«نماد»، عنوان اختصاري طرحي با نام «نظام مراقبت اجتماعي دانش‌آموزان» است كه در سال 1394، در قالب ائتلاف 9 دستگاه و با هدف دستيابي به چارچوب همكاري نظام‌يافته براي مداخله سريع، به‌موقع و موثر در آسيب‌هاي اجتماعي دانش‌آموزان، طراحي و آغاز شد.
در اين طرح، به تمامي راهكارها در دو بُعد مهم «تقويت عوامل محافظت‌كننده» و «كاهش عوامل مخاطره‌آميز» در زمينه‌هاي گوناگون آموزشي، غربالگري، مداخله مختصر، ارجاع، درمان، حمايت‌هاي رواني، مددكاري اجتماعي، معاضدت‌هاي انتظامي و قضايي، به همراه كوشش براي پيشگيري‌هاي وضعي، توجه شده است.
مطابق برنامه زمان‌بندي طرح، مقرر شده است كه تا سال 1400، اين طرح در تمام مدارس كشور مستقر شود و به اين ترتيب، با استقرار آن، ضمن اين‌كه همكاري بين دستگاه‌ها از طريق يك سامانه جامع نرم‌افزاري، نظام‌يافته و هوشمند است، مي‌توان اميدوار بود كه ميزان آمادگي كشور براي واكنش سريع در فوريت‌هاي اجتماعي دانش‌آموزان، افزايش يافته و تقويت مي‌شود.
اجراي طرح نماد به صورت پايلوت در مدارس ناحيه يك زنجان
به گفته ذبيح‌اله تاراسي، معاون تربيت بدني و سلامت آموزش و پرورش استان طرح نماد در حال حاضر در زنجان نيز به صورت پايلوت در تمامي مدارس شهري و روستايي ناحيه يك براي 33 هزار دانش‌آموز از مهرماه امسال تا شهريور ماه سال آينده برگزار مي‌شود كه از ابتداي اجراي طرح تاكنون 4 هزار و 890 ساعت جلسه آموزشي در 163 آموزشگاه شهري و روستايي براي دانش‌آموزان، اوليا و معلمان برگزار شده است.
معاون تربيت بدني و سلامت آموزش و پرورش استان سرانه هر دانش‌آموز در طرح نماد را 47 هزار و 250 هزار تومان طبق دستورالعمل ملي عنوان كرد و افزود: در مجموع يك ميليارد و 559 ميليون و 250 هزار تومان براي اجراي اين طرح مورد نياز است كه تاكنون از اين ميزان مبلغ 110 ميليون تومان از محل اعتبارات وزارت كشور و 165 ميليون تومان نيز از محل اعتبارات وزارت آموزش و پرورش تخصيص داده شده است و براي اجراي صد درصدي آن با كسري بودجه مواجهيم.
معلمان پرورشي در اجراي طرح دخيل نيستند
با وجود اين‌كه اين طرح به گفته تاراسي در فاز نخست در زنجان به اتمام رسيده و در آغاز فاز دوم طرح قرار دارند با انتقاداتي از سوي برخي از نهادها همراه بوده است كه از جمله آن استفاده از معلمان پرورشي كه آموزش لازم را براي اجراي اين طرح فرا نگرفته‌اند، بود كه در پيگيري صداي زنجان از رئيس اداره مراقبت در برابر آسيب‌هاي اجتماعي اداره‌كل آموزش و پرورش استان در زمينه اين انتقادات وارده بر طرح اين‌گونه عنوان شد: « به هيچ عنوان معلمان پرورشي دخالتي در اجراي طرح نماد ندارند و مطرح شدن اين مباحث به هيچ عنوان مطابق با واقعيت نيست چرا كه طرح مذكور با 120 مشاور ارشد و درجه يك با مدرك فوق ليسانس و دكتري به همراه مديران مدارس طرح را از بعد خدمات مشاوره، ارجاع، آموزش‌ها و پيگيري طرح نماد به پيش مي‌برند، اين مشاوران در طول سه روز با حضور اساتيد كشوري آموزش‌هاي لازم را در خصوص نحوه غربالگري‌ها، آشنايي با سامانه نماد و آموزش‌هايي كه در مدارس داده مي‌شود، دريافت كرده‌اند.»
