وقتي حرف از هوافضا به ميان مي‌آيد ناخواسته سرنوشت ميمون‌هاي فضانورد، زمان پرتاب فضانورد ايراني و... به ذهن خطور مي‌كند، اگر علاقه‌مند هستيد بدانيد آيا تا سال 1400 ايران موفق به اعزام انسان به فضا مي‌شود يا اينكه سرنوشت ميمون‌هاي فضانورد به كجا ختم شد با گفت‌و‌گوي روزنامه ايران با «فتح‌الله‌امي» رئيس پژوهشگاه هوا و فضا همراه شويد.
** شايعات بسياري پيرامون ميمون‌هاي اعزام شده به فضا وجود دارد، به‌عنوان رياست پژوهشگاه هوافضا مي‌توانيد به خوانندگان ما در خصوص سرنوشت ميمون‌هاي فضانورد توضيحي ارائه دهيد؟
ما سه بار ميمون به فضا پرتاب كرديم كه دو تا از اين پرتاب‌ها موفق و ديگري ناموفق بود و در يكي از پرتاب‌ها ميمون زنده به زمين بازنگشت و در پرتاب آخر يعني هشتمين پرتاب موجود زنده به فضا دو ميمون به‌نام‌هاي «پيشگام» و «نوگام» با فضا پيماهاي پيشگام و پژوهش به فضا پرتاب شدند و به سلامت به زمين بازگشتند. اين دو اكنون صاحب نوزاد شده‌اند و فرزند آنها «فرگام» نام دارد و هر سه در مؤسسه رويان نگهداري مي‌شوند تا در پرتاب‌هاي بعدي از آنها استفاده شود.
** روند اعزام موجود زنده به فضا در حال حاضر در چه مرحله‌اي است و پژوهشگاه در اين زمينه چه اقدام‌هايي انجام داده و چه برنامه‌هايي در دست اقدام دارد؟
ما اعزام به فضا را از موجود زنده سلولي آغاز كرديم و با 8 مرحله پرتاب به ميمون رسيديم و بايد پرتاب‌هاي ديگري نيز انجام دهيم. پرتاب‌هاي موجود زنده به فضا بايد در ارتفاع‌هاي 120، 150 و 250 كيلومتري زمين 7 بار تكرار شود و برنامه ما اين است كه با تكرار تست‌هاي پرتاب موجود زنده در مدار 250 كيلومتري زمين كه به اولين اربيت زمين (مدار زمين كه به مدار پاركينگ نيز معروف است) قرار گرفته و زنده به زمين بازگردد. برنامه ما اين است ميمون‌ها 5 بار ديگر به‌عنوان موجود زنده به فضا پرتاب شوند و زنده به زمين بازگردند تا بتوانيم انسان را به فضا پرتاب كنيم.
** آيا اين خبر صحت دارد كه كشورمان بزودي فضانورد به فضا اعزام خواهد كرد؟
بله. اعزام انسان به فضا در سند هوافضا آمده است و ما بايد آن را تا سال 1404 محقق كنيم. در بند سه فصل 5 سند هوافضا آمده است: «انجام مأموريت فضايي سرنشين دار و قرار دادن انسان در مدار عملياتي شود.» در همين راستا همان‌طور كه گفتم تاكنون 8 پرتاب انجام داده‌ايم. پرتاب اول با يك سلول زنده آغاز شد و تا ارتفاع 120كيلومتري مدار زمين رفت و بعد از آن هم حيوانات ديگري مانند موش و لاك پشت و... به فضا پرتاب شدند و بعد نوبت به ميمون رسيد. بعد از موفقيت‌آميز بودن پرتاب‌هاي ميمون‌ها انسان نيز به فضا پرتاب خواهد شد.
** روند اعزام فضانورد به چه صورتي است و شامل چه گزينش‌هايي خواهد بود؟
اكنون ما در حال تربيت فضانورد هستيم. فضانوردان از بين خلبانان داوطلب (كه حداقل سه هزار ساعت پرواز كرده باشند تا بتوانند سفينه را كنترل كرده و به زمين برگردند) انتخاب مي‌شوند تا بعد از آموزش و تست‌هاي زير مداري بتوانيم تا سال 1404 فضانورد به فضا پرتاب كنيم.
