محمد خوانساری، آموزگار جاوید منطق

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، منطق ابزاری به شمار می رود كه از نوع قاعده و قانون كه مراعات كردن و به كار بردن آن، ذهن را از خطا در تفكر مصون نگه می دارد. محمد خوانساری استاد برجسته منطق شاید از معدود افرادی باشد كه طرز صحیح صورت‌ بندی اندیشه را به طور كلی بیان كرد، به گونه‌ای كه با به كار بردن آن صورت‌های، ذهن از خطای صوری مصون می شود. او یكی از مطرح‌ترین چهره‌ها در شناساندن فلسفه و منطق ارسطویی در ایران بود و همین مساله ای شد تا بسیاری به وسیله او ارسطو را بشناسند.

محمد خوانساری در اصفهان چشم به جهان گشود و همزمان با كسب علوم كلاسیك به تحصیل ادبیات عرب و علوم دینی نیز همت گماشت و همچنین اصول عقاید، اخلاق و دیگر علوم مرتبط را آموخت. با مهاجرت به تهران او ابتدا در رشته فلسفه دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد و دوران تحصیل خود را در حضور اندیشمندان بزرگی همچون ملك‌الشعرای بهار، عباس اقبال‌آشتیانی، محمد معین، علی‌اكبر سیاسی، عیسی صدیق و بدیع‌الزمان فروزانفر گذراند. خوانساری همچنین در محضر علامه فاضل تونی به آموختن منطق و حكمت طبیعی پرداخت و به توصیه فاضل تونی او به‌ عنوان مدرس منطق به دانشگاه تهران معرفی شد.

وی همزمان با تدریس در دانشگاه تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی آغاز كرد و موضوع رساله خود را «توصیف كیفیات نفسانی در مثنوی مولانا» قرار داد.

خوانساری پس از مدتی تصمیم گرفت تا برای مطالعه و تكمیل تحصیلات خود به فرانسه برود و در این دوران تحصیل منطق ارسطویی را شروع كرد. همچنین وی با حضور ممتد در كلاس‌های پروفسور ژان پیاژه، نظریه ‌پرداز نامدار سوییسی، معرفت‌ شناسی تكوینی را نیز به بهترین شكل آموخت و در 1340 خورشیدی موفق به دریافت درجه دكتری در منطق و فلسفه با عالی‌ترین درجه شد.

او پس از بازگشتن از فرانسه، به تدریس در دانشگاه تهران ادامه داد و برای سال‌ها تدریس درس‌های منطق، فلسفه عمومی، صرف و نحو متون فارسی فلسفی و فلسفه اسلامی را بر عهده داشت.

خوانساری در مقطعی تصمیم گرفت تا قسمتی از شرح منظومه «حاجی سبزواری» و قسمتی از «شرح اشارات» را هم در محضر حاج‌میرزا ابوالحسن شعرانی تلمذ كند و بعدها همچنین در مقابله و تصحیح كتاب «مصباح‌الهدایه» جلال‌الدین همایی با وی همكاری داشت.

خوانساری از دوم مرداد 1369 خورشیدی به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی انتخاب شد و از آن زمان تا پایان عمرش در مقام عضو گروه واژه‌ گزینی با این فرهنگستان همكاری داشت.

** محمد خوانساری چهره ماندگار در منطق
خوانساری در 1382 خورشیدی در سومین همایش چهره‌های ماندگار به‌ عنوان چهره ماندگار در «منطق» انتخاب شد. همچنین در 1384 خورشیدی به پاس خدمات بی‌شمار علمی و فرهنگی وی نشان انجمن آثار و مفاخر ملی به او اعطاء شد. در همان سال جایزه بهترین كتاب سال در گروه فلسفه، رشته منطق، به ترجمه كتاب «ایساغوجی» خوانساری تعلق گرفت.

