يازدهم اسفند ماه همين امسال، دولت با اجراي سياستي در اقتصاد موافقت كرد كه براي عده زيادي از مردم جامعه يادآور محدوديت‌هاي خريد است و از نگاه بسياري از آگاهان اقتصادي راهكاري است كه بايد از آن فقط در سخت‌ترين شرايط كشور يعني وقوع جنگ، استفاده كرد. ماجرا از اين قرار است كه از اوايل سال جاري كه بحران ارزي ايجاد شد و قيمت دلار در روزهاي گرم و سرد سال هر لحظه بالاتر رفت، قيمت كالاهاي اساسي هم همپاي ارز در سر بالايي حركت كرد تا آنجا كه حتي بسياري از اقلام ضروري از سبد غذايي مردم حذف شد. اين ماجرا واكنش سكانداران اقتصادي را برانگيخت و به بيان بهتر دست‌پاچه شان كرد. كار به جايي رسيد كه دولت براي رفع اين مشكل، پرونده ارز 4200 توماني را باز كرد تا اقلام ضروري در سفره مردم را با استفاده از ارز دولتي وارد كند.
همان طور كه بسياري از دست‌اندركاران اقتصادي پيش‌بيني كرده بودند، رانت و سوء استفاده از ارز دولتي توسط عده‌اي باعث شد تا بسياري از كالاهاي اساسي به جاي بازار، در انبارها احتكار شوند. هنوز حكايت انتقاد دست‌اندركاران اقتصادي به ارز 4200 توماني تمام نشده بود كه بالا رفتن قيمت گوشت و قاچاق دام باعث شد تا دولت تصميم بگيرد در ميادين ميوه و تره‌بار شهرداري تهران، با استفاده از كارت ملي، گوشت يخ زده توزيع كند. اين ماجرا هم بازتاب‌هاي زيادي داشت و آنطور كه گزارش‌هاي ميداني نيز حكايت دارند، اين گونه توزيع گوشت باعث ايجاد بازار سياه شد. هنوز پرونده اين ماجراها باز بود كه خبر بازگشت كوپن به اقتصاد بسياري از كارشناسان اقتصادي و مردم جامعه را نگران تر كرد.
حالا آنچه با باز شدن پاي كوپن به اقتصاد بسياري از آگاهان اقتصادي را نگران كرده اين است كه وقتي مسئولان مي‌گويند ضربهاي از تحريم ها نخورده‌ايم و در شرايط سخت اقتصادي قرار نگرفته‌ايم، چرا بايد از بازگشت كوپن حرف بزنيم، همان سياست منسوخي كه سال‌ها پيش در دوران جنگ از آن استفاده شد و گفته مي‌شود كه بايد آخرين راه‌كار مورد استفاده باشد. به عبارتي ديگر، بيشتر تحليلگران اقتصادي بر اين باور هستند كه در شرايطي كه آلترناتيو وجود دارد، چرا بايد از اين سياست قديمي و سخت استفاده شود؟
** يارانه بهتر از كوپن است
هر چه كه هست، كوپن يا كالا برگ واژه آشنايي براي بسياري از مردم ايران است كه در دهه هاي 50 و 60 به دليل شرايط سخت اقتصادي پرونده آن روي ميز مسئولان وقت باز شد و بعد از مدتي از بين رفت. بازگشت كالا برگ به اقتصاد با اظهار نظرهاي مختلفي از سوي دست اندركاران اقتصادي مواجه شده است.
به باور برخي از تحليلگران، قبل از اينكه بخواهيم اين سياست را سال ها بعد از منسوخ شدن به كار ببريم، بايد بررسي كنيم كه آيا در شرايط بحراني به دليل اعمال تحريم‌ها قرار گرفته ايم، يا ناكارآمدي تيم اقتصادي دولت باعث اجراي اين سياست قديمي شده است؟ هر چند بيشتر دست اندركاران اقتصادي بر اين باور هستند كه استفاده از كوپن هزينه هاي زيادي را بر اقتصاد تحميل خواهد كرد و حتي زير ساخت‌هاي لازم براي اجراي آن وجود ندارد.
