بحران های ناشی از تجاوز به حریم رودخانه مهاباد

به گزارش ایرنا، رودخانه مهاباد از مناطق كوهستانی غرب این شهرستان سرچشمه می گیرد و سپس وارد دریاچه سد مهاباد می شود؛ این رودخانه در ادامه مسیر خود از میان مناطق مسكونی شهر مهاباد عبور می كند و پس از گذشتن از روستاهای دارلك، خورخوره، گردیعقوب و داشخانه و نیز آبیاری باغ ها و زمین‌های كشاورزی سر راه خود از طریق كانال هایی به جنوب دریاچه ارومیه می‌ریزد.
سد مهاباد در دهه 1350 شمسی به سبب كنترل خروجی آب و جلوگیری از سیلاب های فصلی، برروی این رودخانه احداث شد تا آب آن در پشت این سد ذخیره سازی شود تا ضمن كنترل این سیلاب ها از آب آن برای بخش كشاورزی نیز استفاده شود.
رودخانه مهاباد از جمله عوامل اصلی توسعه منطقه‌ وسیعی بوده كه بر روی آن جاری گشته و از دیرباز نقشی حیاتی در بسط و توسعه رونق كشاورزی و شهرنشینی در این منطقه داشته و سد روی آن ضمن تامین آب اراضی كشاورزی، آب شرب شهر 165 هزار نفری مهاباد را نیز عهده دار است.
این رودخانه به علت آنكه از وسط شهر مهاباد می گذرد با زندگی مردم این دیار عجین شده و ساكنان آن خاطره های خوبی از آن دارند و از این رو سرنوشت این رودخانه برای آنان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
این رودخانه در امتداد مسیر خود با احداث پنج دهنه پل بزرگ و كوچك، 2 قسمت شهر مهاباد را بهم وصل می كند ضمن آنكه در حاشیه این رودخانه بوستان های مختلفی نیز احداث شده است.
اجرای طرح های عمرانی مختلف، تعریض خیابان ها و فضاهای سبز، واحدهای مسكونی متعدد، بوستان ها و حتی واحدهای تجاری بزرگ در حاشیه و حریم رودخانه مهاباد موجب شده تا گلوگاه های آن هر روز تنگ تر از میزان تعیین شده باشد به طوری كه در برخی نقاط عرض رودخانه به كمتر از 10 متر رسیده است.
این رودخانه پس از طی مسیری پرپیچ و خم و طی مسافت سه تا چهار كیلومتری از قسمت شمالی شهر خارج می شود.
هر چند احداث بوستان ها و مكان های برای استراحت و اسكان مهمانان و مسافران، حاشیه رودخانه مهاباد را به یكی از جاذبه های گردشگری این شهر تبدیل كرده و زیبایی خاصی به این شهر بخشیده اما كاهش حریم و بستر رودخانه مهاباد، باعث بروز نگرانی هایی در بین شهروندان و به ویژه اعضای انجمن های زیست محیطی این شهرستان شده است.
شهرنشینی در مهاباد نسبت به سایر اشكال تغییر كاربری زمین، تاكنون بیشترین تأثیرات عمیق و غیرقابل برگشت را در سیستم رودخانه مهاباد داشته و در دهه های اخیر سرعت شهرنشینی بیش از هر زمان دیگری بوده است و در نتیجه، تجاوز و تصرف حریم این رودخانه نیز با همین سرعت ادامه پیدا كرد.
كوتاهی سازمان ها و دستگاه های مسوول در چند سال گذشته نیز روند ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه ها را افزایش داده و این مساله موجب به مخاطره افتادن جان ساكنان این شهر شده است.
بر اساس قانون ساخت و ساز در حریم رودها غیرقانونی بوده و هرچه سریع‌تر باید تخریب شود؛ شاید مالكان اینگونه ساختمان ها از این موضوع مكدر شوند اما باید توجه كرد تجربه ناگوار سیل در نقاط مختلف كشور نشان داده كه جان و مال ساكنان اینگونه ساختمان ها به شدت در خطر است.
