه سال گذشته دانشكده ارتباطات مجله علمی پژوهشی را راه اندازی كرد كه از همان شماره اول رتبه علمی - پژوهشی را بدست آورد.

**9491**1601**