** آثار به جای مانده از خوانساری
از جمله مهم ترین آثار استاد خوانساری كتاب ارزشمند «فرهنگ اصطلاحات منطقی» نام دارد و همچنین می توان به كتاب «منطق صوری» اهمیت منطق در علوم امروز و فوایدی كه منطق به‌ لحاظ دقت و صورت ‌بندی دقیق در دیگر علوم دارد اشاره كرد. خوانساری افزون بر انتشار هشت جلد كتاب در باب منطق، 32مقاله نیز به زبان ‌های فارسی و فرانسوی در باب موضوع‌های منطق، فلسفه، انسان‌شناسی، روان‌شناسی، ادبیات و عرفان تألیف كرده ‌است.

«منطق صوری» از معروف‌ترین كتاب‌های خوانساری است كه او در آن توانسته به زبانی رسا و روشن، فقر شدید منابع را در حوزه منطق ‌آموزی آكادمیك در دانشگاه ‌های ایران را نشان و مرتفع كند. پس از چندی وی با نگارش شكل درسی این اثر برای مقطع تحصیلی دبیرستان‌ نقش مهمی در آموزش و تعلیم دانش منطق برای چندین نسل متوالی از طبقات تحصیل كرده ایران ایفا كرد. اهالی ادب و منطق از او به عنوان آموزگار جاوید منطق یاد می كنند. وی 40 تجدید چاپ كتاب «صرف و نحو و اصول تجزیه و تركیب» را در دستور كار خود قرار داد تا بتواند جنبه ‌ای دیگر از وجهه علمی را به نمایش بگذارد.

** نظرات دیگران درباره استاد خوانساری
- حمیدرضا آیت اللهی عضو فرهنگستان ادب و زبان فارسی: خوانساری را فردی تاثیر گذار در صحنه علم و دانش كشور می داند و درباره او می گوید: استاد خوانساری فردی تاثیرگذار در صحنه علم و دانش كشور بود. جای ایشان در پهنه علم و دانش كشور، خالی است و ایشان شخصی حقیقتا تاثیرگذار است و كتاب منطق صوری او، تاثیر بسیار عمیقی بر رشته های علمی كشور داشته است.

- حداد عادل رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی: خوانساری نمونه های از تحصیلكرده های جدید بود كه ریشه در مدارس قدیم داشت و عمق دقت و آشنایی با معارف اسلامی و ادبیات فارسی و عربی را از مدارس قدیم و روش مندی و انضباط را از مدارس جدید گرفته و آن دو ویژگی را در سطحی عالی با هم تلفیق كرده بود.

- رضا داوری اردكانی عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی: سخن غیراخلاقی از استاد نشنیدم، سالی كه به دانشگاه تهران رفتیم، استاد خوانساری متصدی آزمایشگاه روان شناسی بود و فاضل تونی منطق و الهیات تدریس می كرد تا این كه پس از شدت یافتن بیماری ا ستاد، تدریس درس منطق به خوانساری محول شد. مشتاق بودیم از محضر استاد نامدار فلسفه استفاده كنیم، آن درس را نیز نهایت نرساند و درس فلسفه به عصار محول شد. استاد فقید خوانساری با اختلاف سنی 13 14 ساله به ما درس می دادند و در آن زمان، توقع نبود كه اختلاف بین استاد و شاگرد تا این حد باشد، با این حالا یشان جوان بود وا دبیات شیوا، تسلط به مطلب و حافظه خوب، استادی ایشان را موجه می كرد و ما نیز این مطلب را پذیرفته و بسیار خوشحال بودیم كه از محضر ایشان بهره مند هستیم.

** سرانجام سخن
محمد خوانساری سرانجام پس از طی یك دوره بیماری در 13اسفند1388 خورشیدی در 88سالگی در تهران درگذشت. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در 1386 خورشیدی و در زمان حیات محمد خوانساری، كتابی درباره زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی او به چاپ رسانده ‌است.

**پژوهشم**9117**9131**