خبرگزاری ایرنا دفتر مهاباد برای بررسی این موضوع و عواقب ناشی از تنگ تر شدن آبراه رودخانه مهاباد میزگردی را با حضور كارشناسان حوزه های مختلف و معتمدان این شهر برگزار كرد؛ در این میزگرد كامران علیزاده آذر شهردار مهاباد، خشایار صنعتی معاون برنامه ریزی فرماندار مهاباد، صدیق رنجبر رییس اداره ثبت اسناد و املاك، خالد رحمانی رییس بهره برداری و نگهداری سد مهاباد، آزاد آرام كارشناس رودخانه و سواحل مدیریت منابع آب مهاباد، جمال الدین خالدی مدیرعامل تعاونی محیط زیست مهاباد و دكتر جعفر ابریشمی از معتمدان و فعالان زیست محیطی این شهرستان حضور داشتند.
حامد حیدری، رییس شورای اسلامی شهر مهاباد نیز جزء دعوت شدگان به این میزگرد بود كه با وجود هماهنگی های انجام شده، برای شركت در میزگرد در خبرگزاری ایرنا حضور نیافت.

**حصاركشی توهین به رودخانه است
رییس نخستین دوره شورای اسلامی شهر مهاباد و از معتمدان این شهرستان گفت: با رودخانه باید مانند یك موجود زنده رفتار شود و هدایت كردن جریان آب رودخانه در پشت دیوارهای سنگی و دست ساخته توهین به رودخانه است.
جعفر ابریشمی افزود: در تمام دنیا، از رودخانه هایی كه در مناطق مسكونی عبور می كنند به عنوان پتانسیل و جاذبه گردشگری استفاده می كنند و اجازه می دهند كه رودخانه در حریم و بستر خود به صورت آزاد جریان داشته باشد.
وی اضافه كرد: طبق استانداردها، فاضلاب را باید در داخل كانال و دیوارهای محصور قرار داد و برعكس باید از رودخانه ها با مهربانی و به زیبایی پذیرایی كرد و لازمه این امر، انتخاب مسوولانی است كه با مساله آب و جریان های آن آشنایی داشته باشند.
مدیرعامل تعاونی حفظ محیط زیست مهاباد نیز گفت: مسوولان بر روند تغییرات ایجاد شده در حریم و بستر رودخانه در گذر زمان چشم پوشی كرده اند و اجازه ساخت و ساز به اشخاص حقوقی در بستر رودخانه به هر بهانه ای داده شده است.
جمال الدین خالدی افزود: زمین خواران با استفاده از رانت های مدیریتی اهداف شخصی خود را بر منافع عموم ترجیح داده اند و شرایط موجود ماحصل كوتاهی مسوولان در انجام مفاد قانونی رعایت حریم و بستر رودخانه طبق قانون است.
وی ادامه داد: هم اكنون در 12 نقطه مسیر رودخانه مهاباد فاضلاب شهری به داخل آن وارد می شود و همین امر در چند سال گذشته موجب بیماری و تلف شدن تعداد زیادی لك لك های مهاجر به حاشیه این رودخانه شده بود.
خالدی اظهار داشت: تغییرات در مسیر رودخانه نیز به دلیل ساخت و ساز از دیگر عوامل تهدید شهروندان است چون در مواقع بارش های سیلابی و رهاسازی آب سد مهاباد، موجب بالا آمدن آب و نفوذ آن به داخل خانه ها و سایر ابنیه مسیر رودخانه شهر خواهد شد.

** كاهش ظرفیت رودخانه مهاباد به یك پنجم
كارشناس رودخانه و سواحل مدیریت منابع آب مهاباد گفت: طبق دبی 25 ساله، رودخانه مهاباد باید ظرفیت عبور 376 مترمكعب آب در ثانیه را داشته باشد كه هم اكنون این مقدار به 80 متر مكعب نزدیك به یك پنجم كاهش یافته است.
