استان مركزی از دیرباز در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در بخش هایی از آن آثار تمدن هفت هزار ساله بر جا مانده است و در دل خود ابنیه و اشیای فرهنگی و باستانی ارزشمندی جای داده كه گواه جلوه های تمدن سازی است و آشنایی با آن ها اطلاعات مفیدی را از اجزای زندگی فردی و اجتماعی گذشتگان و جلوه های رفتاری پیشینیان در اختیار علاقه مندان قرار می دهد.
حضور مسافران نوروزی در استان مركزی فرصتی است تا با رفتن به موزه ها و آشنایی با گنجینه های تاریخی علاوه بر ترسیم بن مایه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، خاطرات خوشی را نیز برای خود رقم زد.
موزه یك واحد تحقیقاتی، فرهنگی، هنری و آموزشی است كه میراث های كشور در آن به شیوه علمی و فنی نگهداری، مطالعه و معرفی می شود و از مهمترین كارهای موزه ها به نمایش گذاشتن انسان گذشته در برابر چشمان انسان معاصر است.
استان مركزی در مركز و قلب ایران زمین خاستگاه مشاهیر و پرورنده تحولات تاریخی متعدد از دوره های پیش از اسلام تا معاصر است و با بهره مندی از 13 موزه دفاع مقدس، سلطان آباد، چهار فصل، تنوع زیستی و مفاخر در اراك و چهار سوق ساوه، موزه های مردم شناسی در شهرستان های خمین، محلات، فراهان، تفرش، نراق، آشتیان و كمیجان حرف های زیادی را از سبقه تاریخی ایران زمین و آرایه های فرهنگی و معنوی این دیار در خود دارد.
***موزه چهار فصل اراك
این موزه در بنای حمام قدیمی با معماری و كاشیكاری چشم نواز و اصیل ایجاد شده است و كه قدمت سازه آن به دوران قاجاریه می رسد.
كاشیكاری های زیبا از چهار فصل سال و تزئینات گچبری و برجسته كاری در بنای این حمام قدیمی با رنگ آمیزی چشم نواز محیط شاد و جذاب ایجاد كرده و یكی از جلوه های هنر اصیل ایرانی را نشان می دهد.
ساختمان این حمام به وسعت یكهزار و 600 متر مربع در زمان حكومت «احمد شاه قاجار» توسط شخصی به نام حاج «محمد ابراهیم خوانساری» ساخته شده و از چهار بخش مجزای مردانه، زنانه، حمام ویژه اقلیت های دینی و حمام خصوصی تشكیل شده كه درحال حاضربه عنوان موزه میزبان اشیای متعددی از دوران های پیش از اسلام تا معاصر است.
تنگ های سفالی، كاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سكه های قدیمی، سنگ نوشته و ابزار آلات كشاورزی و دفاعی در این موزه نگهداری می شود و در بخش حمام اقلیت های مذهبی نیز موزه مردم شناسی دایر شده كه در آن رسم حنابندان با وجود پیكره ها به نمایش عموم درآمده است.
بخشی از این موزه به نمایش پوشش اصیل مردم استان مركزی و اشیا و اسناد مربوط به اقلیت های مذهبی استان مركزی اختصاص دارد.
محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه كه از آثار منحصر به فرد معماری و گچبری دوره سلجوقیان است در این محل نگهداری می شود و در بخشی از موزه چهار فصل نیز تاریخ شهر اراك به روایت تصاویر در معرض دید عموم قرار گرفته است.
سیستم تهویه هوا و تامین آب این حمام قدیمی به شكل هنرمندانه ای تعبیه شده و از ویژگی های این بنا معماری كف و دیواره ها است كه حفظ دما و حرارت را به شكل ویژه در خود دارد و این موضوع در كنار ظرافت های تزئین كاشی كاری ها بسیار دیدنی است.
حمام چهار فصل اراك در سال 56 به شماره 1339 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده و در سال 73 نیز به همت مسئولان سازمان میراث فرهنگی استان مركزی پس از اتمام عملیات مرمت و بازسازی به عنوان موزه باستان شناسی و مردم شناسی تبدیل شده و پذیرای گردشگران و هنردوستان است.
***موزه مفاخر استان مركزی
بنای این موزه منزل قدیمی زیبایی است كه از دوره قاجاریه به یادگار مانده است و نقشه این بنای كوشكی توسط یك مهندس روسی تهیه شده و اجرای آن توسط استاد «مراد چمنی اراكی» بوده كه با درختان سر به فلك كشیده و تزئینات زیبا، سال ها مامن آرامش ساكنان محسوب می شده است.