تاكنون 60 دانش‌آموز در طرح نماد از طريق ارجاع به دستگاه‌هاي مختلف خدمات دريافت كرده‌اند
به گفته عباس غياثي طرح نماد به صورت كاملاً محرمانه و داخلي در مدارس اجرايي مي‌شود هر چند در فاز مداخلاتي در صورتي كه مشكل دانش‌آموز در مدرسه و توسط مشاوران برطرف نشود به دستگاه‌هاي عضو ائتلاف همانند علوم پزشكي، كميته امداد، بهزيستي، ناجا، دادگستري و غيره ارجاع داده مي‌شوند، هر چند اقدامات مداخلاتي منوط به اتمام طرح‌هاي غربالگري نبوده و در صورت اورژانسي بودن مشكل دانش‌آموز به دستگاه‌هاي مرتبط ارجاع داده مي‌شوند كه تاكنون 60 دانش‌آموز از طريق ارجاع خدمات لازم را دريافت كرده‌اند.
وي با بيان اين‌كه اعتبارات لازم براي اجراي طرح نماد از دو كانال وزارت كشور و آموزش و پرورش تأمين مي‌شود كه بر همين اساس قرار بود 80 درصد اعتبار طرح از سوي وزارت كشور تخصيص داده شود كه متأسفانه تاكنون فقط اعتبار مرحله اول را دريافت كرديم و با وجود اين‌كه براي اجراي مرحله دوم هنوز اعتباري تخصيص داده نشده است طرح متوقف نشده و ادامه دارد چرا كه نمي‌توانيم كار را متوقف كنيم ولي با پيگيري‌هاي انجام شده اميدواريم اين اعتبارات از طريق استانداري اختصاص يابد.
فعلاً مرحله نخست نماد مورد تأييد استانداري قرار نگرفته است
گفتني است، در زمينه اختصاص نيافتن اعتبار مرحله دوم طرح نماد، مديركل دفتر امور اجتماعي و فرهنگي استانداري زنجان در جلسه شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان كه به نحوه اجراي طرح نماد و نتايج آن پرداخته شد دليل آن را اين‌گونه عنوان كرد كه ناظر طرح مذكور دفتر امور اجتماعي استانداري تعيين شده است از همين رو با توجه به بررسي‌هاي انجام شده طرح نماد به شكل مقرر و پيش‌بيني شده در استان در حال اجرا نيست و در مدارس اين طرح بيشتر به معلمان پرورشي محول شده است كه نه آموزش‌هاي لازم را دريافت كردند نه تخصص مورد نياز را دارند.
مسيح‌الله سلطاني با تأكيد بر اين‌كه تعهد وزارت كشور براي طرح نماد 340 ميليون تومان است كه 50 درصد آن تخصيص داده شده است، يادآور شد: با بررسي‌هاي انجام شده، مرحله نخست اجراي طرح نماد مورد تأييد قرار نگرفته تا اعتبار مرحله دوم نيز پرداخت شود.
