پیاده روی اربعین رویدادی میان فرهنگی است

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا، محمد حسین سرانجام دانشجوی دكتری فلسفه هنر دانشگاه علامه طباطبایی روز سه شنبه در همایش بین المللی «همگرایی و واگرایی؛ گفت و گویی میان فرهنگی-میان دینی» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با عنوان «همگرایی و واگرایی در زیارت اربعین به مثابه رویدادی میان فرهنگی» گفت: زیارت و پیاده روی اربعین به شكل امروزین دیگر رویدادی به تمام معنا میان فرهنگی است كه در آن می توان از گفتگو، همگرایی و واگرایی سراغ گرفت.

سرانجام در ابتدای سخن ضمن نامیدن آیین زیارت اربعین به عنوان بحثی میانه گفت: قدمت این زیارت به چهل روز پس از شهادت امام حسین (ع) برمی گردد كه جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی صحرای شهادت اهل نینوا را زیارت كردند. در منابع شیعی زیارت اربعین یكی از پنج نشانه مومن معرفی می گردد. پرسشی كه اینجا مطرح می شود این است كه چرا زیارتی كه صورت مكتوبش در مفاتیح نهایتا یك نیم صفحه است برتر از زیارت عاشورا و زیارت جامعه در آنجا معرفی می گردد؟ پاسخ این پرسش گویا از معنا و شكل امروزین این زیارت پس از سقوط صدام قابل درك شده است.

وی افزود: زیارت اربعین به شكل امروزی در حدود 120 سال پیش با دعوت علمای نجف برای انجام آیین به شكل پیاده روی شكل گرفت. دعوتی كه مقصودش آن بود همه طبقات به صورت برابر امكان شركت در آیین را داشته باشند. مسیر جدید این پیاده روی كه مسیر ترانزیت بین كربلا و نجف است، در 15 سال اخیر آباد شده است. این مسیر از مسیر قبلی متفاوت است. بعد از صدام با نبود یك حكومت مركزی و سازمان اوقافی شبیه دیگر ملل مسلمان، وضعیتی ایجاد شد كه همگان آزادانه می توانستند در این آیین مشاركت كنند. این اولین زمینه شكل گیری جدید این آیین بود.

«سرانجام» در تشریح زمینه دوم افزود: شخصیت های دینی ممنوع المنبر در زمان صدام، در آزادی های پس از آن توانسته اند هر یك با كمترین هزینه ای شبكه ای مستقل راه بیندازند. ماشین های پورت سیال در این دوران به وفور و نسبتا ارزان در اختیار بود. تا پیش از این تنها در شهرهای مثل لندن امكان ایجاد و پخش رسانه های آزاد برقرار بود، اما حالا هر كدام از این شخصیت و رسانه ها در عراق با خبرنگارانی كه تمام وسایلشان در یك كوله جاگرفته است، به كار تبلیغ و ترویج آرای خود می پردازند.

زمینه سوم به اعتقاد سرانجام، ظهور و شیوع گوشی های هوشمند و شبكه های اجتماعی حاصل از آن است. در این زمینه او گفت: در عراق این شبكه ها حتی از ایران بیشتر رواج دارند. در حین این آیین زیاد دیده می شود كه جوانان عراق سبكبار و تنها با حمل یك گوشی و یك مونوپد طی طریق می كنند. این وضعیت باعث شده است كه سفرهای انفرادی نیز به مثابه یك خبرنگاری شخصی، به سفری تبدیل شود كه زائران اخبار و مشاهدات خود را در شبكه های جمعی و شخصی منتشر كنند.

سرانجام در توصیف بستر چهارم گفت: ورود به عراق تا دو سال بعد از سقوط صدام نیاز به ویزا نداشت. پس از آن نیز عراق یكی از ارزان ترین مقاصد سفر و زیارت بوده است. این وضعیت همچنان برقرار است. در ایام اربعین كه سفر بسیار ارزان تمام می شود، چون تقریبا تمام نیازها در طی مسیر به صورت رایگان قابل تامین است.

دانشجوی فلسفه هنر در تشریح تحولات آیین زیارت اربعین هم گفت: پیاده روی دیگر امروز جزیی از مراسم شده است. رسم ایجاد موكب هم مورد دیگر است كه می توان بدان اشاره كرد. سومین نكته محو شدن گردشگران در میان زائران است. برخلاف آن به عنوان مثال نمونه مراجعت چند میلیونی هندو ها به رود گنگ جهت زیارت، كه همراهی زیاد گردشگران باعث برهم خوردن آداب آیین شده است. چیزی كه هنوز در عراق رخ نداده است. نكته بعدی كوتاهی زیارت در این آیین است. عراقی ها به یك سلام كوتاه و دور از حرم كفایت می كنند.

سرانجام در شرح بحث های میان فرهنگی هم گفت: در طی این مسیر سه دسته گروه های درون شیعی از جمله گروه صدر، شیرازی و حكیمی ها حاضر هستند. همه این دسته ها علیرغم اختلافات سیاسی فكری در كنار همدیگر موكب می زنند. در كنار آنها سنی های عراقی نیز با تاكید مشخص بر سنی بودن بر لباس ها و پرچم های خود در مراسم حاضر می شوند. در كنار آنها شیعیان غیرعراقی ، مثل شیعیان هندی و بلژیكی نیز در مراسم حاضرند. پیروان دیگر ادیان از جمله فرقه صابئین كه شاخه ای از یهودیت است و در حاشیه دجله و فرات زندگی می كنند و نیز هیاتی از واتیكان، به صورت رسمی در مراسم حاضر می شوند. به این تعبیر گروه های میان دینی، درون دینی و درون فرقه ای تكثر این آیین را شكل می دهند.

وی افزود: برای نخستین بار شعار و كمپین Hussain unites us یا «حسین ما را متحد می كند»، در اروپا و غرب به نمایش درآمد. بعد از آن این شعار به كشورهای عربی رسید و «حُب الحسین یجمعنا» به شعار مهم این مراسم تبدیل شد. در این بیان امام حسین به عنوان نماد آزادی خواهی،عدالت و انسانیت به محور اتحاد و همگرایی تبدیل شده است.

از مصادیق واگرایی هم در این آیین به بیان «سرانجام»، پذیرایی و عزاداری به سبك خود در موكب ها است. یعنی مثلا موكب های پاكستانی به سبك غذایی و عزایی خود در موكب ها به ارائه غذا و برگزاری مراسم می پردازند.

«از دیگر مشاهدات وحدت آمیز قابل توجه این آیین ، موكب هایی با شعار وحدت آمیز، نظیر اینكه «بیا با هم حرف بزنیم» در مراسم است. این موكب ها را نمونه ای از به رسمیت شناسی دیگری در عین حفظ مولفه های فرهنگی خود می توان دانست»
**9222**