احياي نوروز در تاجيكستان

به گزارش روز پنجشنبه ايرنا، جشن سنتي نوروز در اين كشور چند سالي است كه احيا شده و مردم فرهنگ دوست تاجيكستان نوروز را به هم شادباش مي‌گويند و پنج روز اول بهار هر سال نيز به مناسبت جشن‌هاي نوروزي در اين كشور تعطيل رسمي اعلام شده است.
بسياري از نوزاداني كه روز 20 يا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجيكستان به دنيا مي‌آيند، به دليل محبوبيت فراوان جشن نوروز در اين سرزمين، نوروز يا نوروزشاه يا نوروزگل نام مي‌گيرند.
تا قبل از سال 1370، رژيم كمونيستي شوروي سابق كه 80 سال بر جمهوري هاي آسياي ميانه از جمله تاجيكستان تسلط داشت، تلاش مي كرد كه خاطرات و فرهنگ نوروزي از مردم تاجيكستان زدوده شود اما تاجيكان با پايبندي به سنت هاي اصيل خود نوروز را زير عناوين 'عيد بهار' و 'جشن كشاورزان' زنده نگه داشتند.

**احياي نوروز در تاجيكستان
جشن سنتي نوروز در اين كشور چند سالي است كه احيا شده و مردم فرهنگ دوست تاجيكستان، نوروز را به هم شادباش مي گويند و پنج روز اول بهار هر سال نيز به مناسبت جشن هاي نوروزي در اين كشور تعطيل رسمي اعلام شده است.
براساس اين گزارش، برنامه تجليل از جشن نوروز در پايتخت تاجيكستان در سالهاي اخير با ويژه برنامه هاي خاصي اجرا مي شود.
برنامه جشن نوروز از اولين روز با آتش بازي در پارك هاي شهر دوشنبه آغاز و سپس جشن بين المللي نوروز در نوروزگاه با برنامه هاي سنتي وي‍ژه نوروز و برنامه هاي فرهنگي، هنري و ورزشي ادامه مي يابد.
داير شدن نمايشگاه هاي هفت سين، هفت شين و هفت ميم ، نمايشگاه كتاب، سازهاي موسيقي و نمايش هنرهاي دستي از جمله ديگر برنامه هاي نوروزي در تاجيكستان است.
البته آيين هاي نوروزي تاجيك ها به آن سبك كه در كشور ما ايران برگزار مي شود، مقداري تفاوت دارد.
در تاجيكستان مراسم سيزده بدر و يا مراسم چهارشنبه سوري وجود ندارد و فقط جشن نوروز در يك يا دو روز تجليل مي شود. نوروز در اين كشور به نام 'جشن بزرگ' معروف است.
'جشن بزرگ' نوروز در تاجيكستان به شكل دسته جمعي و در دو تا سه روز اول خلاصه مي شود. همه مردم شهر در محلي به نام نوروزگاه جمع شده و در اين مكان، بخصوص روز اول برنامه هاي مختلف فرهنگي، هنري و ورزشي اجرا مي شود.
دكتر 'علي اصغر شعردوست ' سفير سابق ايران در تاجيكستان و محقق تاريخ تاجيكستان در گفت وگو با ايرنا گفت : با وجود تلاش هاي نظام شوروي سابق براي فاصله گرفتن تاجيكان از فرهنگ و آيين هاي خود از جمله نوروز ، اما اين مناسبت باستاني براي مردم تاجيكستان، جشني ملي و ديرينه است و مردم اين كشور جشن نوروز را بسيار محترم مي‌شمرند.
شعردوست افزود: تاجيكان از ديرباز نوروز را مقدس مي دانند و با دعا و نيايش هاي ويژه كه در رسوم گل گرداني، سمنوپزي و كلوچه پزي دارند به استقبال نوروز مي روند و رسيدن بهار را با گل گرداني گل هاي نرگس ، سياه گوش و گل هاي بهمن خبر مي دهند.

**آيين هاي نورزي تاجيكستان
علاوه بر جشن عمومي نوروز در تاجيكستان ، تاجيكان آيين هاي نوروزي را به خصوص در شهرهاي خجند و بدخشان برگزار مي كنند.