** به چه دليلي كشور ما به‌دنبال اعزام فضانورد به فضا است و اين پروژه چه دستاوردهايي براي كشور به همراه خواهد داشت؟
اكنون كشورهاي روسيه، امريكا، چين، اروپا، ژاپن و هند روي پرتاب انسان به فضا كار مي‌كنند و با سرمايه‌گذاري مشترك ايستگاه بين‌المللي در فضا قرار داده‌اند و هم‌اكنون ده‌ها نفر در حال انجام فعاليت‌هاي پژوهشي براي زيست بهتر بشر هستند. به طوري كه اخيراً در فضا با پرينتر سه بعدي كليه انسان را توليد كرده‌اند و ديگر نيازي به خريد و فروش كليه نيست. چون شرايط فضا خاص است آزمايش هايي كه امكان انجام آنها در زمين نيست مي‌توان در فضا انجام داد به همين دليل ما نيز بايد فضانورد به فضا پرتاب كنيم.
** ايران در حال حاضر در حوزه هوا فضا داراي چه رتبه‌اي است؟
ايران در رشته «پرتاب ماهواره» در منطقه رتبه اول را دارد و در ديگر بخش‌ها همچون پايگاه‌هاي فضايي، فضاپيما، محموله و پرتاب در جهان رتبه دهم و در منطقه آسياي ميانه رتبه چهارم را دارد. گفتني است در سند هوافضا آمده است كه كشور بايد تا سال 1400 رتبه اول منطقه در تسخير فضا در هر 4 بخش را به دست آورد.
** آيا تغيير دولت‌ها در روند علمي پروژه‌هاي هوافضا تأثير دارد؟
تغيير دولت‌ها روي روند علمي پروژه‌ها تأثير ندارد بلكه اين اعتبار تخصيص يافته است كه مي‌تواند تأثير مستقيم روي كارهاي ما داشته باشد مثلاً يك سال براي پژوهشگاه اعتبار خوبي در نظر مي‌گيرند به همين علت كارها خيلي خوب پيش مي‌رود اما سال بعد اعتبار كاهش پيدا مي‌كند به‌همين علت از سرعت تحقيقات ما كاسته مي‌شود.
** منتقدان بر اين اعتقاد هستند پرتاب ناموفق ماهواره «پيام» يك شكست محسوب مي‌شود، آيا شما با اين موضوع موافقيد؟
ماهواره پيام شكست نخورد، چرا كه در ماهواره پيام ما به 6 موفقيت دست يافتيم و براي دومين بار از ماهواره بر سيمرغ استفاده كرديم. همان‌طور كه گفتم هر كار جديد در عرصه هوافضا حداقل بايد هفت بار تست شود و ما مي‌خواستيم ماهواره بر سيمرغ را براي دومين بار تست كنيم و اين تست با موفقيت انجام شد از سوي ديگر پايگاهي كه قرار بود از آنجا ماهواره پرتاب شود، بايد تست مي‌شد. قبلاً از اين پايگاه موشك‌هايي با تراست حدود 30 تن پرتاب مي‌شد ولي در پرتاب ماهواره پيام تراست 140 تن آزمايش شد و توانست اين ميزان را تحمل كند و اين خود موفقيت ديگري بود. اين فضاپيما داراي موتور دو مرحله‌اي بود. از يك سو موتور مرحله اولش (تفتان) موفقيت‌آميز تست شد. مرحله دوم داراي دو موتور (پروين) جمعاً 7 تني بود كه اين دو موتور هم در اين مرحله روشن شدند بنابراين موفقيت چهارم رقم خورد. از سوي ديگر ماهواره را براي اولين بار به ارتفاع 500 كيلومتري پرتاب كرديم و اين يعني ارتفاعي كه كشور ما ماهواره قرار مي‌داد دو برابر شد و اين موفقيت پنجم محسوب مي‌شود. ماهواره پيام بعد از جدا شدن از ماهواره‌بر، روشن شده و به زمين سيگنال فرستاد و اين نيز موفقيت ششمي بود كه رقم خورد. تنها قسمت شكست در پرتاب ماهواره پيام اين بود كه ماهواره به‌دليل سرعت كم نتوانست در مدار بماند.
** به‌نظر شما در شرايط اقتصادي كشور نياز است كه دوباره به فكر ساخت و پرتاب ماهواره بود؟
از نگاه من نبايد ارتباط مستقيمي بين فعاليت‌هاي فضايي با بودجه و شرايط اقتصادي برقرار كرد چرا كه فناوري فضايي ارزش افزوده بالايي دارد به همين دليل هزينه كردن در اين زمينه سرمايه‌گذاري محسوب مي‌شود. براي ماهواره پيام كه طراحي و ساخت آن 10 سال طول كشيد سالي بيش از يك ميليارد تومان يعني در كل 12 ميليارد تومان و براي پرتاب آن هم به فضا حدود 20 ميليارد تومان هزينه كرده‌ايم كه جمعاً 32 ميليارد تومان مي‌شود. اين عدد در قبال هزينه‌هاي كلاني كه در كشور مي‌شود، رقمي نيست. امريكا در سال 2014، 20 ميليارد دلار در زمينه ماهواره سرمايه‌گذاري كرد و در مقابل حدود 82 ميليارد دلار سود كرد. يعني 4برابر سرمايه‌اي كه هزينه كرده بود درآمدزايي داشت. مهمتر اينكه توانست 238 هزار شغل ايجاد كند بنابراين هر چقدر در اين زمينه سرمايه‌گذاري كنيم سود مي‌بريم. بهترين جا اكنون براي سرمايه‌گذاري كه سود كلاني براي كشورها در بردارد فناوري فضايي است به همين علت كشورها در اين زمينه ورود كرده‌اند.