كامران ندري، يكي از كارشناسان اقتصادي، در گفت وگو با «همدلي» انتقادهاي زيادي را بر اين سياست دارد و معتقد است، وقتي راه كارهاي ديگري وجود دارد، نبايد از اين سياست به صورت مجدد استفاده كرد. او با نقد اين موضوع به نكته مهمي هم اشاره مي‌كند: «در دولت دهم سياست هدفمندي يارانه‌ها اجرا شد، هر چند اين سياست هم اشكالات زيادي را داشت و به دليل اينكه يارانه به همه افراد مرفه و ضعيف جامعه پرداخت شد ، اعتدال در آن رعايت نشد ، اما با همه اين نقدها بايد گفت كه اجراي سياست يارانه خيلي عادلانه تر از كوپن است.»
او در ادامه افزود: «يارانه حداقل به توليد ضربه نمي‌زند، توليد كننده بر اساس قيمت واقعي تصميم گيري مي‌كند و يك عده با استفاده از رانت حاصل از تفاوت قيمتي ارز 4200 توماني و ارز موجود در بازار آزاد درآمدزايي نمي‌كنند.» اين كارشناس اقتصادي معتقد است: «در دهه 60 به دليل اينكه امكان پرداخت يارانه نقدي نبود و بانكداري الكترونيكي توسعه نيافته بود و به عبارتي تكنولوژي امروز وجود نداشت، قرار شد تا با استفاده از كوپن كالاها به قيمت پايين تر به دست مردم برسد، اما حالا شرايط كاملا تغيير كرده است و با محدوديت هاي آن روزها مواجه نيستيم، بنابراين بهتر است به جاي كوپن مابه‌التفاوت نرخ ارز دولتي و آزاد را به مردم در قالب يارانه پرداخت كنيم.»
** وقتي با ارز دولتي امرار معاش مي‌كنند
حاشيه هاي ارز 4200 توماني تمامي ندارد. اين را مي‌توان از بازگشت كوپن به اقتصاد فهميد. چرا كه بر اساس گزارش ها، دولت موافقت كرده تا كالاهاي اساسي را با استفاده از توزيع كالا برگ در ميان مردم، به فروش برساند. به گفته تحليلگران اقتصادي، اين كالاها قرار است تا با استفاده از ارز دولتي تامين شوند. ندري بر اين باور است به دليل اينكه عده زيادي از مردم با استفاده از اختلاف قيمت ارز دولتي و آزاد در حال امرار معاش هستند، بايد به جاي استفاده از اين سياست ما به التفاوت اين نرخ را در قالب يارانه نقدي به مردم پرداخت كرد.
آنطور كه ندري مي‌گويد: «در سيستم كوپن فساد آنقدر زياد است كه به‌نظر مي‌رسد سياست يارانه جايگزين بهتري است. زيرا با ارز 4200 توماني عده‌اي امرار معاش مي‌كنند و اين مسئله موجب شده تا فساد بيشتر شود.» به گفته اين كارشناس: «بهتر است مبلغ اختلاف ارز 4200 توماني با ارز بازار آزاد به صورت نقدي به مردم پرداخت شود.»
هر چه كه هست دولت در روزهاي گذشته تصميم گرفته تا كالاها را با استفاده از ارز دولتي و در قالب كالا برگ به مردم برساند. اما آنطور كه از صحبت هاي كارشناسان برمي‌آيد، اجراي سياست كوپني هم هزينه بر است و هم راهكاري است كه به دليل وجود راهكارهاي ديگر فعلا بايد كنار گذاشته شود تا هم توليد ضربه نخورد و هم رانت از ميان برداشته شود.
منبع: روزنامه همدلي؛ 1397،12،13
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- هر چه كه هست، كوپن يا كالا برگ واژه آشنايي براي بسياري از مردم ايران است كه در دهه هاي 50 و 60 به دليل شرايط سخت اقتصادي پرونده آن روي ميز مسئولان وقت باز شد و بعد از مدتي از بين رفت.كوپن به اقتصاد ايران بازگشت. همان نوستالژي تلخ و درسرسازي كه سال‌ها پيش مردم را براي تهيه كالاهاي اساسي به قيمت ارزان تر، ساعت ها در صف‌هاي طولاني نگه مي‌داشت و يادآور روزهاي سخت پس از جنگ بود.