این بنا دارای 2 ایوان شرقی و غربی و 11 اتاق، حمام خزینه ای قدیمی و 2 رشته قنات است كه در سال 1379 به ثبت آثار ملی كشور رسیده و با تغییر كاربری به موزه ای برای معرفی مشاهیر و نخبگان استان مركزی تبدیل شد.
تالار موزه ها، كتابخانه مركزی استان، اسناد و نامه ها، انواع سردیس ها تالارها، عكس و تابلوهای تاریخی در این اثر قدیمی برای بازدید كنندگان به نمایش درآمده است.
امام خمینی(ره )، امیر كبیر، قائم مقام فراهانی، عباس اقبال آشتیانی، پروفسور حسابی، شهید چمران و فاضلین نراقین از جمله شخصیتهایی هستند كه در این موزه معرفی شده اند.
استان مركزی بیش از 2 هزار نخبه بین المللی و ملی در عرصه های مذهبی، علمی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی و هنری دارد كه آثار، زندگینامه، تندیس ها و اسناد آن ها در این موزه به معرض دید علاقه مندان گذاشته شده است.
***موزه سلطان آباد
این موزه در سرای كاشانی بازار تاریخی اراك ایجاد شده و مجموعه ارزشمندی از آثار تاریخی، دستی و هنری به عنوان موزه خصوصی سلطان آباد در آن نگهداری می شود.
موزه مذكور در فضایی به وسعت 130 مترمربع به عنوان گنجینه نفیس هنرهای دستی فلزی، آثار خوشنویسی و صنایع دستی از دوره های مختلف تاریخی است.
موزه سلطان آباد سه تالار دارد و در گنجینه آن 100 اثر صنایع دستی ایران كه از استان های مختلف گردآوری شده اند به چشم می خورد.
در تالارهای موزه آثار برجسته خوشنویسی، سوزن دوزی، لباس های قاجاری، خاتم كاری، قلم زنی، فلزكاری و كتیبه های مختلف به همراه تابلوهای هنری و اشیای قدیمی به چشم می خورد.
بخش خوشنویسی موزه بسیار غنی است به طوری كه آثاری از خوشنویسان دوره های مختلف را در خود جای داده است.
قدیمی ترین اثر خوشنویسی موزه مربوط به سده هفتم هجری است و در این موزه آثار ارزشمندی از خوشنویسان مشهور ایرانی همانند درویش «عبدالمجید طالقانی»، «میرعماد حسنی»، «میرعلی هروی»، میرزا «فتحعلی حجاب شیرازی»، میرزا «غلامرضا اصفهانی»، «یاقوت مستعصمی»، «محمدهاشم لولوء اصفهانی»، میرزا «كاظم»، ظل السلطان «محمد باقر خان»، «محمد جعفر تبریزی»، میرزا «رضا خان فراهانی»، «فتحعلی تنكابنی»، میرزا «اسدالله شیرازی»، «كیخسرو خروش» و «فتحعلی واشقانی فراهانی» وجود دارد.
موزه سلطان آباد با همكاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی در سال 86 به روی علاقه مندان گشوده شد.
***موزه چهارسوق ساوه
این موزه در بنای تاریخی مسجد چهار سوق این شهر قرار دارد كه دارای معماری زیبا و منحصر به فردی است.
مسجد چهارسوق ساوه بنایی گنبد دار به صورت 12 ضلعی است كه از داخل مدور است و در بدنه بنا هشت نورگیر وجود دارد كه در بالای سقف حجره ها واقع شده و در قسمت فوقانی گنبد نیز پنج نورگیر تعبیه شده است.
مصالح ساختمانی آن گل، آهك، گچ، كاشی و آجر است و گنبد از داخل با نقوشی هندسی تزئین شده و از جمله تزئینات باقی مانده در پا كار گنبد اسماء الهی، محمد (ص) و علی (ع) است كه به خط كوفی بنایی و با كاشی اجرا شده است.
در موزه چهارسوق ساوه آثاری همچون اسناد و كتاب های خطی، سكه های تاریخی، انواع قفل ها، ظروف مسی و سفالی، سنگ قبرهای مربوط به دوره قاجار و پیكرهایی كه نشانگر پوشش های مختلف مردم ساوه در زمان قاجار است ، به نمایش گذاشته است.
این بنا در سال 56 به شمار 1382 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
***موزه تنوع زیستی اراك
این گنجینه ارزشمند در مجموعه اداره كل حفاظت محیط زیست استان مركزی واقع شده كه با نمایش ماكت، گونه های كم نظیر جانوری و گیاهی از جاذبه های مهم گردشگری این استان است.