**خانه تكاني يا جاروب بندان
'خانه‌ تكاني' يا 'جاروب‌ بندان' يكي از اين آيين هاست كه معمولاً روز 19 مارس برگزار مي‌شود. اشياي خانه را به بيرون مي‌برند، گرد و غبار را از در و ديوار و طاقچه‌ها مي‌زدايند، پشت بام‌ها را مي‌روبند و اسپند دود مي‌كنند.
زنان خانواده با آرزوي پرباري و بركت سال نو، جلد منقش كلاه‌هاي گردي را به آرد مي‌زنند و بر ديوارهاي دودخوردۀ خانه، نقش گل مي‌آفرينند. كودكان با گچ سفيد روي ديوار نقش گل و بلبل و آهو و بز كوهي مي‌كشند. رنگ سفيد در روزهاي نوروز نقش نمادين دارد و همه جا به چشم مي‌خورد.
درحالي كه زنان و كودكان سرگرم آرايش خانه‌ هستند، مردان خانواده شاخه‌هاي بلند درختان را مي‌برند و با كارد روي آنها گل مي‌تراشند. سپس شاخه‌هاي آراسته را با نداي 'شاگون بهار مبارك!' وارد خانه‌ مي‌كنند و در سوراخ‌هاي پنج ستون خانه استوار مي‌كنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس‌هاي تازه و رنگارنگ ميان درختان باغ تاب مي‌بندند و تاب‌بازي مي‌كنند. درحالي كه يكي مشغول تاب ‌سواري است، ديگران دف مي‌زنند و سرودهاي نوروزي مي‌خوانند و تاب هر دختري بالاتر برود، برايش در طول سال نو بخت بلندتري را پيش گويي مي‌كنند.

**كلاغزغز
يكي ديگر از آيين‌هاي نوروزي در تاجيكستان 'كلا غزغز' است. كودكان، نوجوانان و گاه افراد بزرگسال‌ روسري مي‌بندند و گروه گروه كو به كو مي‌گردند و با شعر و شعارهاي نوروزي به خانه‌هاي مردم سر مي‌زنند. در جريان اين آيين برخي به خواسته‌هاي ديرين خود مي‌رسند اما براي برآورده شدن خواسته‌ شان اين افراد بايد روسري خود را به گونه‌اي بر فراز خانه‌ها پرت كنند كه از راه 'روزنه‌' واقع در مركز سقف خانه‌هاي چارگوش بدخشي، به درون خانه بيفتد. آن‌گاه آن فرد خوش‌اقبال مي‌تواند با نداي بلند 'اي پدر، برخيز، نوروزي بيار' از صاحب‌خانه ارمغان نوروزي بخواهد. در گذشته خواسته‌ها فروتنانه بود و به شيريني و حلوا محدود مي‌شد. اما اكنون برخي ترجيح مي‌دهند تلفن همراه و دستگاه ضبط صوت و چيزهايي از اين دست هم بخواهند.
شماري هم چه در گذشته و چه اكنون با استفاده از اين فرصت از دختر خانواده خواستگاري مي‌كنند. پدر خانواده مجبور است به خواسته‌هاي مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز كسي نبايد زير روزنه خانه را نااميد ترك كند.
آتش‌بازي هم از مراسم رايج نوروزهاي تاجيكستان است. جوانان دور آتش جمع مي شوند و از فراز آن مي‌جهند و مي‌گويند: 'زردي من از تو، سرخي تو از من'.
در شب نوروز در مزار بزرگواران كه در بدخشان تاجيكستان 'آستان' گويند، آتش روشن مي‌كنند و مردم به زيارت مزارها مي‌روند و سنگ آتش را سه بار مي‌بوسند و به ديده‌ها مي‌مالند. اين آيين مي‌تواند بازماندۀ رسم زرتشتي 'فروردينگان' باشد كه اكنون هم در ميان زرتشتيان معمول است.