آزاد آرام افزود: آخرین رهاسازی آب با حجم زیاد در سال 1395 و با حجم 116 متر مكعب بود كه در آن در برخی نقاط آب وارد معابر و خیابان ها و حتی بوستان ها شده و مشكلاتی را در سطح شهر در مسیر رودخانه ایجاد كرد.
وی اضافه كرد: لازم است برای افزایش ظرفیت رودخانه در برخی نقاط لایروبی صورت بگیرد و فضای مناسب برای حركت آب ایجاد شود.
وی یادآور شد: در خارج از محدوده شهر نیز در برخی روستاهای حاشیه رودخانه، تعرض به حریم و بستر رودخانه صورت گرفته است و برخی روستاییان در این حریم اقدام به احداث محل نگهداری دام كرده و حتی برای زراعت از آن استفاده می كنند.
آرام گفت: یكی از نكات مهم دیگر نیز وارد شدن رودخانه «یرغو» به رودخانه مهاباد است كه در مواقع بارش باران و سیلابی شدن آن می تواند بر مشكلات این آبراهه بیافزاید.
رییس بهره برداری و نگهداری سد مهاباد نیز گفت: دریچه های این سد در مواقع عادی ظرفیت رهاسازی 400 مترمكعب آب در ثانیه را دارد و در مواقع بحرانی قابلیت سرریز یكهزار و 100 متر مكعب آب در ثانیه را دارد.
خالد رحمانی افزود: طبق استانداردها سد باید تنها حجم مشخصی از آب را ذخیره كند و اگر حجم ورودی آب بر اثر بارش ها بیشتر از استانداردها باشد، بخشی از آب ورودی رهاسازی می شود.
وی یادآور شد: براساس آخرین آمارهای اندازه گیری شده، 157 میلیون مترمكعب آب در پشت سد مهاباد ذخیره شده است كه این مقدار نسبت به مدت مشابه سال گذشته 60 درصد افزایش نشان می دهد.
وی افزود: سد مهاباد دارای 197 میلیون مترمكعب ظرفیت اسمی و 172 میلیون مترمكعب ظرفیت مفید است كه علاوه بر تامین آب شرب شهر، بیش از 12 هزار هكتار از اراضی كشاورزی این شهرستان را نیز زیر پوشش قرار می دهد.

** بحران موجود درك نشد
شهردار مهاباد در این میزگرد گفت: وضعیت فعلی رودخانه مهاباد نتیجه سال ها سوءمدیریت شهری و شهرداری های گذشته و سایر نهادهای دولتی است كه اكنون این نابسامانی وضعیت را برای مواقع بحرانی با مشكل جدی مواجه می كند.
كامران علیزاده آذر ادامه داد: زمین خواری ها و گرفتن سندهای 6 دانگ در حریم و بستر رودخانه در زمان های گذشته صادر شده كه اكنون برخورد و اعمال قانون بر این افراد كه دارای سند هستند غیرممكن است.
وی اضافه كرد: تاكنون ستاد بحران شهرستان مهاباد با این قضیه به عنوان یك بحران جدی نگاه نكرده و گام های اساسی را برای رفع آن برنداشته است.
علیزاده ادامه داد: تعرض به بستر رودخانه مهاباد و كاهش ظرفیت خروجی آب موجب شده تا در مواقع بحرانی بخش زیادی از خانوارهای سطح شهر با خطر سیلاب روبرو شوند كه بر این اساس حفظ جان و مال شهروندان نیاز به هماهنگی و صرف هزینه دارد.
وی یادآور شد: وقوع سیلاب نیز مانند وقوع زلزله غیرقابل پیش بینی است اما می توان قبل از وقوع سیل با اقدامات پیشگیرانه از میزان خسارت های آن كاست.