** در حال حاضر متوليان بسياري در حوزه هوا فضا و ماهواره در حال فعاليت هستند آيا مي‌توان اميد داشت روزي در كشور يك سازمان واحد مانند ناسا شكل بگيرد؟
به اين مسأله توجه داشته باشيد كه در حال حاضر 3 هزار ايراني در ناسا مشغول فعاليت هستند كه نشان دهنده اين است كه اگر ما نيز در ايران يك سازمان واحد فضايي قوي داشته باشيم مي‌توانيم با جذب نيروهاي تحصيلكرده خود چنين سازماني را تشكيل دهيم، چرا كه به غير از افرادي كه در مقطع‌هاي كارشناسي (1809)، كارشناسي ارشد (813) و دكترا (455) در حال تحصيل هستند تاكنون 1449 نفر كارشناس، 2016 نفر كارشناس ارشد و 215 نفر دكترا در اين حوزه فارغ‌التحصيل شده‌اند. ضمن اينكه 100 هزار نفر به‌صورت مستقيم و 400 هزار به‌صورت غيرمستقيم در هوافضا شاغل هستند و تاكنون 2 هزار مورد فناوري طراحي سكوي پرتاب، ناوبري و... در كشور انجام شده است از سوي ديگر بخش خصوصي در زمينه هوافضا ورود داشته تا آنجا كه در حال حاضر 10 شركت خصوصي در اين زمينه مشغول فعاليت است و به نوعي مي‌توان گفت به توسعه اين صنعت مي‌توان بسيار اميدوار بود.
** در چهل سالگي انقلاب هستيم در اين چهل سال كشور در حوزه هوا فضا چه پيشرفت‌هايي داشته است و به‌عنوان رئيس اين پژوهشگاه چشم‌انداز اين حوزه را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
دستاوردهايي كه در اين مدت از سوي متخصصان نصيب كشور ما شده، بسيار زياد است. قبل از انقلاب به جرأت مي‌توان گفت بجز ايستگاه ماهدشت كه اطلاعات ماهواره‌اي را دريافت مي‌كرد، هيچ كاري انجام نشده بود. اگر ما فعاليت هاي فضايي را به چهار بخش پرتاب فضاپيماها از پايگاه‌هاي فضايي، فضاپيماها، پايگاه‌ها و بار مفيد (موجود زنده) تقسيم كنيم در هر 4 بعد بخوبي پيش رفته‌ايم. قبل از انقلاب، هوا فضا يك تكنولوژي پيشرفته‌اي بود كه تنها چند كشور مانند روسيه، امريكا، اروپا (به سرپرستي فرانسه) هند و ژاپن هم در اين زمينه كار مي‌كردند ولي اكنون بالغ بر 10كشور در اين زمينه فعال هستند. ايران بعد از انقلاب به بخش هوافضا ورود كرد و بعد از ورود ما به اين بخش بود كه ديگر كشورهاي منطقه مانند پاكستان، عربستان، امارات و... نيز فعاليت خود را در اين زمينه آغاز كردند. دليل اينكه كشورها به اين حوزه ورود كرده‌اند اين است ديگر بحث هوافضا در زندگي مردم كاربردي شده است. همين ارتباطاتي كه با تلفن همراه ايجاد مي‌شود از طريق هوافضا و ماهواره ها است به همين دليل كشورها تلاش مي‌كنند به جاي اجاره كردن ماهواره‌ها خود به طور مستقل ماهواره داشته باشند و بتوانند كشاورزي، هواشناسي، ناوبري، محيط زيست و... را مديريت كنند.
منبع: روزنامه ايران؛ 1397،11،17
گروه اطلاع رساني **1699**2002
تهران- ايرنا- ايران در رشته «پرتاب ماهواره» در منطقه رتبه اول را دارد و در ديگر بخش‌ها همچون پايگاه‌هاي فضايي، فضاپيما، محموله و پرتاب در جهان رتبه دهم و در منطقه آسياي ميانه رتبه چهارم را دارد.
