به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، به نگارش در آوردن كلیه مفاهیم مورد نیاز برای رشد فكری، روحی و اجتماعی كودكان و نوجوانان، در قالب های مختلف ادبی چون داستان، شعر، دل نوشته و خاطره، ادبیات كودك و نوجوان محسوب می شود.
از آنجا كه این گونه ادبی با گسترش شناخت و رشد فكری و شخصیتی كودكان و نوجوانان ارتباط مستقیم دارد، ارتقا، تاثیرگذاری، كارآمد بودن آن همواره باید مورد توجه فعالان این عرصه از جمله پژوهشگران، نویسندگان، شاعران و تصویرگران كتاب كودك از یك سو و متولیان فرهنگی از سوی دیگر باشد.
بتازگی اما انجمن نویسندگان كودك و نوجوان درباره افول جایگاه ادبیات و هنر كودك و نوجوان و كم توجهی مسوولان به این گونه ادبی در جشنواره های دولتی ابراز نگرانی كرده اند.
نویسندگان كودك و نوجوان، هفدهم اسفندماه جاری در بیانیه ای آورده اند: «انجمن نویسندگان كودك و نوجوان به عنوان نهادی مدنی كه اتفاقات عرصه فرهنگ و اندیشه را دنبال می‌كند، هشدار و نگرانی خود را بابت تقلیل و كاهش جایگاه ادبیات و هنر كودك و نوجوان در جشنواره های دولتی اعلام و سیاست گذاران فرهنگی را به اصلاح و تغییر این روند دعوت می كند.»
در ادامه این بیانیه با اشاره به برگزار نشدن جشنواره كتاب كودك و نوجوان، جشنواره مطبوعات كودك و نوجوان و جشنواره و نمایشگاه بین المللی تصویرگری كتاب كودك در چند سال اخیر در كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان، آمده است: «این كه در كوچك سازی جشنواره ها و جوایز فرهنگی، پیش و بیش از هر حوزه دیگری از سهم كودكان كه صدای اعتراض و حق رأیی ندارند بكاهیم، نهایت بی انصافی و اقدامی غیر كارشناسانه است. مشكلات اقتصادی كه كشور و دولت را دچار تنگناهای گوناگون كرده است، بر هیچ‌كس پوشیده نیست اما اولویت‌بندی صحیح، عالمانه و عادلانه اولین پیش‌شرط هرگونه حذف و ادغام و كاهش جوایز و هزینه‌های جشنواره‌های فرهنگی است. اهمیت مخاطبان كودك و نوجوان و نقش كتاب و هنر در فرهنگ‌سازی و پرورش آنها از بدیهیاتی است كه بارها توسط مسئولان و متخصصان مورد تأیید قرار گرفته است.»
انجمن نویسندگان كودك و نوجوان در حالی در خصوص تقلیل جایگاه ادبیات و هنر كودك و نوجوان، ابراز نگرانی كرده است كه این گونه ادبی در تاریخ ادبیات ایران همواره مورد توجه بوده و نویسندگان بسیاری برای رشد و ارتقای آن زحمات بسیاری كشیده اند.
** نگاهی گذرا به تاریخ ادبیات كودك و نوجوان در ایران
ادبیات كودك و نوجوان در ایران در دوره های مختلف تاریخی همواره به گونه های متفاوتی وجود داشته و مورد توجه بوده است. این نوع از ادبیات از گذشته های دور، در شكل فولكلور آن، با قصه های مادر بزرگ ها در فرهنگ شفاهی مردم ظهور یافت. ادبیات كودكان در آثاری چون «كلیله و دمنه» و «مثنوی» مولانا اندیشمندانه شد و بعدها به لحاظ فرمی، از سوی تعداد دیگری از نویسندگان قوام گرفت و در نهایت به دست نویسندگان معاصر ما توسعه پیدا كرد.
در دوران معاصر اما می توان سال های 1340 تا 1357، یعنی دوره ای را كه در آن «كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان» و «شورای كتاب كودك» تاسیس شد و نهادهایی مانند كتابخانه ها شكل گرفت، نقطه عطفی برای ادبیات كودك و نوجوان دانست. مختصات این دوره منجر به تحول در آموزش و پرورش و ادبیات مربوط به كودكان شد.