**سمنوپزان
سمنوپزان يكي از اين آيين هاي نوروزي در تاجيكستان است. سمنك يا سمنو از بهترين غذاهاي نوروزي است كه از جوانه گندم و آرد تهيه مي‌شود و يكي از اجزاي اصلي سفره‌ هفت‌سين يا خوان نوروزي به‌شمار مي‌آيد.
البته مراسم سمنوپزان در كشورهاي افغانستان، ايران، تاجيكستان و ازبكستان مهم‌ترين رسم نوروزي است. با وجود اين، اين خوراكي در اين كشورها به‌ ندرت در طول سال خورده مي‌شود و تنها در نوروز زينت بخش سفره‌هاي نوروزي است.
اين غذا در كشورهاي ديگر به ‌نام‌هاي سمني٬ سوملك٬ سومنك و سومولوك هم شناخته مي‌شود.اما در تاجيكستان مهمترين خوراكي تاجيكان براي نوروز كه در تمام مناطق تاجيكستان عموميت دارد، سمنو است كه هنگام پختن آن نواهايي نظير،'بوي بهار است سمنك، آش نهار است سمنك، از گل گندم سمنك، خوردن مردم سمنك' را سر مي دهند.
آيين تهيه و پخت سمنك يا سمنو در همه مناطق اين كشور هنوز هم باقي است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن هاي رسمي عيد نوروز وارد و دوباره احيا شده است.
نان تاجيكي اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ايام نوروز با پيوستن انواع شيريني هاي محلي از طعم و جاذبه بيشتري برخوردار مي شود.
آيين پخت سمنك نوروزي كه تا به حال بيشتر خاص مردم روستاهاي تاجيكستان بود، هم اكنون در ميان ساكنان شهرها نيز اجرا مي شود. سمنك را در تاجيكستان عمدتا زنان مي پزند و براي اين كار از قبل در ظروف رو باز گندم را به خيس مي گذارند و تا زمان سبز شدن دانه هاي گندم انتظار مي كشند.
در روزهاي آمادگي براي برپايي جشن نوروز شيره گندم را با آرد مخلوط كرده به ديگ مي ريزند و روي آتش براي پخت مي گذارند. پخت سمنك از صبح زود دو روز قبل از عيد آغاز مي شود و براي اين كه سمنك خيلي دير مي پزد، زنان طباخ گرد ديگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه مي خوانند.
به عقيده تاجيك ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان مي توانند حاجت بگيرند و بيماران نيز شفا يابند و به اين خاطر سمنو به معني استقبال از بهار و در بين تاجيك ها شفابخش است.
در مراحل آخر پخت اين خوراكي عيدانه زنان با آرزوي نيك به داخل ديگ سمنك هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز (گردو) مي اندازند. گفته مي شود هنگام توزيع سمنو اين سنگ ها و گردوها به كاسه هر كسي افتاد، وي به آرزويش خواهد رسيد.

** 'گل گرداني'
يكي ديگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و كارهاي كشاورزي 'گل گرداني' نام دارد. مراسم گل گرداني را 'بايچيچك' يا 'بايچيچك گويي' نيز مي نامند.
مردم تاجيك از زمان‌هاي قديم به مناسبت بيداري طبيعت و آغاز شكوفه‌ دهي گل‌ها و درختان به گل گرداني مي‌پرداختند. در گذشته وظيفه گل گرداني به عهده بزرگسالان بود. اما اين مراسم اكنون در اكثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام مي‌شود. اين مراسم به اين صورت اجرا مي‌شود كه پيش از فرارسيدن نوروز گل گردان ها و كودكان به دره و كوه و دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردك يا سياه گوش (بايچيچك) مي‌چينند. سپس با دسته‌هاي گل، روستا به روستا مي‌گردند و به ساكنان آنها، مژده رسيدن بهار و پايان يافتن زمستان و آغاز كشت و كار بهاري را با اشعاري مي سرايند.
جشن 'بايچيچك' يا 'گل بهمن' روز و يا گل گرداني تاريخ بخصوصي ندارد و وابسته به ميل طبيعت است و هرگاه نخستين گل‌هاي بهمن جوانه بزنند و كودكان اين گل‌ها را پيدا كنند، مژد رسيدن بهار در كوي و برزن طنين مي‌اندازد.
'جانييك اسراريان' شخصيت فرهنگي تاجيك به ايرنا گفت: اين مراسم در مكان هاي مختلف به نام هاي خاص ناميده مي شود بطور مثال مردم 'دره حصار' و تاجيكان استان 'سرخان دريا' و در ازبكستان اين مراسم را با نام 'گل‌گردك' برگزار مي‌كنند.

**اضافه شدن هفت ميم در سفرهاي نوروزي تاجيكان
براساس تصميم شهرداري شهر 'دوشنبه' پايتخت تاجيكستان، از نوروز سال 92 در سفره هاي نوروزي اين كشور علاوه بر 'هفت سين' و 'هفت شين' ، ' هفت ميم' نيز اضافه شد.
به گزارش ايرنا، بر همين اساس اكنون در برابر 'سمنو' و 'سمبوسه' و 'ˈشمع' و 'شير' ، ماهي و ميسه نيز سفره هاي نوروزي تاجيكستان را زينت مي دهند.
به گفته كارشناسان فرهنگي تاجيك هفت ميم ريشه هاي تاريخي در فرهنگ كهن فارس زبان ها و اقوام آريايي دارد، از اين رو هفت ميم در سفره هاي نوروزي بهار آينده در نوروزگاه اين شهر اضافه خواهد شد.
شهد ، شير ، شيريني و شكر ناب، شمع ، شمشاد و شايه اندر خوان، هفت شين تاجيكي ها را تشكيل مي دهد.
شبد**1663**9122