بازار بزرگ پايتخت؛ نماد تاريخ و نگين اقتصاد ايران

در روزهاي تعطيل نوروز حتي اگر كسب و كار مغازه ها در بازار تعطيل باشد، اما بناهاي مختلف تاريخي موجود در محدوده بازار مي تواند پذيراي علاقه مندان به حوزه گردشگري باشد.
مجموعه بازار تهران در سال 1356 به شماره 1540در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
دسترسي به مجموعه بازار از خيابان هاي امام خميني، خيام، مصطفي خميني و مولوي امكان پذير است.

**محله هاي قديم بازار
مي گويند تهران قديم، پنج محله «عودلاجان»، «ارگ»، «سنگلج»، «بازار» و «چاله ميدان» داشت كه هر كدام از آنها داراي پاتوق هايي بود و هر پاتوق نيز به چند گذر تقسيم مي شد.
مجموعه بازار تاريخي تهران كه بناي اوليه آن به دوره شاه طهماسب صفوي باز مي گردد در بافت قديمي و تاريخي شهر و محله اي به همين نام قرار گرفته است.
بازار بزرگ تهران قدمت و تاريخي بلند دارد كه زيبايي هايش را همچنان در معرض ديد قرار داده و علاوه بر ايفاي نقش ميراث فرهنگي به عنوان يك مركز عمده تجاري و اقتصادي در پايتخت كشور مطرح است.
قديمي ترين بخش هاي بازار عبارتند از بازار لباف ها، كَرَجي دوزها، سراج ها و نعل چي ها كه در زمان فتحعلي شاه قاجار چهارسوق بزرگ و كوچك هم به آن اضافه شدند.

**بازار در دوره ناصري
بازار تهران در دوره ناصرالدين شاه داراي راسته ها و تيمچه هاي بيشتري شد كه در اين دوره بخش هاي اصلي بازار عبارت بود از كفاش ها، فرش فروشان، امير، بازار ساعت فروش ها، زرگرها، بازار عباس آباد، بازار بين الحرمين، چهار سوق بزرگ و كوچك، آهنگرها، مسگرها، بازار پاچنار و بازار چهل تن مربوط به فتحعلي شاه.
هرچند گسترش سريع تهران، معماري سنتي بازار را دچار آشفتگي كرده اما اين از زيبايي و جاذبه هاي اين مكان تاريخي نكاسته است.
بخش هاي قديمي و تاريخي بازار عبارتند از سردر بازار در قسمت سبزه ميدان، بازار امير، چهار سوق بزرگ، تيمچه حاجب الدوله و علاءالدوله، قيصريه و مهديه و نيز بازار كفاشان، فرش فروشان، زرگرها، ساعت فروشان و بين الحرمين كه هركدام زيبايي هاي خاص خود را دارند.

**سبزه ميدان
بناي اوليه سبزه ميدان مربوط به اوايل دوره صفوي است و در دوره قاجار توسط حاجب الدوله تغييرات عمده در آن رخ داد به گونه اي كه به يكي از مراكز مهم اجراي مراسم مذهبي در تهران تبديل شد.
در ضلع جنوبي سبزه ميدان نيز سر در زيبايي قابل مشاهده است كه به راسته هاي بازار راه دارد.

**معماري بازار
بخش هاي قديم بازار تهران داراي پوشش طاق و گنبدي است كه براي تامين روشنايي از روزنه هاي «در سقف»(هورنو يا نورگير) استفاده شده بود.
چهار سوق بزرگ هم با يك فضاي هشت ضلعي و گنبدي با گچ كاري داخل آن از ديدني هاي اين محيط به حساب مي آيد.

**مساجد شاخص
مسجد جامع در مركز بازار نزديك به مسجد امام خميني(ره) قرار دارد و فاصله بين اين دو مسجد نيز بين الحرمين ناميده مي شود.
بناي مسجد جامع احتمالا به عهد شاه عباس دوم صفوي و بناي مسجد امام نيز با قدمتي حدود 180 سال به فتحعلي شاه قاجار باز مي گردد كه از زيباترين مساجد تاريخي تهران است.

**آب انبار
با اين وجود در محدوده بازار تهران و محله سيد اسماعيل كه در دوره قاجار به محله هاي بازار اضافه شده، با بناي يك آب انبار تاريخي هم مواجه هستيم كه متعلق به دوره قاجار است.
چيزي كه بيش از همه در اين آب انبار توجه گردشگران را به خود جلب مي كند مخزن بسيار بزرگ آب انبار آن است كه اكنون به قهوه خانه و رستوران تبديل شده و به عنوان مكاني مناسب براي گردشگران شناخته مي شود.
در گذشته بر روي آب انبار، كاروانسرا، بارانداز و نيز بادگيرها و روزنه هاي مربوط به مخزن آب انبار قرار داشته است.

**امامزاده زيد
آرامگاه مشهور به امامزاده زيدكه در انتهاي جنوبي بازار بازاران و نيز انبار فرش قرار دارد داراي بنايي تاريخي است كه در تاريخ 30 خرداد 1315 خورشيدي با شماره ثبت 259 به عنوان اثر ملي به ثبت رسيده است.
قبر لطفعلي خان زند نيز در داخل اين محوطه و در كنار آرامگاه اين امامزاده واقع شده است.

**از عودلاجان تا سنگلج
محله عودلاجان و سنگلج هم از محله هاي قديمي تهران است كه ذكر نام آنها در اينجا ضروري به نظر مي رسد.
محله عودلاجان در محدوده ارگ است كه خانواده هاي سلطنتي تا خيابان ناصر خسرو حوالي مسجد امام خميني(ره)، شمال خيابان 15 خرداد شرقي و بازار عودلاجان، پامنار، جنوب خيابان امير كبير و ميان امام خميني(ره) را در بر مي گرفت و شامل چهار پاتوق بود.
يك مناره آجري با كاشي هاي فيروزه اي رنگ متعلق به دوران قاجار در اين محله باقي مانده است.
محله سنگلج نيز از شرق به خيابان خيام، از شمال به ميدان حسن آباد، و خيابان شيخ هادي و از سمت هاي ديگر به اميريه و پل امير بهادر و نيز بازارچه قوام الدوله تا خيابان خيام محدود مي شود و در قديم داراي 9 پاتوق بوده است.
در نزديكي مجموعه بازار كاخ گلستان كه ثبت جهاني است نيز قرار دارد.

**قد كشيدن قدمت تاريخ بازار
رفتن به كوچه پس كوچه هاي قديمي در قلب تهران، از جمله كوچه مروي، گذرهاي مختلف داخل بازار و ديدن آثار تاريخي اين منطقه علاقه مندان بسياري دارد و از زماني كه قدمت تاريخي اين محدوده با كشفيات جديد در مجموعه بازار به حدود هفت هزار سال تخمين زده شده، گردشگران بيشتري نيز پيدا كرده است.
مسئول باستان شناسي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان تهران آبان ماه امسال اعلام كرد: آثار سفالينه مربوط به دوره پيش از تاريخ (عصر مس) در محدوده بازار بزرگ تهران كشف شده است.
قدير افروند توضيح داد: در گمانه زني هاي باستان شناسي در بازار صندوق سازان تهران(منطقه 12 پايتخت) كه سال 92 انجام شد آثار سفالينه به دست آمد كه براساس نتايج ارزيابي هاي انجام گرفته روي اين آثار كه اخيرا اعلام شده، مربوط به دوره پيش از تاريخ هستند.

گزارش از امين كمالي فر
تهرام/ 7247/ 1008