سابقه تئاتر در ایران به دوران باستان تا حدود هزار سال پیش از میلاد مسیح بازمی گردد. آغاز نخستین اجرای تئاتر و پدیده های بازیگری مردم ایران زمین را می توان در مراسم و تشریفاتی جستجو كرد كه در قالب آنها قهرمانان افسانه ای و ملی ستایش و دشمنان ایران تحقیر می شدند.
شاید ایران در عرصه هنرهای نمایشی در دنیا به دلیل تمدن چندین هزار ساله اش پیشگام بوده اما امروز هنرهای نمایشی در كشورمان همسو با پیشرفت آن در كشورهای دیگر گام نزده و عقب ماندگیهای زیادی در این حوزه مشاهده می شود.
مشهد كه سرزمین امام هشتم(ع) و نیز خطه توس زادگاه فردوسی و داستانهای حماسی شاهنامه قاعدتا باید به لحاظ برخورداری از داستانهای پهلوانی و مذهبی مبتنی بر ذائقه ایرانیان در عرصه هنرهای نمایشی پیشرو باشد. اما دیار فردوسی نامدار در تئاتر هنوز راه زیادی برای رسیدن مطلوب دارد لذا باید جویای علل این عقب ماندگی و راهكارهایی برای پیشرفت آن شد.
شاید تئاتر مشهد در كل كشور بعد از تهران جایگاه ممتازی داشته باشد اما از دیدگاه دست اندركاران این حوزه، تئاتر یا هنرهای نمایشی خراسان و مشهد از كمبودهای زیادی رنج می برد كه اقتصاد و كیفیت كار را تحت شعاع قرار داده است.
* اقتصاد تئاتر
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: اشكالات هنرهای نمایشی و عقب ماندگیهای این حوزه را می توان در دو محور 'اقتصاد و كیفیت كار' جستجو و ارزیابی كرد.
آرش خیرآبادی افزود: بخشی از اقتصاد تئاتر مربوط به درآمدزایی، بخش دیگر آن مربوط به هزینه كردن و بخش نهایی آن مربوط به سوددهی است. با اینكه تئاتر به درآمدزایی رسیده اما سودده نیست، به این معنا كه گردش مالی در تئاتر خوب اما سوددهی آن ضعیف است لذا سرمایه گذاری در این حوزه بازده مناسبی ندارد.
وی ادامه داد: ضعف سوددهی كار تئاتر به كمبود سخت افزارهای این حوزه بازمی گردد زیرا تعداد سالن، شمارصندلیها و نیز روزهای اجرای كار تئاتر در شهری مانند مشهد در مقابل حجم بالای كاری كه گروههای نمایشی انجام می دهند محدود است.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی گفت: حداكثر سالنهای تحت اختیار گروههای نمایشی برای اجرای تئاتر در مشهد شش بای است، بزرگترین سالن تئاتر در این شهر 323 صندلی و كوچكترین آن 45 صندلی دارند.
وی افزود: حداكثر تعداد روزهایی كه تئاتر در سالنهای مشهد حق اجرا دارد 30 روز است و بهای بلیت برای تماشای تئاتر نیز سقف معینی دارد.
خیرآبادی تعداد گروههای نمایشی ثبت شده در خراسان رضوی را نیز 43 گروه ذكر و بیان كرد: این گروهها از نظر كیفیت كاری به سه رده تقسیم می شوند كه با فرض 20 نفر برای هر گروه مجموع فعالان هنرهای نمایشی در استان به 860 نفر می رسد.
وی ادامه داد: اگر هر گروه نمایشی در خراسان رضوی فقط یك كار در طول سال و 30 روز در یك سالن اجرا داشته باشد، زمان و سالن كافی برای اجرای كار آنها وجود ندارد.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی گفت: این استان 29 شهرستان دارد كه همه آنها دارای انجمن هنرهای نمایشی و گروههای فعال نمایشی هستند اما فقط در 72 درصد این شهرستانها سالن تئاتر وجود دارد.