معاون تربيت بدني و سلامت آموزش و پرورش استان در ادامه سوال صداي زنجان در زمينه انتقاد صفياري، مديركل سازمان تبليغات اسلامي نيز در جلسه مذكور بر« نحوه اجراي طرح و ضرورت ايجاد زيرساخت‌هاي لازم پيش از اجرا و نيز جلوگيري از ورود شتاب‌زده به اين گونه مباحث كه نتيجه‌اي جز سلب اعتماد والدين و دانش‌آموزان از مدرسه را ندارد و از سوي ديگر محرمانگي موجود در اطلاعات دانش‌آموزان و غيره سبب نگراني جامعه هدف طرح مي‌شود چون سرانجام اطلاعات كسب شده مشخص نيست» و نيز نگراني برخي از اوليا و دانش‌آموزان در اين زمينه اين‌گونه عنوان كرد:« سرانجام اطلاعات كسب شده اگر براي سازمان تبليغات مشخص نباشد براي ما كه اجراكننده طرح هستيم كاملاً مشخص است چرا كه همه مراحل طرح نماد و نحوه اجراي آن توسط اتاق فكري شامل متخصصان و روانشناسان مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و تمامي جوانب آن به چالش كشيده شده است.»
تاريخ انقضاي اطلاعات محرمانه دانش‌آموزان در طرح نماد يك ساله است
اين مسئول با تأكيد بر اين‌كه حساس بودن موضوع را كاملاً قبول داريم و اين‌كه محرمانگي اطلاعات بايد مورد توجه قرار گيرد همانند سامانه سيب كه توسط علوم پزشكي ايجاد شده است و افرادي كه نياز به مشاهده اين اطلاعات دارند با پسوردهايي به آن دست‌رسي پيدا مي‌كنند و قابل رويت براي همگان نيست، يادآور شد: « ما از بابت اين‌كه اين اطلاعات به بيرون درج پيدا كند به هيچ عنوان نگران نيستيم چرا كه اين امر امكان‌پذير نيست چرا كه سامانه داخلي وزارت آموزش و پرورش بوده و قرار است افرادي كه فقط در اين حوزه فعاليت دارند اطلاعات را مشاهده كنند و آن هم صرفاً براي ارائه خدمات به دانش‌آموزان است.»
وي با اشاره به اين‌كه سامانه طرح نماد به گونه‌اي طراحي شده كه بعد از اتمام خدمات ارائه شده به فرد پس از يك سال تحصيلي تمامي اطلاعات به صورت خودكار از سامانه پاك مي‌شود و به هيچ عنوان كسي امكان مشاهده اين اطلاعات را ندارد، بيان كرد: در صورت تداوم مشكل يك دانش‌آموز مجدداً در سال تحصيلي بعد آموزش‌ها به صورت مستمر از سر گرفته شده و غربالگري و مداخلات لازم صورت مي‌گيرد.
غياثي با بيان اين‌كه پيش از اين نيز نظير اين فعاليت‌ها به صورت دستي انجام مي‌شد ولي به گستردگي طرح نماد نبود، خاطرنشان كرد: در اين روش‌هاي دستي نيز پس از گذشت يك سال تحصيلي تمامي پرونده‌ها توسط حراست امحاء مي‌شد.
مهم‌ترين چالش در اجراي طرح نماد، عدم همكاري برخي از والدين و نيز دستگاه‌هاي عضو ائتلاف است
در ادامه اين گفت‌وگو، معاون تربيت بدني و سلامت آموزش و پرورش استان در پاسخ به صداي زنجان مبني بر چالش‌هاي مطرح در مرحله نخست اجراي طرح نماد در مدارس ناحيه يك استان بيان كرد: به طور يقين هر طرحي در ابتداي اجراي با مشكلات فراواني مواجه مي‌شود ولي تمامي تلاش مسئولان از استاندار تا دستگاه‌هاي مرتبط و نيز مدارس بر اين است كه در مرحله نخست اجراي طرح با شكست مواجه نشويم ولي با اين حال يكي از مهم‌ترين مشكلات مقاومت برخي از اوليا و عدم همكاري آنان در طرح مذكور است كه نياز به برنامه‌هاي فرهنگي و آگاه‌سازي است تا بدانند آموزش‌هاي ارائه شده صرفاً به صلاح دانش‌آموزشان است.