اگرچه در آن سال ها و نزدیك به یك دهه بعد از آن شاهد پیشرفت و شكوفایی ادبیات كودك و نوجوان بودیم، در سال های اخیر فعالان این عرصه به دلایل گوناگون تا اندازه ای از تولید آثار فاخر و به واقع تاثیرگذار برای كودكان و نوجوانان بازمانده اند. ادبیات كودك و نوجوان، امروز از چالش های بسیاری رنج می برد و برای دستیابی به جایگاه شایسته تر بی شك نیازمند توجه و تلاش بیشتر متولیان و فعالان این حوزه است.
بی تردید توجه بیشتر مسوولان به ادبیات كودك و نوجوان در رویدادهای سالانه ادبی می تواند برای فعالان و نویسندگان این حوزه انگیزه بخش باشد و زمینه ساز ارتقا و پیشرفت آن شود.
** نگرانی از بی خانمانی انجمن كودك و نوجوان
اگرچه ادبیات كودك و نوجوان در تاریخ ادبیات ایران سابقه درخشانی دارد و در طول سالیان همواره مورد توجه نویسندگان و ادیبان بوده است اما این روزها تا حدی با كم لطفی مسوولان مواجه شده است. به گفته فعالان عرصه ادبیات كودك، بیم آن می رود كه تا آینده ای نزدیك انجمن ادبیات كودك و نوجوان ساختمان خود را از دست بدهد.
یازدهم دی ماه سال جاری كه مصادف بود با جشن بیست و یكمین سالگرد انجمن نویسندگان كودك و نوجوان، هیات مدیره و اعضای این نهاد مدنی، در ساختمان قدیمی انجمن نویسندگان كودك و نوجوان كه سال هاست در گوشه كوچه بن بست پروانه در خیابان سمیه جا خوش كرده، نسبت به تخلیه قریب الوقوع تنها خانه و سرپناه استیجاری شان توسط شهرداری ابراز نگرانی كردند.
«فریدون عموزاده خلیلی» رییس انجمن نویسندگان كودك و نوجوان، در این باره به رسانه ها می گوید: با كمك شهرداری 20 سال در این ساختمان حضور داشتیم و با حق عضویت اعضا روزگار گذراندیم و كارهایی انجام دادیم و مراسم‌هایی با حضور همه دست‌اندركاران و اعضای انجمن برگزار كردیم كه برگزار كردنشان وظیفه نهادهای دولتی متولی این حوزه مانند كانون پرورش فكری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری و ... است اما شهرداری می‌خواهد این ساختمان را پس بگیرد درحالیكه شهرداری باید در راستای حركت های فرهنگی از انجمن ها و نهادها حمایت كند و آنها را تقویت كند.
** وقتی ممیزی و برخورد سلیقه ای رمق ادبیات كودك را می گیرد
دیگر چالش موجود كه بسیاری از نویسندگان حوزه كودك از آن گلایه مندند، برخورد انتخابی و سلیقه ای مسوولان با نویسندگان حوزه كودك و نوجوان و آثار آنان است؛ به گونه ای كه به عنوان مثال در كتاب های آموزشی كودكان و نوجوانان، تنها آثار برخی نویسندگان خاص مورد استفاده قرار می گیرد.
ممیزی نیز یكی دیگر از چالش ها به شمار می رود كه همچون عرصه ادبیات بزرگسال، گاه دامن ادبیات كودك و نوجوان را نیز می گیرد و فعالان این حوزه را به دردسر می اندازد. در همین ارتباط باید یادآور شد كه شورای كتاب كودك و نوجوان ایران به عنوان یك نهاد مستقل ادبی كه حدود پنج دهه از تاسیس آن می گذرد، هم اكنون اختیار چندانی در ارزشیابی آثار نویسندگان جهت چاپ و انتشار آنها ندارد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنها مرجع ارزشیابی و انتخاب این آثار به شمار می رود.