* لزوم حمایت بخشی خصوصی
خیرآبادی ادامه داد: وقتی همه مولفه ها برای اجرای كار تئاتر در مشهد محدودیت دارد سرمایه گذاری نیز محدود می شود و سرمایه گذاری بیشتری در این حوزه نه تنها سوددهی ندارد بلكه فقط ضرر است. برای توسعه اقتصاد هنرهای نمایشی باید تعداد سالنهای استاندارد افزایش یابند و مدت زمان اجرای نمایشها مورد بازنگری قرار گیرد.
وی گفت: اقتصاد تئاتر سقفی دارد كه با گسترده شدن امكانات می توان به آن حد رسید. با فرض تامین امكانات اگر اقتصاد كشور ضعیف و معیشت مردم در تنگنا قرار داشته باشد باز هم تئاتر نمی تواند به سوددهی برسد.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی افزود: با شرایط جاری اقتصادی در پایان سال جاری حتی با حداكثر فروش بلیت و زمان اجرا، تئاتر خراسان رضوی به ضرردهی می رسد.
وی ادامه داد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به تبع آن اداره كل ارشاد در خراسان رضوی در حد محدودی می توانند یاریگر هنرهای نمایشی باشند لذا لازم است سرمایه داران بخش خصوصی در عرصه سالن سازی و حمایت از گروههای تئاتری وارد عرصه شوند.
* كیفیت كار تئاتر
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی به موضوع كیفیت تئاتر نیز اشاره و بیان كرد: در حوزه بازیگری، كارگردانی و نمایشنامه نویسی دچار كمبودهای زیادی هستیم و اساسی ترین و مهمترین مشكل در این حوزه فقدان آموزش است. در دانشگاههای خراسان رشته ای مرتبط با هنرهای نمایشی وجود ندارد. فقط در دانشگاه تربت جام رشته ادبیات نمایشی تدریس می شود كه بسیار لاغر بوده و متقاضیان تحصیل در آن نیز بسیار اندك هستند.
وی افزود: همچنین فقط هفت آموزشگاه مرتبط با هنرهای نمایشی در خراسان رضوی وجود دارند. از این تعداد هم پنج آموزشگاه فعالند كه آنها نیز حداكثر با سه مربی خدمات آموزشی ارائه می دهند. این در حالی است كه شمار متقاضیان علاقه مند به تئاتر در استان سالانه سه هزار تا پنج هزار نفر است اما تعداد كسانی كه آموزش لازم را فرامی گیرند در مقابل حجم بالای متقاضیان و علاقه مندان بسیار ناچیز است.
خیرآبادی ادامه داد: نبود آموزش در حوزه تئاتر اعم از آموزشهای آكادمیك یا آموزشگاهی باعث شده طیف علاقه مندان به این حوزه به صورت تجربی و خام اقدام به فعالیت در گروههای نمایشی كنند. برون داد فعالیت چنین گروههایی كه بازیگری، نمایشنامه نویسی و كارگردانی آنها تجربی می باشد در واقع كار تخصصی نیست اما همین افراد با حداقل دانسته های خود نسبت به آموزش دیگر علاقه مندان اقدام می كنند. نتیجه این نوع آموزش و تداوم فعالیتهای تجربی گروههای تئاتر انتقال بیسوادی در حوزه تئاتر به نسل بعدی است و در نهایت سطح كیفی و كمی تئاتر در آینده كاهش خواهد یافت.
وی گفت: هرچند خراسان رضوی با تولید 220 تا 300 اثر نمایشی در سال قطب دوم تئاتر كشور است اما سطح كیفی كارها در حد بالا نیست، شاید طی این سالها تنها دو كار نمایشی 'نه نه دلاور' و 'كلاس اول' مشهد در قالب كار كارگاهی و آكادمیك آثار كیفی بالایی به شمار رفته اند.
* راه چاره برای تولید آثار كیفی
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی در ادامه اظهار داشت: در نخستین گام برای ارتقای سطح كیفی تئاتر باید همگرایی كامل بین انجمن هنرهای نمایشی و وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی و علوم برای راه اندازی رشته هنرهای نمایشی در دانشگاهها بوجود آید تا تئاتر وارد چرخه آكادمیك شود.