وي با اشاره به اين‌كه در سال‌هاي گذشته به دليل عدم علاقه و رغبت والدين دانش‌آموزان و ترس آنان از برچسب زني، مشكلات فرزندانشان را نمي‌پذيرفتند ولي در حال حاضر با برنامه‌هاي آموزشي ارائه شده در طول 10 جلسه اين موانع كم‌رنگ شده ولي همچنان درصدي از اوليا دانش‌آموزان مقاومت كرده و در جلسات شركت نمي‌كنند و حتي فرم‌هاي غربالگري كه نياز به تكميل آن از سوي اولياء است مورد توجه آنان قرار نمي‌گيرد، تصريح كرد: از آنجايي كه طرح نماد در مرحله پايلوت قرار داشته اين مشكلات طبيعي بوده و اميدواريم به مرور زمان اين فرهنگ‌سازي در بين والدين گسترده شود.
غياثي ديگر چالش مطرح در اجراي مرحله نخست طرح نماد را همكاري كم‌رنگ دستگاه‌هاي عضو ائتلاف عنوان كرد و گفت: از آنجايي كه كمتر فعاليت‌هاي مشاركتي توسط دستگاه‌ها انجام شده از همين رو برخي از آنان بر اين باورند كه كار خود را رها كرده و كار آموزش و پرورش را انجام مي‌دهند كه اين مشكل نيز در طول دو سه ماه گذشته با برگزاري جلسات متعدد نيز اين مسائل برطرف شده است.
زنجان، استان پيش‌رو در اجراي طرح نماد
وي با اشاره به اين‌كه چالش ديگر موضوع كمبود اعتبارات براي اجراي اين طرح است چرا كه در صورت عدم اختصاص اعتبار به اين بخش، طرح آنگونه كه بايد اجرايي نمي‌شود، يادآور شد: زنجان يكي از استان‌هاي پيش‌رو كشور در اجراي نماد است
اين مسئول در ادامه به شرح كليات روند اجراي طرح نماد اشاره كرد و گفت: «نماد»، عنوان اختصاري طرحي با نام « نظام مراقبت اجتماعي دانش‌آموزان » است، منظور از نظام مراقبت اجتماعي دانش‌آموزان، مجموعه‌اي نظام‌يافته از خدمات و برنامه‌ها شامل غربالگري، آموزش، توانمندسازي و حمايت‌هاي رواني ـ اجتماعي، به منظور مراقبت دانش‌آموزان در برابر رفتارهاي پرخطر، آسيب‌هاي اجتماعي و جرائم از طريق مداخله به‌موقع و موثر است.
غياثي معتقد است چارچوب اين ائتلاف با تأكيد بر سه محور شناسايي، آموزش و مداخله طراحي شده است كه هر يك شامل فعاليت‌هايي از قبيل شناسايي و غربالگري در مدارس كه از طريق شواهد ميداني، آزمون‌هاي استاندارد رواني، آزمون‌هاي خطرپذيري، شواهد كلينيكي و چك ليست‌ها نيز استفاده مي‌شود.
اين مسئول با اشاره به اين‌كه آموزش‌هاي رشد مدار شامل آموزش و توانمندسازي معلمان و والدين، توليد برنامه درسي پيشگيري مربوط به هر دوره تحصيلي و منابع كمك آموزشي آن، برگزاري و اجراي دوره‌هاي آموزشي رشد مدار پيشگيري، اجراي فعاليت‌هاي مكمل و ترويجي از ديگر موارد تأكيد شده در اين طرح است، تصريح كرد: مداخلات وضعي و رواني ـ اجتماعي شامل اقدامات مداخله‌اي براي كاهش عوامل مخاطره‌آميز(از جمله اقدامات انتظامي و مناسب‌سازي فضاها)، برگزاري جلسات و دوره‌هاي آموزشي براي خانواده‌ها بويژه مواردي كه نياز به توجه دارند، خدمات و حمايت‌هاي رواني ـ اجتماعي، خدمات مددكاري به خانواده‌ها، حمايت حقوقي و مالي مورد نياز، مشاوره‌هاي خانوادگي و فردي، حمايت‌هاي تحصيلي، درمان و بازتواني نيز در طرح نماد مورد توجه قرار گرفته است.