بازسازی مناطق سد 15 خرداد دلیجان، دره سیبك لته در و دره چكاب در منطقه حفاظت شده 70 قله و تالاب كویری میقان، منطقه سربند و شراء از بخش های جذاب این موزه است.
در این موزه نمونه 390 گونه جانوری شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی ها به نمایش درآمده و در قسمتی از آن 827 نمونه از بی مهرگان، 17 نمونه جمجمه و 50 نمونه از سنگ ها و كانی ها نگهداری می شود.
به منظور بهینه سازی وضعیت نمونه های جانوری موجود در موزه حیات وحش استان مركزی 264 قطعه پرنده شناسایی و رده بندی شده كه این تعداد از 16 راسته، 46 تیره، 100 جنس و 145 گونه تشكیل شده است.
همچنین 67 نمونه از 160 گونه پستاندار وحشی شناسایی شده ایران نیز در موزه دیده می شود كه از جمله آن می توان به قوچ، آهو، پلنگ، بز كوهی (پازن)، مرال و خرس اشاره كرد.
تاكنون 53 گونه پستاندار، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده،40 گونه دوزیست، 19 گونه ماهی و یك هزار و 336 گونه گیاهی در استان مركزی شناسایی شده است.
این موزه به دلیل انجام تعمیرات در ایام نوروز امسال بسته است.
***موزه حسن پور اراك
این گنجینه نیز در خانه ای زیبا و در بافت تاریخی شهر اراك واقع شده كه در زمینی به وسعت 600 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده است.
بنا این موزه تزئینات زیبای آجركاری دارد و در حال حاضر به عنوان موزه صنایع دستی پذیرای اشیای هنری دست ساز دوران های پیش از اسلام تا معاصر در اراك مامنی برای حضور دوستداران فرهنگ و هنر است.
یكی از جلوه های خاص این موزه بخش فرش و زیراندازهای سنتی است كه از نفیس ترین فرش های استان مركزی در برابر دید بیننده قرار می دهد.
بخش تحتانی این بنا را چند كارگاه صنایع دستی فعال تشكیل داده كه بازدید كنندگان موزه با حضور در این مكان لذت وافری را از تولید زنده صنایع دستی می برند.
***موزه آشتیان
یكی از مكان های دیدنی بازار آشتیان، منزل میرزا «هدایت الله متین دفتری» است كه به عنوان موزه به حیات تاریخی خود ادامه می دهد و نشانگر استفاده مناسب و كاركرد نوین از یك بنای قدیمی است.
منزل متین دفتری در بازار آشتیان واقع شده و با عبور از دالانی سر پوشیده و سنگ فرش شده می توان به حیاط منزل رسید، در میان حیاط، حوض و مخزن آب انباری كه روزی از قنات شهر پر می شد، نشان از شكوه و عظمت آشتیان قدیم دارد.
این منزل تاریخی از جمله بناهای عهد قاجار به شمار می رود و مصالح به كار رفته در آن خشت، گل، چوب، آجر و گچ است كه با دست هنرمندان معمار به باغی از لطافت و زیبایی بدل شده است.
آرایه های معماری و تزئینات بنا شامل گچبری های زیبا با موضوعات گل و گیاه در سقف و دیوار اتاق ها و نقوش روی چوب سقف، آب نما و آجر كاری های عمارت است.
این بنا پس از مرمت و تجهیز در خرداد ماه سال 85 توسط اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی به موزه آشتیان تبدیل شد است.
بیشتر اشیای به نمایش درآمده در این موزه شامل نسخ خطی، سفالینه های دوره اسلامی، ابزار و وسایل روشنایی، وسایل آشپزخانه و ابزارآلات كشاورزی توسط علاقه مندان به میراث فرهنگی اهدا شده است.
*** موزه سالار محتشم خمین
این موزه در بنای تاریخی قلعه سالار محتشم در شمال غربی شهر خمین و در محله قلعه واقع شده كه دارای یكهزار مترمربع عمارت اشرافی در درون یك باغ مصفا است.
این بنا در 2 طبقه ساخته شده و از عمارت های ایوان دار است و هم اكنون موزه فرهنگی شهر خمین در زمینه اشیای باستانی و مردم شناسی در این بنا قرار دارد و انواع لوازم ابزار معیشتی مردم منطقه در سالیان دور در معرض دید بیننده ها قرار گرفته است.