وی افزود: برای ارتقای كیفی سطح تئاتر 26 اسفند گذشته اجرای طرحی تحت عنوان 'طرح جامع آموزش تئاتر استانی' به همت اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی و آموزشگاههای مجوز دار در استان آغاز شد. این طرح برای نخستین بار در تاریخ آموزش تئاتر استان شامل كتاب، ساعت آموزش و زمان مشخص برای اجرای كار كارگاهی است.
وی ادامه داد: در قالب اجرای این طرح در سه رشته بازیگری، كارگردانی و نمایشنامه نویسی هنرجو پذیرفته می شود. بعد از گذشت یك سال از اجرا، پذیرش هنرجو در بخشهای دیگر مرتبط با تئاتر شامل گریم، لباس، نور، دكور و موسیقی آغاز می شود.
خیرآبادی گفت: در صورت اجرای موفق 'طرح جامع آموزش تئاتر استانی' دگرگونی را در سطح كیفی تئاتر مشهد در درازمدت به مدت 10 سال و در كوتاه مدت به مدت دو سال شاهد خواهیم بود.
* قابلیتهای تئاتر مشهد
رئیس اداره هنرهای نمایشی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: پیشینه تئاتر در مشهد به بیش از یك قرن می رسد و امروز این شهر به لحاظ تعداد هنرمندان و آثار تولیدی از شهرهای تاثیرگذار كشور در این عرصه بعد از تهران است.
محمدرضا باباخانی افزود: هنر نمایشی در بین مردم مشهد و خراسان رضوی محبوب و تاثیرگذار بوده و جایگاه خود را یافته است. مشهد بعد از تهران تنها شهری در كشور است كه در طول سال اجرای عمومی تئاتر در سالنهای دولتی و بخش خصوصی دارد.
وی به وجود شش سالن نمایش در مشهد اشاره و بیان كرد: 67 گروه نمایشی در خراسان رضوی فعالیت دارند كه از این تعداد 43 گروه به ثبت رسیده اند. بهترین آثار كیفی تئاتر در استان به ترتیب مربوط به شهرهای مشهد، سبزوار، نیشابور و كاشمر است.
رئیس اداره هنرهای نمایشی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی ادامه داد: تاكنون 27 دوره جشنواره تئاتر استانی در مشهد برگزار شده و در صورت تامین امكانات لازم در شهرستانها تمایل به برگزاری این جشنواره در نقاط دیگر استان نیز وجود دارد.
وی گفت: هر سال تئاتر مشهد در جشنواره بین المللی تئاتر فجر صاحب مقام بوده و كیفیت آثار تولیدی این خطه در حد مطلوبی بوده است.
باباخانی افزود: همچنین چند سالی است كه تئاتر مشهد به درآمدزایی رسیده اما برای تداوم نیاز به حمایت بخش خصوصی در سالن سازی و در حوزه نرم افزاری وجود دارد.
وی ادامه داد: تاكنون بخش خصوصی برای سالن سازی در مشهد همكاری كرده اما در دیگر شهرهای خراسان رضوی این مهم محقق نشده لذا كمبود سالن تئاتر در این نقاط به شدت احساس می شود.
رئیس اداره هنرهای نمایشی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: هر چه از تئاتر بیشتر حمایت شود در رشد فرهنگ جامعه تاثیر مضاعف خواهد داشت، بسیاری از مسائل اجتماعی از طریق تئاتر قابل حل است و باید در این زمینه حمایت بیشتری صورت گیرد.
وی افزود: رونق تئاتر نیاز به آموزش و حمایت مالی دارد. در بودجه سالانه اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی ردیفی برای اختصاص اعتبار به تئاتر وجود ندارد لذا در صورتی كه سرمایه داران وارد این عرصه شود در قوانین تسهیلاتی از جمله معافیتهای مالیاتی برای آنان در نظر گرفته شده است.
7489/1858
مشهد- ایرنا- آنچه امروز به عنوان تئاتر یا هنرهای نمایشی بر روی صحنه می رود بخاطر تنگناهای سخت افزاری و نرم افزاری با ایده آل های عصر كنونی فاصله زیادی دارد ، لذا این حوزه نیازمند حمایت دستهای یاریگر است.