** كاستی هایی كه به نویسندگان باز می گردد
اگرچه مسوولان و متولیان همواره باید در حمایت از فعالان عرصه های مختلف فرهنگی كوشا باشند و راه را برای شكوفایی آنان هموار سازند اما اهالی حوزه های مختلف فرهنگی نیز باید بكوشند تا در مسیر فعالیت خود رسالتشان را به درستی انجام دهند. ادبیات كودك و نوجوان به عنوان یكی از عرصه های مهم فرهنگی اگرچه با برخی چالش ها ناشی از كم توجهی مسوولان دست به گریبان است اما خود نیز از درون كاستی هایی دارد كه باید اصلاح شود.
مهمترین این كاستی ها كه از نویسندگان و دست اندركاران حوزه ادبیات كودك و نوجوان نشات می گیرد، شناخت ناكافی مرزها در ادبیات كودك و نوجوان است.
در نگارش ادبیات كودك و نوجوان همواره مرزهایی وجود دارد كه نویسندگان این حوزه باید به آن توجه نشان دهند. مهمترین اصل در رعایت این مرزها نوشتن برای كودكان و نوجوانان به منظور آگاهی رسانی، آموزش و ایجاد انگیزه در آنان است، نه نوشتن درباره كودكان و نوجوانان. این مهم اما گاه مورد توجه برخی نویسندگان معاصر قرار نمی گیرد. در نتیجه این روزها آثار بسیاری را شاهدیم كه نه برای كودكان و نوجوانان بلكه در توصیف آنان است. تشخیص این مرزها به مهارت و تجربه نویسنده در نوشتن و عرصه ادبیات كودك وابسته است.
از سوی دیگر، در بررسی و مطالعه آثار سال های اخیر در حوزه ادبیات كودك و نوجوان یكی از چالش های مشهود، غفلت از تولید كتاب های جدی و ارزشمندِ ادبیات كودك و سری كاری و كتاب سازی برخی نویسندگان است كه گاه با انگیزه های مالی و گاه با هدف ركورد زنی در كارنامه آثار نویسنده صورت می گیرد؛ رویكردی كه به ادبیات معاصر كودك و نوجوان آسیب های جدی رسانده است.
كوتاه سخن آنكه، رفع چالش های موجود در مسیر توسعه ادبیات كودك و نوجوان بی تردید می تواند به ارتقا و شكوفایی این حوزه و هم راستا با آن به رشد سطوح آموزشی و تربیتی در كودكان و نوجوانان بیانجامد و بذرهای آگاهی و خلاقیت در نسل های آتی را بارور سازد.
بی شك توجه هر چه بیشتر به حوزه ادبیات كودك و نوجوان و حمایت از فعالان و نویسندگان ماهر و متخصص در این حوزه امری است كه راهگشای نسل ها بوده و با بیدار كردن خلاقیت و افزایش دانش، بینش و اعتماد به نفس در كودكان و نوجوانان مسیر زندگی را آنگونه كه شایسته است به آنان می اموزد.
ادبیات كودك و نوجوان برای نیل به این هدف، باید بتواند ضمن برخورداری از حمایت بیشتر مسوولان و متولیان، به عنوان یك رسانه تاثیرگذار بیش از پیش وارد عرصه شود.
این مهم اما بیش و پیش از هر چیز نیازمند فراگیر شدن امر مطالعه در ایران آن هم با فرهنگ سازی است. فراگیر نبودن امر مطالعه در ایران، چالشی است كه به جامعه باز می گردد و مسوولان و متولیان با كم توجهی به بحث فرهنگ سازی تا اندازه زیادی در ایجاد آن نقش دارند. ادبیات كودك و نوجوان اكنون به واسطه داشتن مخاطبان اندك نمی تواند چندان تاثیرگذار شده و موج اجتماعی ایجاد كند، اما به همت مسوولان و توجه بیشتر آنان به موضوع فرهنگ سازی، می توان امیدوار بود كه باغ ادبیات كودك و نوجوان بار دیگر به بار نشیند و شكوفه دهد.
پژوهشم**9282**1552
تهران- ایرنا- ادبیات كودك و نوجوان كه نقش موثری در تعلیم و تربیت نسل ها دارد، این روزها برای رفع كاستی های خود نیازمند توجه بیشتر فعالان این حوزه و مسوولان است و بی شك شكوفایی این گونه ادبی بالندگی بیشتر نسل آینده را محقق خواهد كرد.