در بخش مردم شناسی این موزه با تندیس و پیكره ها آیین محلی شب چله، كوسه ناقالدی و كرد علی به كوه كه از رسوم دیرین استان مركزی است به نمایش گذاشته شده است.
***موزه جانور شناسی اراك
این گنجینه نیز در سال 73 در دانشگاه اراك ایجاد شده و در آن انواع پرندگان، پستانداران، دوزیستان، ماهیان، جانوران بی مهره، اسفنج ها، نرم تنان ، بندپایان، مرجان ها و انواع تاكسیدرمی به معرض دید عموم قرار گرفته است.
موزه شهاب سنگ نراق نیز از دیدنی هایی است كه 54 قطعه انواع اجرام آسمانی را در خود دارد كه شامل 36 قطعه شهاب سنگ، 16 قطعه سنگ شیشه ای و یك قطعه سنگ حاوی الماس است و جلوه های زیبایی را فراروی بازدیدكنندگان قرار می دهد.
در 11 موزه تاریخی و مردم شناسی استان مركزی بیش از چهارهزار و 500 اثر نگهداری می شود و سندهای خطی، ظروف شیشه ای و سفالی، سنگ قبر، قلمدان و وسایل نوشتاری از جمله آن ها است.
در موزه های مردم شناسی استان نیز معرفی شیوه های زندگی، آداب و رسوم باستانی، نحوه پوشش و قدمت اشیای تاریخی به معرض دید عموم گذاشته شده است.
شهرستان های اراك، خمین، محلات، فراهان، نراق، تفرش، آشتیان و كمیجان در استان مركزی دارای موزه مردم شناسی است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: تمام موزه های این استان به منظور استقبال از میهمانان نوروزی ساماندهی و اصلاح شیوه نمایش آثار و موضوعات موزه ای شده اند.
« علیرضا ایزدی» افزود: در استان مركزی بیش از پنج هزار شی تاریخی فرهنگی مستندسازی شده است كه از این تعداد حدود یكهزار و 500 اثر در موزه ها به نمایش درآمده است.
وی بیان كرد: اعتبار موزه های استان مركزی در سال 97 حدود یك میلیارد و 500 میلیون ریال بود كه این مبلغ صرف ساماندهی سیستم تاسیسات موزه چهارفصل و مرمت و بهسازی موزه چهارسوق ساوه شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی ادامه داد: موزه های این استان به منظور ساماندهی، مرمت اساسی، اصلاح سناریو و استاندارد سازی حداقل نیازمند 100 میلیارد ریال اعتبار است.
ایزدی اظهار داشت: به طور میانگین ماهانه 20 هزار نفر از موزه های استان مركزی بازدید می كنند و بازدیدها در ایام نوروز افزایش بیشتری دارد.
وی گفت: بیشترین بازدید از موزه های استان مركزی در سال گذشته با 15 هزار نفر مربوط به موزه چهار فصل است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی افزود: اجرای برنامه های جنبی متنوع فرهنگی و اجتماعی و برگزاری نمایشگاه های مختلف مهمترین برنامه این نهاد برای رونق بخشی به موزه ها است.
ایزدی تصریح كرد: ویژه برنامه خاصی برای پذیرایی از میهمانان نوروزی در موزه ها و اماكن تاریخی با بهره گیری از توان علمی و عملی راهنمایان تور پیش بینی شده است كه با هماهنگی صورت گرفته راهنمایان مذكور در موزه ها و اماكن تاریخی استان مستقر می شوند.
وی گفت: مرمت اضطراری موزه ها مورد توجه قرار داشته و بیشتر به منظور ایجاد تنوع و جذابیت در تركیب موزه ها، آثار ساماندهی و چیدمان آثار تمام موزه های استان مركزی مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته و برچسب های متحدالشكل برای آثار موزه ای تهیه و نصب شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی اضافه كرد: موزه ها مهمترین جاذبه های فرهنگی و هنری در هر بخش از استان محسوب می شوند كه ساماندهی و تنوع بخشی به برنامه های خدماتی آن ها مهمترین نقش را در جذب گردشگر دارد.
بیش از 2 هزار جاذبه گردشگری در استان مركزی شناسایی شده كه 873 اثر تاكنون در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
3005/6013/
گزارش از معصومه صفری
اراك - ایرنا - موزه های استان مركزی به عنوان گنجینه ای گرانسنگ و ارزشمند از آداب و سنن و آرایه های فرهنگی و زیستی پیشینیان سرمایه های مهمی را از سبك زندگی و تفكر مردم ادوار مختلف فراروی بینندگان گذاشته است.
