اول: آنچه كه در تاریخ درباره 23 نفر آمده، این است: بیست و سه نفر، گروهی از رزمندگان نوجوان ایرانی بودند كه در جریان جنگ ایران و عراق در سال 1361 به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. این گروه كم سن و سال بین 13 تا 17 سال داشتند، اكثراً از تیپ ثارالله كرمان اعزام شده بودند و اردیبهشت 1361 در مرحله مقدماتی عملیات بیت‌المقدس در مناطق مختلف جبهه اسیر شدند.
صدام پس از آگاهی از این موضوع و دیدن گزارش اسارت قوای ایرانی به دلیل شكست در خرمشهر سعی می‌كند از این ماجرا سوءاستفاده و به نفع خود بهره‌برداری تبلیغاتی كند و دستور می‌دهد كه آنها را از بقیه اسرا جدا كنند و به كاخ وی بیاورند.
در دیداری كه این نوجوانان با شخص اول كشور عراق صدام حسین داشتند وی سعی می‌كند تا با ناراحت شدن از این موضوع كه اینها كودكانی بیش نیستند كه به زور به جنگ فرستاده شدند، با آنها احساس همدردی كند و به دختر كوچكش «حلا» می‌گوید كه شاخه گل‌هایی را به آنها بدهد و بعد با آنها عكس یادگاری می‌گیرد و می‌گوید كه به زودی با موافقت كمیته بین‌المللی صلیب سرخ آنها را به ایران برمی‌گرداند.
مطبوعات عراق پس از این ماجرا فیلم‌ها و عكس‌هایی از آنها منتشر می‌كنند و در تیتر روزنامه‌های عراق جمله معروف صدام را می‌نویسند: «كل اطفال العالم اطفالنا» همه بچه‌های دنیا بچه‌های ما هستند. این 23 نفر كه در موضع انفعالی قرار گرفته بودند اعتصاب غذا می‌كنند تا به جمع دیگر اسیران بازگردند. آنها در نهایت پس از اتفاقات زیادی به خواسته خود می‌رسند ولی تا 26 مرداد 1369 در اسارت می‌مانند.
اسیر ایرانی دیگری به نام ملاصالح قاری مترجم صدام در این دیدار بود كه بعدها پس از آزادی به جرم خیانت به ایران از طرف وزارت اطلاعات ایران زندانی و بازجویی شد و نهایتاً با نامه سید علی‌اكبر ابوترابی‌فرد روحانی آزاد شده از اسارت بی گناهی وی اثبات شده و از وی رفع اتهام می‌شود.
دوم: آنچه در فیلمنامه با آن مواجهیم: كتاب آن بیست و سه نفر خاطرات خود نوشت احمد یوسف زاده و كتاب ملا صالح، سرگذشت ملا صالح قاری مترجم اسرا به قلم رضیه غبیشی به انضمام آنچه در بخش نخست این یادداشت آمد همگی پایه اصلی فیلمنامه 23 نفر را تشكیل می دهند.
فیلمنامه ای كه تلاش می كند تا به متون اصلی ذكر شده وفادار باشد و از همین رو داستان با دو راوی در بخشهایی با صدای احمد و در بخشهای دیگر با صدای ملاصالح روایت می شود.
استفاده از شیوه روایی در اثر مهدی جعفری سبب می شود تا فیلم شكل مستند گونه ای پیدا كند كه به جذابیت های محتوایی آن كمك می كند.