مدیرعامل تعاونی حفاظت محیط زیست مهاباد نیز گفت: مسوولان و اعضای ستاد بحران شهرستان باید مساله رودخانه مهاباد و احتمال وقوع سیلاب در این منطقه را جدی بگیرند و برای مقابله با آن راهكار عملی داشته باشند.
خالدی تاكید كرد: چنانچه روزی خطر سیلاب حاصل از ظرفیت كم رودخانه متوجه شهروند شود ستاد بحران شهرستان با توجه به آگاهی موضوع باید جوابگوی خسارت های جانی و مالی این موضوع شود.

**حریم و حدود اسناد ملكی قدیمی دقیق نیست
رییس اداره ثبت اسناد و املاك مهاباد گفت: به دلیل نبود ابزار اندازه گیری دقیق در گذشته بسیاری از اسناد قدیمی حریم و حدود دقیقی ندارند و تنها موقعیت آن و منتهی شدن به املاك همجوار تعیین شده است.
صدیق رنجبر افزود: برخی از مالكان از این مساله سوءاستفاده كرده و در بسیاری از موارد مازاد بر ملك خود، در املاك عمومی پیشروی می كنند.
وی یادآور شد: كارشناسان و بازرسان ارگان های مختلف در هنگام تجاوز این افراد به املاك عمومی به بیان شفاهی مالكان مبنی بر داشتن سند ثبتی اكتفا نكنند.
وی در خصوص ثبت برخی املاك كه در گذشته جزو حریم رودخانه بودند، اظهار داشت: ملاك مشاهدات كارشناسان ثبت، احداث دیوارهای حایل رودخانه است و آنها بر اساس آن نظر خود را بیان می كنند.
رنجبر افزود: هر گونه سندی كه منتهی به رودخانه و سایر آبراه ها باشد، نیازمند استعلام از منابع آب، منابع طبیعی و آبخیزداری و سایر ارگان های مرتبط خواهد بود.

** لایروبی رودخانه مهاباد 300 میلیارد ریال هزینه در بردارد
شهردار مهاباد اظهار داشت: هزینه لایروبی بستر رودخانه مهاباد نیازمند حدود 300 میلیارد ریال اعتبار است و به قدری بالا است كه از توان شهرداری خارج و به تنهایی قادر به تامین آن نیست.
علیزاده آذر با اشاره به اینكه حل مشكلات رودخانه و تعرضاتی كه به این بستر شده است نیاز به عزم عمومی و هماهنگی تمام ارگان ها دخیل دارد، بیان كرد: شهرداری با تمام امكانات و توانایی خود آمادگی دارد در راستای لایروبی و ساماندهی مسیر آب رودخانه مهاباد وارد میدان شود.
وی افزود: این نهاد با شناسایی نقاطی از رودخانه مهاباد كه در اولویت قرار دارند می تواند به صورت آزمونه كارهای مقدماتی لایروبی و ساماندهی بستر رودخانه مهاباد را انجام دهد.
شهردار مهاباد با اشاره به اینكه هم اكنون در زمان رها سازی آب سد مهاباد به سمت دریاچه ارومیه قرار داریم، افزود: با اتمام این رهاسازی طی 2 هفته آینده عملیات لایروبی در نقاطی كه در حالت بحرانی قرار دارند انجام خواهد شد و در كنار آن نیز زیباسازی این رودخانه و حفظ جلوه های دیدنی آن در دستور كار قرار می گیرد.
وی یادآور شد: با برنامه ریزی های كه انجام شده در تلاش هستیم با بهبودی شرایط آب و هوایی تغییرات اساسی در مسیر رودخانه مهاباد تا اواخر بهار احساس شود و ترس از كوچك شدن بستر آن در زمان های بحرانی ماننده سیلاب یا رهاسازی آب سد موجب نابودی خانوار و اماكن كه در این مسیر وجود دارد نشویم.