رئيس اداره مراقبت در برابر آسيب‌هاي اجتماعي اداره‌كل آموزش و پرورش استان ضمن تأكيد بر چهار بخش مهم عنوان شده در طرح مذكور از قبيل غربالگري، آموزش‌هاي ارتقايي ، سامانه ارجاع و ارائه خدمت به توضيح اقدامات انجام شده در بخش غربالگري پرداخت و خاطرنشان كرد: در اين بخش علاوه بر پرسشنامه‌ها و ابزارهاي غربالگري، راهنماهايي نيز براي نحوه استفاده و پياده‌سازي پرسشنامه‌ها و ابزارهاي غربالگري، تهيه و تدوين شده است، اين راهنماها شامل پرسشنامه‌هايي در دو محور «غربالگري اختلالات رواني و رفتاري» و «غربالگري رفتارهاي پرخطر» تهيه و تدوين شده است كه به تفكيك سه دوره تحصيلي و نيز تفكيك جنسيت است.
به گفته اين مسئول در بخش آموزش نيز راهنماهايي براي دانش‌آموزان، والدين و كاركنان مدارس با هدف استفاده در آموزش‌هاي ارتقايي تهيه شده است به طوري كه اين راهنماها در زمينه مهارت‌هاي خودمراقبتي و در موضوعاتي چون خودآگاهي، توكل، اعتماد به نفس، بخشايشگري، صبر، مديريت احساسات، كنترل استرس، مديريت خود و تنظيم شناختي هيجانات، به‌صورت جداگانه براي والدين، كاركنان و دانش‌آموزان تدوين شده است.
غياثي در توضيح اقدامات انجام شده در بخش سامانه الكترونيك ارجاع نيز اين‌گونه عنوان كرد: سامانه طرح با نام سامانه جامع نظام مراقبت اجتماعي از دانش‌آموزان، طراحي و راه‌اندازي شده است، در اين سامانه تمام عمليات شبكه‌سازي مراكز ارائه خدمت، انجام غربالگري، آموزش‌هاي ارتقايي و نيز ارجاع براي مداخلات تخصصي و مددكاري، يكپارچه شده و به صورت نرم‌افزاري، هدايت و پيگيري مي‌شود.
وي در ادامه خاطرنشان كرد: بخش مداخله و ارائه خدمت نيز به عنوان بخش پاياني اين طرح مد نظر قرار گرفته است كه در آن راهنماهاي ارائه خدمت ، در دو بخش از جمله « راهنماي مداخلات روانشناختي» شامل اختلالات رواني و رفتاري و اختلالات مرتبط با رفتارهاي پرخطر و نيز « راهنماي خدمات مددكاري و حمايت‌هاي اجتماعي» پيش‌بيني و تدوين شده است.
اين مسئول در پايان متذكر شد: از جمله موارد اورژانسي كه در طرح نماد دانش‌آموز مورد غربالگري قرار گرفته مي‌شود فرار از منزل، غيبت مكرر و طولاني از مدرسه، بي‌سرپناهي، اعتياد به مواد و الكل در دانش‌آموز، بيماري جدي و آسيب‌زننده نيازمند اقدام فوري، ترويج بزهكاري و رفتار جنسي، خودكشي و خودآزاري جسمي و سوء تغذيه شديد ناشي از فقر شديد است.
منبع : الهام احمدي روزنامه صداي زنجان
3216/6085
گزارش صداي زنجان از اجراي طرح «نظام مراقبت اجتماعي دانش‌آموزان» در استان و نگراني‌ها درباره سرانجام اطلاعات محرمانه دانش‌آموزان