اما مساله اینجاست كه اگرچه ملاصالح نیز در برهه ای مترجم گروه 23 نفره نوجوانان بوده چرا خط داستانی درباره او كه به شكل موازی با داستان اصلی روایت می شود اینقدر پر رنگ است؟ این مساله سوالی را در ذهن مخاطب و تماشاگر ایجاد می كند كه وقتی حتی اسم فیلم هم 23 نفر است و موضوع داستان نیز روایتی از اسارت تا آزادی گروه 23 نفر است توجه و تاكید به نقش ملا صالح در پیشبرد داستان چه نقشی دارد؟
جز اینكه بپذیریم حضور ملاصالح و قصه اش هم راستا با قصه اصلی فیلم از روی علاقه شخصی و یا شاید ادای دین نویسنده فیلمنامه به این فرد فداكار صورت گرفته است و بس. فیلمنامه اما نگاه خود را متمركز می كند بر روی كنكاشی به زندگی و رفتارهای این گروه از زمان اسارت تا پذیرفته شدن درخواستشان برای انتقال به اردوگاه اسرا و در این سفر و كنكاش نشان می دهد كه چگونه نوجوانان یاد شده در یك طیِ طریق زیبا دوره نوجوانی را پشت سر گذاشته و «مرد» می شوند.
پرهیز آگاهانه از وضعیت اسرا در اردوگاه ها، ریتم تند و بسیار كوتاه از صحنه درگیری رزمندگان فیلم با سربازان بعثی و بلافاصله به اسارت درآمدن گروه كه معنایش پرهیز از به تصویر كشیدن صحنه های گسترده درگیری و اكشن است، از نكات بارز فیلمنامه 23 نفر به شمار می رود كه اوج آن در صحنه بازجویی نوجوانان توسط مامور عراقی به تصویر كشیده می شود كه به اجبار از آنان می خواهد سن خود را بسیار كمتر از آنچه هست بگویند و همین مساله موقعیت جالبی را می آفریند.
سوم: ساختار و تكنیك اثر: اگر چه فیلم در ساختار خود بیان روایی و لحن مناسبی دارد اما به نظر می رسد در ساختار همچنان با نوعی مستند سینمایی مواجهیم كه هویت خاطره را با خود به همراه داشته و به طور كامل «سینما» نشده است.
دلیل این مساله شاید تجربه و تبحر مهدی جعفری (كارگردانی كه با 23 نفر، دومین فیلم سینمایی خود را تجربه می كند و البته از مدیران خوب فیلمبرداری آثار سینمایی و خود كارگردان تعداد زیادی مستند داستانی است) در حوزه مستندسازی است كه این تجربه و نگاه در تلفیق با تصاویر آرشیوی كه البته وجودشان به شدت برای پیشبرد فیلم ضرورت دارد اثر را از حالت سینمایی خارج ساخته و شكل مستند داستانی به آن داده است.
با این حال اما انتخاب بازیگران گروه 23 نفر كه الحق همگی از پس نقشهای محوله خود برآمده اند و انتخاب بازیگر نقش ملا صالح كه با ظرافت و زیبایی ویژگی های آشكار و پنهان این شخصیت را به نمایش می گذارد از جمله نقاط قوت 23 نفر به حساب می آید. ضرباهنگ مناسب، تصویربرداری منطبق با حس و حال و فضای داستان، از جمله سایر عوامل تاثیرگذار فیلم به شمار می روند.
در مجموع معتقدم جنگ تحمیلی آنچنان ظرفیت های زیادی برای تولیدات سینمایی دارد كه متاسفانه سینمای ایران تاكنون در این زمینه كم كار بوده و ساخت فیلمهایی همچون 23 نفر می تواند علاوه بر یادآوری این ظرفیتها، این نكته مهم را نیز اثبات كند كه می توان با بودجه محدود و جمع و جور هم فیلمی خوش ساخت و ماندگار در عرصه سینمای دفاع مقدس ساخت و به ثبت رساند.
نساء نیكو - عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران
فراهنگ**9246** 1055
تهران- ایرنا- فیلم «23 نفر» با تمركز بر زندگی 23 نوجوان ایرانی اسیر شده در عراق و بررسی رفتارهای این گروه از زمان اسارت تا پذیرفته شدن درخواستشان، یك طیِ طریق زیبا دوره نوجوانی تا جوانی را نشان می دهد تا آنها «مرد» شوند.