**رجوع به مفاد قانون برای بررسی علت های تعرض به حریم رودخانه
معاون توسعه و برنامه ریزی فرمانداری مهاباد گفت: بررسی مسایل و مشكلات نباید به صورت نقطه ای باشد و حل ریشه ای و عوامل به وجود آمدن آن باید مورد بازرسی و پیگیری قرار گیرد.
خشایار صنعتی افزود: با توجه به مفاد قانون استعلام بستر و حریم رودخانه باید توسعه اداره امور آب نظارت شود و این كنترل در زمان های مختلف به دلیل سومدیریت هم اكنون موجب به وجود آمدن چنین مشكلاتی در بستر رودخانه مهاباد شده است.
وی با اشاره به اینكه حفظ و حراست از جان شهروندان با هیچ چیزی قابل مقایسه نیست، اظهار داشت: جلسات ستاد بحران شهرستان باید فعال تر و كارآمد از قبل تشكیل شود و اقدامات قبل، بعد و حین بحران برنامه ریزی و در جهت آن آمادگی كافی را داشته باشد.
صنعتی افزود: بررسی و مطالعه رودخانه مهاباد و برنامه ریزی جامع برای ساماندهی آن توسط نهادهای مرتبط نیاز است در دستور كار قرار گیرد و برای شروع عملیات اجرایی آن تعیین تكلیف شود.
وی جمع آوری داده ها و نقاط بحرانی، اولین برنامه جامع حل مشكلات رودخانه مهاباد و كاهش ظرفیت آبی آن دانست و عنوان كرد: باتوجه به داده های جمع آوری شده از طریق بازدید میدانی می توان روش های مدل سازی و نوین كه در شهرهای دیگر ایران با موفقیت پیاده شده است استفاده و آن را اجرایی كرد.
معاون توسعه و برنامه ریزی فرمانداری مهاباد یادآور شد: تشكیل كمیته فنی متشكل از اداره امور آب، شهرداری و نماینده دادستانی نیز می تواند موانع موجود در پشبرد اهداف كلی ساماندهی رودخانه مهاباد را هموارتر كند.
تغییر اقلیم كه باعث روی دادن اتفاقات غیرقابل پیش بینی از جمله بارش های سیل آسا می شود، كاهش پوشش های گیاهی و جنگلی مراتع، تغییر كاربری باغ ها و زمین های زراعی اطراف شهرها، سابقه وقوع سیل های بزرگ در منطقه و ... از جمله خطرهای ناشی از تنگ تر شدن این آبراهه است كه بی توجهی به آن می تواند بحران بزرگی را در آینده برای ساكنان این شهر بوجود آورد.
در انتهای این میزگرد مسوولان این شهرستان به این نتیجه رسیدند كه لایروبی و پاكسازی بستر رودخانه مهم ترین راهكار كوتاه مدت برای جلوگیری از بحران سیلاب می تواند باشد و این كار باید با همكاری ارگان های مختلف و اعتبارات شهرستان و استانی با توجه به حساسیت موضوع صورت گیرد.
راهكار مسوولان مهاباد برای بلند مدت نیز جلوگیری از هرگونه عملیات ساخت و ساز در مناطق بالادستی و پایین دستی حریم رودخانه مهاباد است كه این كار نیز تنها با همكاری و هماهنگی دستگاه های اجرایی می تواند به نحو احسن صورت گیرد.
ولی آنچه نباید فراموش شود توجه به این امر است كه رودخانه به طور طبیعی برای رسیدن به تعادل خود تلاش می كند و هر چیزی كه برای آن مزاحمت ایجاد كند و سر راهش قرار گیرد از پیش رو برمی دارد، ممكن است سال ها سكوت كند اما در نهایت ضربه اش را وارد می كند بنابراین بهتر است به حریم رودخانه و فضای مورد نیازش احترام بگذاریم و به این امر ایمان داشته باشیم كه رودخانه می تواند انتقام بگیرد و انتقام او دور نیست.
3020/ 9903/6185/7129